امروز -هفدهم مرداد- روز خبرنگار است. سینمای خبرنگاری سینمای مهیج، پر اثر و پر مخاطبی است؛ ما هم در تحریریهی مجله میدان آزادی ضمن تبریک این روز به همهی خبرنگاران و روزنامهنگاران شریف ده فیلم دیدنی از بهترین فیلمهایی که موضوع خبرنگاری دارند یا شخصیت اصلی یا قهرمان آنها یک خبرنگار است را از سینمای ایران و جهان انتخاب کردیم تا به شما معرفی کنیم.
مجله میدان آزادی: امروز -هفدهم مرداد- روز خبرنگار است. سینمای خبرنگاری سینمای مهیج و پر اثر و پر مخاطبی است؛ ما هم در تحریریهی مجله میدان آزادی ضمن تبریک این روز به همهی خبرنگاران و روزنامهنگاران شریف ده فیلم دیدنی از بهترین فیلمهایی که موضوع خبرنگاری دارند یا شخصیت اصلی یا قهرمان آنها یک خبرنگار است را از سینمای ایران و جهان انتخاب کردیم تا به شما معرفی کنیم. این فهرست را به قلم خبرنگار و منتقد گرامی، خانم «رقیه کیه» بخوانید:
بهترین فیلمهای خبرنگاری ایران و جهان
1. «همه مردان رئیسجمهور»؛ همچنان در اوج
رسوایی واترگیت هنوز بعد از گذشت نیمقرن یکی از مهمترین گزارشهای خبرنگاری و نتیجهاش یکی از مهمترین دستاوردهای جهان روزنامهنگاران است. ماجرای واترگیت آنقدر جنجالی بود که نه تنها دستمایهی فیلم که موضوع مقالات و کتابهای بسیاری شد و فیلم «همه مردان رئیسجمهور» (All the President's Men) یکی از آنهاست.
جمهوریخواهان آمریکا در ساختمان واترگیت که متعلق به حزب دموکرات بود دستگاه شنود کار گذاشتند تا از برنامههای انتخاباتی آنها با خبر شوند! نیکسونِ جمهوریخواه رئیسجمهور میشود اما قضیهی شنود با پشتکار دو روزنامهنگار-یکی تازهکار اما با اخلاق حرفهای و با بازی رابرت ردفورد و دیگری باسابقه و پرانرژی اما بچهزرنگ با بازی داستین هافمن- به صفحات روزنامهی «واشنگتن پست» کشیده میشود و نیکسون تنها رئیسجمهور یکسالهی آمریکا میشود. اگرچه داستان به اندازهی کافی برای فیلم شدن جذابیت دارد اما بازی داستین هافمن و رابرت ردفورد و کارگردانی آلن جی کاپولا در درخشش این فیلم بیتاثیر نبود و فیلم برندهی چهار اسکار سال 1977 شد.
2. «اسپات لایت»؛ اوج روزنامهنگاری تحقیقی
خب «اسپات لایت» (Spotlight) به «همه مردان رئیسجمهور» نمیرسد اما میتوان بیشتر از آن دوستش داشت! یک گروه ویژهی خبرنگاران تحقیقی از روزنامهی «بوستون گلوپ» که متوجه میشوند کاردینال بوستون روی اعمال غیراخلاقی کشیشهایش سرپوش میگذارد و حتی بیشتر، از ادامهی فعالیت آنها به عنوان کشیش ممانعت نمیکند! خب میتوانید تصور کنید که کلیسا تمام قدرت و ثروت و نفوذش را به کار میگیرد تا مانع افشای این راز بشود اما...
در «اسپاتلایت» میتوانید اوج روزنامهنگاری تحقیقی، شیوههای مجاب کردن آدمها برای افشای حقیقت، کار تیمی، رسالت روزنامهنگاری حقیقتجو و افشاگر و سختیهای خبرنگاری به عنوان یکی از سختترین و پراسترسترین شغلهای جهان را ببینید.
«اسپات لایت» یا «افشاگر»، به کارگردانی تام مککارتی، سال 2016 برندهی اسکار بهترین فیلم و بهترین فیلمنامهی غیراقتباسی شد و پیشتر از آن، اعضای تیم اسپات لایتِ روزنامهی بوستون گلوب، جایزهی پولیتزر سال ۲۰۰۳ را برای بهترین کار روزنامهنگاری در خدمت به عموم، دریافت کردند.
3. «سرب»؛ در جستوجوی حقیقت
این یکی را میشود بیش از هر دوی آن بالاییها دید و کیف کرد چون وطنی است و پر از ستارههایی که فارسی حرف میزنند و در کوچه پس کوچههای تهران و شمال خودمان ساخته شده است.
داستان «سرب» اگرچه دربارهی زوجی یهودی است که رویای سفر به سرزمین موعود دارند و به دلیل وابستگیشان به یکی از یهودیان ضدصهیونیزم و قتل او، رویایشان بر باد میرود، اما منجی اصلی فیلم روزنامهنگاری کهنهکار و تنها به نام «نوری» است با بازی هادی اسلامی که برای نجات تنها برادرش از اتهام قتل وارد بازی میشود و با ویژگی شاخص خبرنگاریاش یعنی جستجوگری به تشکیلات مخوف «هاگانا» در ایران میرسد؛ تشکیلاتی که وظیفهی ترور یهودیان ضدصهیونیزم در تمام نقاط جهان از جمله ایران را بر عهده دارد.
مسعود کیمیایی جمعی از ستارگان سینمای ایران را برای بازی در این فیلم گرد هم میآورد که امروز تقریبا همه به ابدیت پیوستهاند اما بازیهای پرکششان در سرب هرگز فراموش نمیشود: هادی اسلامی، فتحعلی اویسی، فریماه فرجامی، امین تارخ، جمشید مشایخی و جلال مقدم...
4. «پست»؛ زمانی برای انتخاب
استیون اسپیلبرگ در این فیلم سراغ یک قهرمان زن رفته است که در جایگاه صاحب یک میراث خانوادگی قرار دارد. روزنامهی «واشنگتن پست» که در آن دوره یک روزنامهی محلی بود از اموال خانوادگی این شرکت است که در رقابت با روزنامهی «نیویورکتایمز» علیرغم روزنامهنگارانی قدیمی و حرفهای هنوز به یک روزنامهی کشوری تبدیل نشده است. مریل استریپ در نقش «کاترین گراهام» به عنوان مالک این روزنامه باید تصمیم بگیرد سلسله تحقیقاتی را دربارهی جنگ ویتنام منتشر کند یا نکند. باید دید او میتواند واشنگتن پست را از یک رسانهی محلی تبدیل به یک روزنامهی جهانی کند یا نه؟!
در این فیلم میتوانید رقابت مطبوعاتی، دردسرهای حقوقی کار روزنامهنگاری و موضوع منبع خبری و تصمیمگیری در زمان و مکان مناسب در یک رسانه را تجربه کنید.
5. «ورونیکا گورین»؛ روزنامهنگاری تا پای جان
ایرلند سال 1996 مرگ ورونیکا گورین (Veronica Guerin) را به عنوان یکی از خاکسپاریهای باشکوهش هرگز فراموش نخواهد کرد. روزنامهنگار زنی که مردم ایرلند او را به خاطر افشاگریهایش دربارهی جنایات مافیای مواد مخدر در دوبلین به یاد دارند. او اگرچه تنها 6 سال بود که وارد این حرفه شده بود اما افشاگریهایش در روزنامهی «ساندی ایندیپندنت» باعث شد اموال بسیاری از اعضای مهم مافیای مواد مخدر در ایرلند مصادره شود و به زندان بیفتند.
کارگردان آمریکایی، جوئل شوماخر، سال ۲۰۰۳، زندگینامهی او را با بازی کیت بلانشت ساخت تا رسالت خبرنگار اجتماعی در یافتن ناهنجاریهای اجتماعی و پیگیری تا رفع کامل آنها در سینما نیز به تصویر کشیده شود.
مرگ ورونیکا باعث شد مردم با شعار «خون ورونیکا پایمال نمیشود» به خیابانها بریزند و حکومت ایرلند، ادارهی جمعآوری سرمایههای غیرقانونی را تأسیس و با توقیف اموال کارتل مواد مخدر، آنها را محاکمه کند.
6. «وضعیت بازی»؛ خبرنگارِ کارآگاه
«وضعیت بازی» (State of Play) ساختهی کارگردان اسکاتلندی، کوین مکدونالد، یک درام جنایی و معمایی است. داستان، داستان قتل مبهم معشوقهی یک سناتور آمریکایی است و غوغاها و بازیهایی که در پی این قتل در عالم رسانه و عالم سیاست اتفاق میافتد. نقش اصلی فیلم کال مکآفری با بازی راسل کرو، یک خبرنگار و روزنامهنگار تحقیقی است که خود زندگی پر پیچ و تاب و دشواری دارد اما تصمیم میگیرد با همهی وجود پرده از راز این قتل بردارد و طرف انصاف و حقیقت را بگیرد. مکآفری هم مثل خیلی از روزنامهنگاران سابقهدار، آشناییها و آمیختگیهای زیادی با افراد مختلف از جمله سیاستمداران و قدرتمندان رسانه دارد و همچنین نقطه ضعفهایی؛ و چالش فیلم اینجاست که او در راه ادای وظیفهی خبرنگاری تا چقدر پای حقیقت و خطرها و ریسکهایش میماند.
«وضعیت بازی»، محصول سال 2009 میلادی است و جایزه فیلم برتر سال حلقهی منتقدان لندن را کسب کرده است.
7. «شهر خدا»؛ از نوجوانی در میدانِ عکاسی خبری
«شهر خدا» (به انگلیسی: City of God به برزیلی: Cidade de Deus) محصول سال 2002 ، شاید مشهورترین ساختهی کارگردان برزیلی فرناندو میرلس است. ظاهرا با یک فیلم جنایی با مضامین خیابان و مافیا و فقر و خشونت طرفیم. فیلمی که ژانری خاص را در سینمای جهان مخصوصا با محوریت فرهنگ و مشکلات حاشیهنشینان و باندهای مواد مخدر برزیل پایه گذاشت؛ با اینحال شخصیت اصلی و راوی فیلم، یک نوجوان است که قرار است وقتی بزرگ شد خبرنگار شود، اما زیستن در میان التهابات فراوان باعث میشود او در همین آغاز جوانی یک عکاس خبری میدانی با تجربه شود.
این فیلم اقتباس از رمانی است که بر پایهی حوادث واقعی نوشته شده است و به جز یک بازیگر تقریبا همه بازیگرانش آماتور هستند.
«شهر خدا» به دلیل ریتم بالا، نگاه هنری، بداعت مضمونپردازی و صحنهپردازی و... نامزد یا برگزیدهی جوایز مختلف جهانی شده و مهمتر اینکه همچنان جزو محبوبترینهای سینمای جنایی است و در سایت آیامدیبی با 778 هزار رای، امتیاز 8.6 را کسب کرده و بیستوششمین فیلم محبوب و برتر جهان است.
باید تذکر بدهم: فیلم دارای صحنههای متعدد تاثربرانگیز و سکانسهای شدید خشونت است و به همهی روحیهها و سنین توصیه نمیشود.
8. «میناماتا»؛ تا کهنسالی در میدانِ عکاسی خبری!
«میناماتا» (Minamata) محصول سال 2022، بهروزترین فیلم این فهرست و از آخرین آثار مشهور در حوزهی سینمای روزنامهنگاری است. کارگردان آمریکایی جوان این اثر - اندرو لویتاس- در دومین سینمایی خود تصمیم گرفته اثری در ستایش یکی از مفاخر عکاسی خبری کشور خود بسازد؛ کاری که مشابهش در کشور ما کمتر اتفاق میافتد. قهرمان اثر «ویلیام یوجین اسمیت» با بازی جانی دپ، عکاس مشهور آمریکایی است که با عکسهای صریح و حاوی خشونتش در جنگ جهانی دوم به شهرت میرسد؛ اما این فیلم روایت ماجرایی در آخر عمر و دوران گوشهنشینی اوست (در سال 1971) که برای او، باز شهرت و موفقیتی دیگر به همراه میآورد. ماجرا از این قرار است که آیلین دختر جوان ژاپنی سراغ اسمیت میرود و با اصرار فراوان سعی میکند او را متقاعد کند تا با دوربینش به میناماتای ژاپن بیاید و در افشای جنایتِ ضد محیط زیستیِ یک کمپانی قدرتمند ژاپنی به او کمک کند. این ماجرا و نتایجش باعث میشود یوجین اسمیت بیش از پیش به نمادی از عکاسی خبری و روزنامهنگاری تحقیقی و افشاگرانه در آمریکای آن روزگار مشهور شود.
9. «نفوذی»؛ تلویزیون وارد میشود
عالم خبرنگاری فقط در روزنامهها و سایتهای خبری نیست! تلویزیون و شبکههای تلویزیونی یکی از بسترهای پخش خبر در جهان هستند.
وقتی از فیلم، خبرنگاری و شبکههای خبری تلویزیونی حرف میزنی نمیتوانی از فیلم نفوذی (The Insider) حرف نزنی! یکی از مهمترین و تماشاییترین فیلمهای این فهرست با بازی آلپاچینو و راسل کرو و کارگردانی مایکل مان.
داستان نفوذی دربارهی برنامهی خبری جنجال برانگیز «شصت دقیقه» در کانال CBS است که همیشه به دنبال سوژههای داغ و دردسرساز میگردد و به یک پروندهی مشکوک در مورد کمپانیهای تولید سیگار برمیخورد و دربارهی پشت پردهی صنعت تنباکو و دخانیات در ایالات متحده افشاگریهای مهمی میکند.
این فیلم با تاکید بر نقش رسانههای آزاد و مهمتر از آن مستقل، در جریان دادرسیهای افشاگرانه، به نوعی از کار ژورنالیستی حرفهای و مستقل تجلیل میکند –درحالیکه همین رسانهها با قدرت و تریبونهای پر نفوذ و با تبلیغات اغواگرانه، افراد را به مصرف هر چه بیشتر تشویق میکنند.
10. «شبکه»؛ آن روی سکه
و اما آخرین فیلم این فهرست کمی با آنچه در بالا معرفی کردهایم متفاوت است. عالم خبرنگاری و در یک کلام ژورنالیسم اگرچه حقیقتجو وافشاگر است اما روی دیگری هم دارد که به همان شمشیر دو دمِ معروف شباهت دارد.
فیلم «شبکه» (Network) ساختهی کارگردان بزرگ آمریکایی سیدنی لومت، آن روی این سکه را به شما نشان میدهد. «شبکه»، در مورد ماهیت مخرب رسانههای بزرگ جمعی بهخصوص امپراطور رسانههای آن روزگار یعنی تلویزیون است که خبر و خبرنگاری جزو لاینفک آن است؛ رسانهای که میتواند واقعیتها را جابهجا کند، جایگاهی دروغین برای انسانها بسازد و از هر پدیدهای در راه بهرهبرداری اقتصادی، سیاسی و اجتماعی استفاده کند. در این میان نه جان انسانها اهمیت دارد و نه افکار مسمومی که ممکن است در ذهن مخاطبان رسانه ریشه بدواند. حتی وقتی شبکهی تلویزیونی در ظاهر در حال بیان حقایقی تندوتیز و تأثیرگذار است (اتفاقی که در برنامهی هاوارد بیل در فیلم شبکه میافتد) در پشت پرده مدیرانی حضور دارند که اصلا شبیه کاترین گراهامِ فیلم «پست» نیستند و تنها از این شرایط به نفع خود بهرهبرداری میکنند و کوچکترین اهمیتی برای حقیقت داشتن یا نداشتن مطالب مطرحشده از طریق رسانهشان قائل نیستند.
فیلم «شبکه» پس از رسوایی واترگیت در سال 1976 و همزمان با فیلم «همه مردان رئیسجمهور» ساخته شد اما با وجود رقبای سرسخت در اکران، چهار جایزهی اسکار در رشتههای بهترین بازیگر نقش اول مرد، بهترین بازیگر نقش اول زن، بهترین بازیگر نقش مکمل زن و بهترین فیلمنامهی غیر اقتباسی را دریافت کرد.
فیلم شبکه، پایان این فهرست است اما حتما فیلمهایی هستند که جایشان هم در این فهرست خالی است و هم در عالم سینما، برای دومی باید منتظر هنر و همت کارگردانان و تهیهکنندگان ماند ولی برای اولی شما هم نظرتان را برای ما بنویسید، بهترین فیلم خبرنگاری به نظر شما کدام فیلم است؟