میدان آزادی: به مناسبت سالروز تولد هایائو میازاکی، سرویس ترجمه مجله میدان آزادی در قالب یادداشتی به قلم یوسف نظام طهرانی به سراغ معرفی و بررسی شش کتاب خواندنی و خاص درباره او رفته‌است.

قبل از هر چیز لازم است بدانید که محتوای این یادداشت، یک پیشنهاد عمومی نیست. کتاب‌هایی که در این یادداشت معرفی شده‌اند هنوز -یا دست‌کم تا زمان انتشار مطلب- ترجمه‌ی فارسی ندارند و همگی به زبان انگلیسی‌اند. این یعنی خواندن آن‌ها تنها به کسانی پیشنهاد می‌شود که مهارت درک مطلب‌شان در زبان انگلیسی نسبتاً خوب است، یا آن‌قدر مشتاق هستند که هر طور شده -مثلاً به مدد فرهنگ لغت یا مترجم گوگل و سایر ماشین‌های ترجمه- می‌خواهند از محتوای آن‌ها سر در بیاورند. ضمناً بعضی کتاب‌های این فهرست، می‌توانند سوژه‌ی جالبی برای مترجمان ایرانی جهت برگرداندن آن‌ها به فارسی باشند. خوب است بدانید نسخه‌ی الکترونیکی تعدادی از این کتاب‌ها در اینترنت، قابل دانلود یا امانت‌گیری است.

هایائو میازاکی، پدرخوانده‌ی‌ انیمه و انیمیشن ژاپن در روزگاری به دنیا آمد که کشورش داشت درگیر جنگ جهانی دوم می‌شد. به‌خاطر همین تلخی‌هایی که از کودکی تجربه کرده بود، بدیهی است که از جنگ متنفر باشد. از جنگ و از جنگ‌افروز. لذا به گفته‌ی خودش از آمریکا متنفر است و از هر چیزی که او را یاد آمریکا بیندازد؛ از کوکاکولا، شلوار جین، مرغ سوخاری، همبرگر، قهوه‌ی آمریکایی، نیویورک و ساحل غربی و البته از فیلم‌های هالیوودی. موضع‌گیری‌ها و مصاحبه‌های جنجالی او ، فلسفه‌ی قابل‌اعتنای آثارش و خرق عادت او در خلاقیت، از او چهره‌ای ممتاز در سینمای امروز جهان ساخته است.

تاکنون کتاب‌های متعددی درمورد میازاکی و استودیوی انیمهسازی جادویی‌اش -جیبیلی- در جهان منتشر شده. آنچه در پی می‌خوانید معرفی و بررسی شش عنوان از آن‌هاست:

1.        The Moral Narratives of Hayao Miyazaki

در فیلم‌های میازاکی، «روایت اخلاقی» کدام است؟ پیام چیست؟ وقتی در حال تماشای فیلم‌های میازاکی هستیم، ممکن است به چه نوع آدمی تبدیل شویم؟ چرا داستان‌های خارق‌العاده در دنیای واقعی اهمیت دارند؟ این کتاب مجموعه‌ای از تأملات شخصی و فلسفی است درمورد ده اثر ِمیازاکی؛ از «نائوشیکا» تا «باد بر می‌خیزد». تأملات یک دین‌شناس به نام اریک ریندرز¹ که انتشارات مک فارلند در 228 صفحه و در سال 2016 منتشر کرده است. به گفته‌ی نویسنده، فیلم‌های میازاکی نشان می‌دهند که چگونه می‌توانیم در کارمان معنا پیدا کنیم، چگونه حتی زمانی که از کار خسته شده‌ایم خلاقیت خود را حفظ کنیم و وقتی رویاهایمان به خطر افتاده‌اند چگونه می‌توانیم به آن‌ها وفادار بمانیم. این فیلم‌ها از گم شدن امر مقدس در زندگی مدرن ابراز تاسف می‌کنند، اما هرگز امید خود را از دست نمی‌دهند. آن‌ها با حفظ خوبی‌های دوران کودکی، به حل مشکلات رشد در یک بلوغ جدید می‌پردازند.

نویسنده در این کتاب به بررسی آثار میازاکی از منظر امر دینی پرداخته و می‌گوید با انیمه‌های این کارگردان ژاپنی به‌مثابه انجیل او برخورد می‌کند.

2.        Miyazakiworld: A Life in Art

یک جنگل سمی در قرن سی‌ام، یک حمام برای خدایان خسته، یک بچه‌ماهی مو قرمز و یک روح جنگلی پشمالو؛ چه چیزی در همه‌ی این‌ها مشترک است؟ بله؛ همه از ذهن هایائو میازاکی، یکی از بزرگ‌‌ترین انیماتورهای زنده سرچشمه می‌گیرند که در سرتاسر جهان با فیلم‌های خارق‌العاده‌اش شناخته شده است.

«زندگی در هنر» (A Life in Art) مجموعه کتاب‌هایی است با بافت زندگینامه‌ای که انتشارات دانشگاه ییل آمریکا منتشر کرده است. یکی از مجلدات این مجموعه، به داستان زندگی شخصی و حرفه‌ای میازاکی پرداخته و تأثیر قابل‌توجه او را بر ژاپن و جهان، به‌مثابه یک کار اساسی در انیمه‌پژوهی، بررسی کرده است.

سوزان ناپیر²، محقق آمریکایی و پژوهشگر فرهنگ و انیمیشن ژاپن، با بررسی زندگی و هنر میازاکی، گزارشی متقن از آثار او ارائه داده است. ناپیر به‌خوبی مضامین متعددی را که نقاط مفصلی آثار میازاکی محسوب می‌شود توضیح داده است؛ مضامینی اعم از زنان قدرتمند، کابوس‌های محیطی و رویاهای اتوپیایی. ناپیر در این کتاب پرتره‌ای فراموش‌نشدنی خلق کرده است از مردی که هنرش سلطه‌ی هالیوود را به چالش کشیده و فصل جدیدی از فرهنگ عامه‌ی جهانی را آغاز کرده است.

احساس میازاکی درمورد سود بردن خانواده‌اش از جنگ و ساخت کمربند فن برای هواپیماهای جنگنده، احساسات او نسبت به پدر و مادرش، رابطه‌ی آثار او با زندگی حرفه‌ای، استودیو و همکارانش، نظرش درمورد فرسودگی دوره‌ای و اخلاق کاری‌اش، همه و همه موضوعاتی است که سوزان ناپیر در این کتاب به آن‌ها پرداخته است.

3.        Hayao Miyazaki: Master of Japanese Animation

 یک مرور کلی و بی‌نقص از فیلم‌های میازاکی؛ از «قلعه‌ی کاگلیوسترو» تا «شاهزاده مونونوکه» که ضمن بررسی طرح کلی داستان‌ها و مطالعه‌ی شخصیت‌ها، یادداشت‌های فنی و قابل‌تأملی درمورد تکنیک هنری این آثار ارائه می‌کند. فصل پایانی این کتاب به ارزش افزوده و پیوست تجاری آثار میازاکی پرداخته است. این کتاب می‌تواند نقطه‌ی شروع خوبی برای یک طرفدار میازاکی به حساب بیاید، چراکه بحث‌های آگاهی‌بخشی را درباره‌ی سبک و روایت آثار میازاکی -با تمام داده‌ها و جزئیاتی که یک هوادار توقع دارد- ارائه می‌کند.

این ��تاب را هلن مک کارتی³ نوشته و نشر استون بریج در سال 1999 در 240 صفحه منتشر کرده است.

4.        Starting Point: 1979-1996

این کتاب ترجمه‌ی انگلیسی مجموعه‌ای از نوشته‌های میازاکی است: مصاحبه‌ها، مقاله‌ها، یادداشت‌های مربوط به تولید، طرح‌های مفهومی، خط‌خطی‌ها و حتی شعرهای او. برخی از آن‌ها مستقیماً به فیلم‌ها مربوط می‌شوند و بعضی دیگر درمورد موضوعات کلی مانند هنر، محیط‌زیست و ژاپن معاصر هستند. تصویری که شما با خواندن این کتاب از میازاکی دریافت می‌کنید عبارت است از شخصیتی عمیقاً متفکر، از نظر اخلاقی درگیر و البته بازیگوش مانند کودکان. جلد دوم این کتاب به انیمه‌ی «قلعه‌‌ی متحرک هاول» پرداخته است.

این کتاب در سال 2014 توسط انتشارات ویز⁴ و در 462 صفحه منتشر شده است.

5.        Spirited Away

این کتاب کوتاه، مطالعه‌ای دقیق، علمی اما بدون اصطلاحات خاص است از یک فیلم عالی: انیمه‌ی «شهر اشباح». آندره آزمون⁵، نویسنده‌ی این کتاب به جزئیاتی از این فیلم اشاره می‌کند که به احتمال زیاد شما هنگام تماشای آن متوجه‌اش نشده‌اید. نویسنده همچنین به‌شکلی جذاب، ارتباط بینامتنی «شهر اشباح» را با «شب راه‌آهنِ راه شیری» اثر میازاوا کنجی (شاعر ژاپنی) مطرح می‌کند و به بررسی سایر منابع و مراجع بینا‌متنی می‌پردازد.

Spirited Away یا همان «شهر اشباح»، موفق‌ترین فیلم ژاپنی و یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های «خارجی زبان» است که تاکنون اکران شده. داستان این فیلم تخیلی و کمی ترسناک در ژاپن مدرن می‌گذرد و در عین حال مضمونی جهانی دارد. فیلم، داستان یک دختربچه‌ی بی‌حوصله به نام چیهیرو را روایت می‌کند که وارد دنیایی جادویی شده است.

نویسنده‌ی‌ کتاب با واکاوی روشنگرانه‌ای به ما نشان می‌دهد که چگونه میازاکی فیلم Spirited Away را با درجه‌ای از خلاقیتِ کنترل‌شده کارگردانی کرده است. خلاقیت کنترل‌شده‌ای که در سینمای امروز کمیاب است. او به بررسی پیوندهای بین «شهر اشباح» و مجموعه کارهای قبلی میازاکی می‌پردازد و استدلال می‌کند که «شهر اشباح» از مدیوم کارتون برای ایجاد یک دنیای مسحورکننده استفاده کرده است.

این کتاب توسط انتشارات بلومزبری آکادمیک و در 121 صفحه به چاپ رسیده و نسخه‌ی جدید آن، شامل پیش‌گفتار تازه‌ای از نویسنده است که در آن به تحلیل دنیای انیمیشن پس از «شهر اشباح» پرداخته و تأثیر آن را بر فیلم‌هایی مثل «هزارتوی پن» و «درونِ بیرون» (Inside Out) بررسی می‌کند.

6.        Hayao Miyazaki's World Picture

این کتاب بر اساس نوشته‌ها و مصاحبه‌های خود میازاکی، به بررسی فلسفه‌ی او پرداخته است. فصل‌بندی این کتاب برخلاف سایر کتاب‌ها، نه مطابق فیلم‌ها و ترتیب زمانی تولیدشان، بلکه بر اساس مضامین صورت گرفته؛ مضامینی مانند زمان، فضا، چشم‌انداز و «شجاعت برای لبخند». این پژوهش دیدگاه‌های میازاکی را درباره‌ی فرهنگ و اقتصاد معاصر بر مبنای رویکردهای متنوعی از ذن و فلسفه‌ی کلاسیک و رمانتیسیسم گرفته تا اگزیستانسیالیسم، نظریه‌ی انتقادی، پساساختارگرایی و نظریه‌ی‌ روان‌کاوی، بررسی کرده است.

نویسنده‌ی کتاب، دنی کاوالارو⁶ ضمن توصیف تصویر میازاکی از جهان، با انتخاب‌های خلاقانه‌ای از گفتار فیلسوفان معاصر به غنای نوشته‌ی خود افزوده است.

این کتاب را انتشارات مک فارلند در 204 صفحه منتشر کرده است.

***