مجله میدان آزادی: امروز نهم مردادماه سالروز درگذشت مدرس آواز و خواننده توانمند ایرانی «محمد نوری» است. به همین مناسبت در تازه‌مطلب پرونده‌پرتره محمد نوری ضمن یک تک‌نگاری، فاطمه همراه به مرور زندگی و آثار این خواننده می‌پردازد.
به جای مقدمه
این روزها شاید بیش از هر زمان دیگری نام «محمد نوری» و نوای «ای ایران ایران» او را شنیده باشیم.
قطعه ای ایران، ایران؛ محمد نوری
در ایام جنگ دوازده‌روزه، آهنگ‌های ملی-میهنی، عشق به ایران را بیش از پیش در دل شنوندگان زنده کرده و باعث بالا رفتن تاب‌آوری ایرانیان شدند. یکی از آهنگ‌هایی که در این مدت، بیشتر از سایر آهنگ‌ها به گوش هر ایرانی رسیده است، آهنگ «ای ایران، ایران» با آهنگسازی «محمد سریر»، از بهترین و ماندگارترین آثار «محمد نوری» است. آهنگی که با موسیقی و شعری که در عین سادگی کلام، مفاهیم والایی را در خود جای داده و قلب و روح عاشقان ایران را نوازش می‌کند. امسال هم با توجه به اینکه جنگی دیگر بر این آب و خاک تحمیل شد، عشق به ایران و ارزش و اهمیت دفاع از سرزمین در مناسک آیینی محرم نیز متبلور شد که شعر و ملودی «ای ایران، ایران» در این زمینه، پیش‌قراول بوده است. در ایام محرم امسال، مرثیه‌خوان سرشناس محمود کریمی، با تغییراتی در شعر و نغمه‌پردازی، این آهنگ را در قالب نوحه «ای ایران»، در مجالس عزای امام حسین (ع) اجرا کرد که با استقبال زیادی مواجه شد و این آهنگ توانست به موسیقی آیینی ما نیز راه پیدا کرده و بدین ترتیب ارزش این اثر هنری و هنر سازندگان آن، بیش از پیش نمایان گردید.
بد نیست اشاره کنیم در مجله میدان آزادی دوبار سراغ این آهنگ رفته بودیم. دفعه اول سه سال پیش در پرونده‌پرتره «محمد نوری» و در فهرست «ده آهنگ برتر محمد نوری» و دفعه دوم، روز 25 خرداد 1404 در پرونده «ای ایران» و در فهرست «بهترین آهنگ‌های حماسی باکلام درباره ایران»، مجله میدان آزادی شاید نخستین رسانه‌ای بود که در جنگ سراغ بازنمایی و انتشار این آهنگ ارجمند میهنی رفت.
«محمد نوری»، از خوانندگان توانمند ایرانی
مروری بر زندگینامه و فعالیت هنری محمد نوری
«محمد هدایت نوری» در یکم دی‌ماه 1308 در شهر رشت به دنیا آمد.
«محمد نوری» را تنها می‌توان با بررسی آثارش شناخت. او در همه شاخصه‌ها متفاوت بود و در تقسیم‌بندی‌های رایج نمی‌گنجید. به قدرت می‌ـوان گفت جنس صدا، سبک خوانندگی، اشعار و موسیقی آثار نوری منحصربه‌فرد بود.
تاسیس رادیو و رواج صفحات گرامافون در دهه 1320، کم‌کم باعث آشنایی مردم با موسیقی غربی شد. در این زمان، «محمد نوری»، نوجوانی بود که به علت آشنایی‌اش با زبان انگلیسی، آهنگ‌های غربی را ترجمه و با اشعار جدید آن‌ها را در جمع‌های خانوادگی بازخوانی می‌کرد و این شروع مسیر خوانندگی او بود.
«نوری» با توجه به علاقه‌اش به زبان انگلیسی در رشته زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه تهران تحصیل کرد و دوره مبانی تئاتر را گذراند. همزمان با تحصیلات دانشگاهی، موسیقی و آواز ایرانی را نزد «اسماعیل مهرتاش» آموخت. پس از آن تئوری موسیقی، سلفژ و نوازندگی پیانو را نزد اساتید هنرستان عالی موسیقی، «سیروس شهردار»، «فریدون فرزانه» و «مصطفی کمال پورتراب» فرا گرفت. او همچنین آواز کلاسیک را نزد «اولین باغچه‌بان» و «فاخره صبا» آموخت. در این زمان، همه در انتظار تولد ستاره‌ای جدید در اپرا بودند ولی «محمد نوری» به تدریج و با تاثیرپذیری از اساتیدی چون «حسین اصلانی» و «ناصر حسینی» و خلاقیت و استعداد ذاتی خود، به سبکی منحصربه‌فرد دست یافت. او «ناصر حسینی»، افسر موسیقی‌دان ارتش را مشوق خود در مسیر فعالیت هنری می‌دانست. بسیاری از کارهای جوانی محمد نوری با آهنگسازی ناصر حسینی بوده است، از جمله آهنگ «رود آواره» با شعر یدالله رویایی. او در آن سال‌ها مدتی با نام مستعار «باور» با رادیو همکاری می‌کرد.
در دوره‌ای که بیشتر خوانندگان مشابه نوری در رنگ صدا و جنس موسیقی، به موسیقی جاز و بلوز تمایل داشتند، نوری تلاش می‌کرد بین موسیقی ایرانی و موسیقی غربی پیوندهایی ایجاد نماید. پایبندی او به تولید و ارائه موسیقی با اصالت و فاخر، نکته‌ای است که در همه آثار او قابل مشاهده است. او با تکیه بر دانش روز و مطالعه و تحقیق و البته ذوق و ابتکارات شخصی خود توانست به هویت هنری مستقلی دست یابد.
نکته‌ی مهم دیگر در منش و رفتار محمد نوری توجه به اخلاقیات بود، امری که از چشم شاگردان نوری و در روایت‌های آن‌ها نیز پنهان نمانده است. نوری خود در یکی از مصاحبه‌هایش می‌گوید:
«در بین اغلب هنرمندان فساد اخلاقی روزبه‌روز در ترقی است و اغلب هنرمندان فقط به دنبال پول می‌روند در حالی که به عقیده‌ی من نخست باید دل هنرمند به نور اخلاق و معرفت روشن گردد و روش بهتری که خیر مردم در آن باشد در پیش گیرند. من ذوق خودم را برای ارشاد روح مردم نگه می‌دارم و می‌خواهم مردم از آن استفاده‌ی معنوی ببرند.»
«محمد سریر»، آهنگسازی که دوستی و همکاری طولانی‌مدتی با محمد نوری داشته است.
نگاهی به آثار محمد نوری
«محمد نوری» طی پنج دهه فعالیت حرفه‌ای بیش از سیصد ترانه و آواز اجرا کرد که اشعار برخی از این ترانه‌ها را خودش سروده بود. «محمد سریر»، آهنگسازی که دوستی و همکاری طولانی‌مدتی با محمد نوری داشته است، در مورد شیوه اجرای نوری می‌گوید:
«زمانی که به هنرستان موسیقی رفت، در حوزه آواز با توجه به قوانین موسیقی غرب خواند. او باید آن قواعد را به نوعی با قواعد موسیقی ایرانی همگام می‌کرد و این کار را هم کرد. به نظرم فردی بود که تکنیک‌های آوازی را در حوزه فولکلور یاد گرفته بود و اگر خارجی هم می‌خواند به این امر توجه می‌کرد ولی الان کم‌تر پیش می‌آید کسی به این قواعد توجه کند.»
محمد نوری به اجرای ترانه به لهجه‌های مختلف اقوام ایرانی بسیار علاقه داشت و لهجه‌های محلی ایرانی را در نهایت زیبایی و احساس اجرا می‌کرد.
«علیرضا شفقی‌نژاد» رهبر گروه کر فیلارمونیک ایران که با محمد نوری نیز همکاری داشته است.
«علیرضا شفقی‌نژاد» رهبر گروه کر فیلارمونیک ایران که با محمد نوری نیز همکاری داشته است درباره سبک خوانندگی او می‌گوید:
«مکتب آوازی ایشان تابعی از مکتب آوازی اساتیدشان فاخره صبا و ِاولین باغچه‌بان است که در واقع مکتب آواز اپرایی است. یکی از رازهای موفقیت نوری استفاده درست از تکنیک‌های آواز کلاسیک و تلفیق آن با شعر فارسی است. نوری ادبیات نمایشی خواند و شناخت و تسلط او به زبان فارسی و شعر به نقطه قوت کارش تبدیل شد».
یکی از آثار درخشان او در این فضا آهنگ «شب تنهایی» با شعر حافظ است.
شفقی‌نژاد همچنین می‌گوید:
«در زمینه کارهای فولکلور هم نوری به زیبایی هر چه تمام‌تر آثار محلی و فولکلور را با تکنیک‌های آواز کلاسیک اجرا می‌کرد و همچنین انتخاب ملودی‌های غربی و تلفیق مناسب آن با اشعار فارسی یا گویش‌های محلی از نقات قوت دیگر کار ایشان بود که از جمله می‌توان به قطعات«جمعه‌بازار» و «شالیزار» و ... اشاره کرد که اشعار فارسی آن توسط منوچهر میکده و بعضا خود استاد نوری سروده شد.»
اما ترانه‌ای که باعث شهرت او در بین مردم شد، ترانه «جان مریم» بود که شعر آن را خودش سروده بود و آهنگ آن توسط «کامبیز مژدهی» ساخته شد. این ترانه در اوج سادگی و لطافت هم در شعر، هم در موسیقی و هم در اجرا، توانست به محبوبیت زیادی دست یابد و توسط سایر خوانندگان بازخوانی و اجرا شود. این ترانه در سال 1335 اجرا و ضبط شد و توسط کمپانی رویال به صورت صفحه گرامافون پخش و با استقبال فراوانی روبرو شد. بر روی این صفحه نام شاعر قطعه «مینو» درج شده است و جالب است بدانیم که «مینو» نام مستعار «محمد نوری» برای شاعری بوده است! آهنگ «جان مریم» به همراه 13 آهنگ دیگر در آلبومی با همین نام منتشر شده است.
قطعه جان مریم، محمد نوری
صفحه قدیمی «جان مریم» از «محمد نوری»
از محمد نوری یازده آلبوم به نام‌های «جان مریم»، «در شب سرد زمستانی»(1368، فریبرز لاچینی)، «آوازهای سرزمین خورشید»(1370، در این آلبوم به غیر از قطعه «لالایی» که آهنگساز آن «ناصر حسینی» است سایر قطعات با آهنگسازی و تنظیم «فریبرز لاچینی» ضبط شده است)، «در ماه باران»(1376، شهرام گلپریان)، «جاودانه با عشق»(1376، محمد سریر)، «جلوه‌های ماندگار»(1376،محمد سریر»، «شکوفه خاطرات»(1378، تنظیم مجدد قطعات قدیمی توسط «شهرام گلپریان»)، «چراغی در افق»(1380، محمد سریر)، «شکوفه در شکوفه»(1381، آهنگسازی قطعات توسط «اکبر محسنی»، «منوچهر میکده» و «ناصر حسینی» انجام شده و تنظیم قطعات بر عهده «شهرام گلپریان» بوده است)، «دلاویزترین»(1383، محمد سریر) و «نغمه‌های تنهایی»(1389،محمد سریر) منتشر شده است.
محمد نوری قطعات زیادی با موضوع «ایران» از خود به یادگار گذاشته است که از مشهورترین آن‌ها می‌توان از قطعات «ای ایران، ایران» با شعری از «تورج نگهبان» و موسیقی «محمد سریر» و «تصویر وطن» با شعری از «نادر ابراهیمی» و موسیقی «فریدون شهبازیان» نام برد.
قطعه تصویر وطن، محمد نوری
جوایز و افتخارات محمد نوری
در «جشنواره مهر» سال 1378، جایزه خورشید طلایی (50 سال صدای متفاوت و ماندگار) به محمد نوری اعطاء شد. در مراسم معرفی چهره‌های ماندگار در سال 1385، نیز محمد نوری به عنوان چهره ماندگار معرفی شد. همچنین محمد نوری دارای گواهی‌نامه درجه یک هنری از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز بوده است.
پایان قصه زمینی محمد نوری
محمد نوری در سال‌های پایانی عمر خود به بیماری سرطان مبتلا شد. به همین دلیل در این سال‌ها چند اجرا به نفع بیماران خاص داشت. سرانجام این خواننده شریف و میهن‌دوست در شامگاه نهم مردادماه 1389 در سن 80 سالگی در بیمارستان جم تهران درگذشت و در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
در بررسی زندگی این خواننده پرآوازه، نکته‌ای که خیلی جلب توجه می‌کند، اندک بودن مصاحبه‌های موجود با محمد نوری است. به همین علت اطلاعات چندانی از ایام کودکی و همچنین زندگی شخصی ایشان در دسترس نیست. این مطلب، شاید دلیل دیگری بر پرهیز از شهرت و تمرکز بر زندگی شخصی و فعالیت هنری در سبک زندگی محمد نوری است.