ریویو: نقد و بررسی انیمیشن «باد برمی‌خیزد»، ساخته «هایائو میازاکی»

مجله میدان آزادی: در هفتمین صفحه پرونده پرتره هایائو میازاکی می‌رویم سراغ دوازدهمین انیمیشن سینمایی هایائو میازاکی یعنی «باد برمی‌خیزد» (風立ちぬ) که پیش از انیمیشن پسر و حواصیل آخرین کار میازاکی بود. ریویوی نقد و بررسی و گزارش جزئیات باد برمی‌خیزد را به قلم آقای حامد میرزایی بخوانید:

رؤیای میان آشوب

«باد برمی‌خیزد»، شاهکار هایائو میازاکی، در پیش‌زمینه‌ای از رویدادهای مهم تاریخی روایت می‌شود. عنوان این فیلم برآمده از قطعه شعری از پل والری است: «باد برمی‌خیزد!... ما باید برای زندگی‌ کردن تلاش کنیم!» داستان این انیمه که در اوایل قرن بیستم می‌گذرد، تصویر واضحی از گذشته‌ی پرفراز و نشیب ژاپن، ازجمله زلزله‌ی بزرگ کانتو و رویدادهای پیش از جنگ جهانی دوم به دست می‌دهد. میازاکی در این انیمه از زندگی جیرو هوریکوشی الهام گرفته است؛ مهندس هوانوردی که هواپیماهای جنگنده را در طول جنگ طراحی می‌کرد. این شالوده‌ی تاریخی، زمینه‌ای غنی برای روایت فراهم می‌کند؛ زیرا رؤیاهای شخصی را در برابر یک ملت قرار می‌دهد. «باد برمی‌خیزد» در ژاپن با انتقادات جناح راست سیاسی و انجمن کنترل دخانیات ژاپن مواجه شد، اما درمجموع مورد استقبال منتقدان مخصوصا منتقدان هنری قرار گرفت.

خلاصه‌ی‌ داستان و زمینه‌ی تاریخی انیمیشن باد برمی‌خیزد

میازاکی در سال 1941 در توکیو به دنیا آمد؛ جایی که پدرش در طول جنگ جهانی دوم، قطعاتی برای هواپیماهای جنگنده‌ی ژاپنی می‌ساخت و این مسئله بر عشق او به هوانوردی تأثیر گذاشت. پرواز به‌عنوان یک استعاره‌ی قدرتمند در آثار میازاکی عمل می‌کند که نشان‌دهنده‌ی اعتمادبه‌نفس و قدرت تخیل است. انیمه با یک سکانس رؤیایی شروع می‌شود و بلافاصله توجه مخاطب را به خود جلب می‌کند. این ظرافت آغازین، مقدمه‌ای برای مرثیه‌ای روایی است که در ادامه می‌آید. داستان در ژاپن پیش از جنگ جهانی دوم رخ می‌دهد و داستان زندگی جیرو را -که با چالش‌های شخصی و حرفه‌ای روبه‌رو می‌شود- روایت می‌کند. در میان تغییرات اجتماعی و سیاسی دوران، او با عشق خود به هوانوردی و همسرش ناهوکو آرامش می‌یابد. با اوج ‌گرفتن کار جیرو، او اشتیاق خود به پرواز را باید با دوراهی‌های اخلاقی حوزه‌ی نظامی وفق دهد.

مهارت میازاکی در داستان‌گویی «باد برمی‌خیزد» درخشان است. فیلم با ظرافت تمام بین آرمان‌های شخصی جیرو و چشم‌انداز وسیع‌تر اجتماعی-سیاسی حرکت می‌کند. شخصیت‌ها به‌خوبی توسعه یافته‌اند و هر کدام عمق و اصالتی دارند که مخاطبان را به دنیای خود می‌کشانند. عزم جیرو برای دنبال‌ کردن رؤیاهایش -علی‌رغم چالش‌هایی که با آن مواجه است- به‌مثابه‌ یک داستان جهانی از تاب‌آوری انسان عمل می‌کند و همدلی و تحسین مخاطب را برمی‌انگیزد.

تصاویر چشم‌نواز و موسیقی خاطره‌انگیز

«باد برمی‌خیزد» از نظر بصری حقیقتاً چشم‌نواز است. این اثر از مرزهای مدیوم انیمه فراتر می‌رود و پیچیدگی‌های پرواز و مهندسی را با توجه دقیق به جزئیات آن، به تصویر می‌کشد. طراحی هواپیماها و سکانس‌های پرواز، با چنان سطحی از اصالت ارائه شده‌اند که همچنان الهام‌بخش‌اند. مکمل این جلوه‌های بصری خیره‌کننده، موسیقی متن خاطره‌انگیزی است که توسط جو هیسایشی ساخته شد و جایزه‌ی بهترین موسیقی آکادمی فیلم ژاپن را دریافت کرد. موسیقی به‌شکل ظریفی بر ضربان احساسی روایت تأکید می‌کند و بر حس غوطه‌وری در انیمه می‌افزاید.

انیمه، هنرمندانه از نمادهایی استفاده می‌کند که از سطح روایت ظاهری فراتر می‌رود. تصویرسازی مکرر پرواز، به‌عنوان استعاره‌ای از آرزو، آزادی و پیگیری رؤیاها عمل می‌کند. با این‌ حال، فیلم به مضامین تفکربرانگیزی هم می‌پردازد؛ ازجمله پیامدهای اخلاقی نوآوری‌های تکنولوژیک در زمان جنگ. میازاکی تنش بین بلندپروازی‌های شخصی و ملاحظات اخلاقی را می‌کاود و بینندگان را با پرسش‌های عمیقی برای تأمل مواجه می‌کند.

تأثیر و تأثر جهانی انیمیشن باد برمی‌خیزد

انیمه‌ی سینمایی میازاکی، تحسین بین‌المللی را نیز برانگیخت و موفقیت‌هایی به دست آورد که بر شایستگی هنری و اهمیت روایی آن صحه می‌گذارد. «باد برمی‌خیزد» پرفروش‌ترین فیلم ژاپنی در سال 2013 لقب گرفت. بودجه‌ی این فیلم 30 میلیون دلار بود و توانست در گیشه ۵/۱۳۶ میلیون دلار بفروشد. این انیمه در رویدادهای معتبری ازجمله جوایز اسکار و جایزه‌ی آکادمی فیلم ژاپن نامزد شد و جوایزی دریافت کرد. این استقبال وسیع، نه‌تنها برجستگی فیلم را آشکار می‌سازد، که جایگاه آن را در چشم‌انداز جهانی سینما هم مستحکم می‌کند.

«باد برمی‌خیزد» شاهدی بر روندهای در حال تحول در انیمیشن است؛ هم در ژاپن و هم در مقیاس جهانی. این فیلم، ظرفیت انیمیشن را به‌عنوان رسانه‌ای برای پرداختن به موضوعات پیچیده‌ی تاریخی و فلسفی برجسته می‌کند. موفقیت این انیمه، بر آثار بعدی فیلم‌سازان و انیمیشن‌سازان تأثیر گذاشته و آن‌ها را ترغیب می‌کند تا در تقاطع میان هنر، تاریخ و بازتاب اجتماعی به کاوش بپردازند. تأثیر این انیمه نه‌تنها در کشور مبدأ، بلکه در جامعه‌ی گسترده‌تر سینمایی نیز به‌وضوح احساس می‌شود.

این انیمیشن از بستری منحصربه‌فرد سر بر می‌آورد. ساخته‌ی میازاکی با دوره‌های آشفتگی جهانی، از تزلزل‌های اقتصادی گرفته تا بلایای طبیعی و تغییرات اجتماعی هم‌زمان بود. این عوامل بیرونی، به‌ناچار در روایت او نفوذ کرده و مضامین و لحن فیلم را تحت‌تأثیر قرار داده‌اند. تماشای این فیلم، به مخاطبان فرصتی می‌دهد که در این دوران عدم قطعیت، آرامش، الهام و درون‌نگری را تجربه کنند.

محدوده‌ی‌ سنی مخاطبان انیمیشن باد برمی‌خیزد

گرچه مضامین «باد برمی‌خیزد»، عمقی دارد که می‌تواند برای مخاطبان بالغ قابل ‌درک باشد، اما بافت تاریخی فیلم و پیچیدگی احساسی شخصیت‌هایش، آن را برای نوجوانان و جوانان هم مناسب می‌کند. کاوش عمیق این انیمه در رؤیاها، معضلات اخلاقی و گذر زمان، احتمالاً برای بینندگانی که تجربه‌ی زندگی بیشتری دارند، جذاب‌تر است.

جمع‌بندی

«باد برمی‌خیزد» تسلط هایائو میازاکی در انیمیشن به‌عنوان وسیله‌ای برای داستان‌گویی را نشان می‌دهد و بین امر شخصی و تاریخی ارتباط برقرار می‌کند. این فیلم از طریق روایت غنی، درخشش فنی و مضامین تأمل‌برانگیز خود، مخاطبان را به تفکر درباره‌ی ارتباط رؤیا و واقعیت دعوت می‌کند و از  خود ردپایی محونشدنی در دنیای انیمیشن بر جای می‌گذارد.