مجله میدان آزادی: انیمیشن «خاطرات یک حلزون» (Memoir of a Snail)، به کارگردانی آدام الیوت در سال 2024 ساخته شده است. این انیمیشن که برای رده سنی بزرگسال است، مورد توجه داوران اسکار قرار گرفته است. از کارهای دیگر این کارگردان، انیمیشن معروف و نام‌آشنای «مکس و مری» است. یادداشتی از این انیمیشن را به قلم «حامد میرزایی»-کارشناس ارشد انیمیشن و دانشجوی دکترای مطالعات هنر- بخوانید:
داستان مادی رنج و امید
آدام الیوت، کارگردان برجسته‌ی استرالیایی که پیش از این با آثاری نظیر «مری و مکس» (۲۰۰۹) و «هاروی کرامپت» (۲۰۰۳) شناخته شده بود، امسال انیمیشن «خاطرات یک حلزون» را به دنیای سینما آورده است. این انیمیشن که همچون آثار گذشته‌ی الیوت با تکنیک استاپ‌موشن ساخته شده، با جلب احساسات مخاطب از طریق شخصیت‌سازی‌های پیچیده، گامی فراتر از آثار قبلی الیوت به نظر می‌آید.
«خاطرات یک حلزون» در جشنواره‌ی بین‌المللی انیمیشن اَنِسی ۲۰۲۴ برنده‌ی جایزه‌ی کریستال برای بهترین انیمیشن بلند شد و پس از آن در سینماهای استرالیا و آمریکا به اکران درآمد. این انیمیشن برای تماشاگرانی که در جست‌وجوی معانی عمیق‌تری از زندگی و روابط انسانی هستند، تجربه‌ای کم‌نظیر و پیچیده به حساب می‌آید. «خاطرات یک حلزون» همچون آثار قبلی الیوت، به رنج و محنت انسان پرداخته و لایه‌های عمیق بحران‌های اجتماعی و هویتی را پیش چشم آورده است.
داستان در استرالیای دهه‌ی ۱۹۷۰ روایت می‌شود؛ در دنیای دختری (و سپس زن بالغی) به نام گریس پودل. پس از مرگ پدر، گریس و برادر دوقلوی او، گیلبرت، از یکدیگر جدا شده و به خانه‌های جداگانه‌ای فرستاده می‌شوند. هر کدام از آن‌ها، در مسیر خود با مبارزات و کشمکش‌هایی روبه‌رو هستند. گریس در جست‌وجوی هویت خود و معنای واقعی زندگی، از میان رنج‌ها و یادگاری‌های کودکی‌اش عبور می‌کند.
پوستر انیمیشن «خاطرات یک حلزون»
حلزون‌ها، رنج و بازسازی
«خاطرات یک حلزون»، اثری است که به‌رغم ظاهر ساده و کودکانه‌اش، لایه‌های پیچیده‌ای از موضوعات انسانی و فلسفی را در خود دارد؛ از رنج‌های فردی تا تحولات اجتماعی، از جست‌وجوی هویت تا پذیرش گذشته. یکی از چیزهایی که جلب توجه می‌کند، تمثیل‌هایی است که در دل این داستان قرار دارد. در این انیمیشن، حلزون‌ها فقط موجوداتی کوچک و کم‌ارزش نیستند، بلکه نماد صبر و بقا و حتی یادآور غم و پایداری در میان بی‌عدالتی‌ها هستند.
گریس، شخصیت اصلی، در دنیای آشفته‌ای زندگی می‌کند که در آن، هویت او از همان آغاز تهدید می‌شود. فقدان مادر در کودکی و داشتن پدری معلول که به الکل اعتیاد دارد، گریس را در شرایط خاصی قرار می‌دهد. او بیش از آنکه با جهان بیرون ارتباط برقرار کند، در خود می‌لولد و به جمع‌آوری اشیای حلزونی می‌پردازد. این اشیا، نماد تلاشی مستمر برای ساختن یک دنیای شخصی است، چراکه گریس قادر نیست در دنیای بیرون جای خود را پیدا کند.
یکی از جنبه‌های جالب توجه این انیمیشن، نقد ضمنی آن به فرهنگ مصرف‌گرایی است. گریس در بزرگسالی، در حالی‌که خانه‌ای پر از وسایل عجیب و غریب دارد، به‌نوعی درگیر یک زندگی مصرفی و سطحی می‌شود. او به‌جای ارتباط با انسان‌ها و پذیرش احساسات خود، به‌دنبال جمع‌آوری اشیا می‌رود. این فرآیند جمع‌آوری، هم تلاشی برای پر کردن خلأ عاطفی است، هم نقدی است به تلاش انسان‌ها برای ساختن یک دنیای مصنوعی؛ دنیایی که قرار است انسان‌های بی‌نقص تولید کند، غافل از آنکه این فرهنگ غالباً از انسانیت و ارزش‌های واقعی تهی است.
در این اثر، رنج نیرویی است که به شخصیت‌ها فرصتی برای رشد و تغییر می‌دهد. گریس، با وجود تمام رنج‌هایی که از کودکی تا بزرگسالی کشیده، در نهایت می‌تواند خود را در برابر گذشته‌اش بازسازی کند. این فرآیند بازسازی، همان‌طور که در اثر نیز به‌وضوح نمایش داده می‌شود، به پذیرش کامل رنج و درک آن نیاز دارد. در این مسیر، شخصیت پینکی، حامی و مشوق گریس است و به او می‌آموزد که چگونه از پس رنج‌های گذشته برآید و خود را از آن‌ها برهاند.
«خاطرات یک حلزون» همچون آینه‌ای در برابر بی‌بند‌و‌باری دنیای مدرن، از ما می‌خواهد به مسائلی نگاه کنیم که ممکن است از چشم‌مان پنهان مانده باشند: پیوستگی انسان‌ها به یکدیگر، مفاهیم مرتبط با هویت و مصرف‌زدگی و تأثیرات مخرب آن بر روان فردی. اثر از ما می‌خواهد تا در دنیای آشفته‌ی امروز به آن چیزی توجه کنیم که فراموشش کرده‌ایم و به‌جای پاسخ‌های سطحی، به‌دنبال عمق زندگی باشیم.
«آدام الیوت» کارگردان انیمیشن «خاطرات یک حلزون»
مناقشات و انتقادات
یکی از مناقشه‌برانگیزترین بخش‌های انیمیشن، نحوه‌ی نمایش مذهب و دین‌داری است. شخصیت روث، به‌عنوان مادرخوانده‌ی گیلبرت، نمادی از یک دین تحریف‌شده و سرکوبگرانه است. اما نبود هیچ شخصیت مثبت دینی، نقدها را به‌سمت یک‌جانبه بودن روایت سوق داده است. آیا اثر عمداً دین را در قالبی منفی نشان می‌دهد؟ یا این یک نقد خاص بر دین‌داری ظاهری است؟ طرفداری ضمنی اثر از همجنس‌گرایی هم جای سؤال جدی دارد.
یکی دیگر از نقدهای اصلی به انیمیشن، غیاب هر گونه اشاره به ابعاد الهی یا معنویت عمیق در مسیر تحول شخصیت‌هاست. «خاطرات یک حلزون» صرفاً به انسان و اراده‌ی فردی برای رهایی از رنج متکی است، بدون آنکه نقش ایمان، راهنمایی الهی یا ارزش‌های معنوی در عبور از بحران‌ها را مطرح کند. اثر بر روانشناسی مادی شخصیت‌ها و مسائل روزمره تأکید دارد. حتی در بخش‌هایی که گریس به رهایی دست می‌یابد، این تغییر بیشتر به‌عنوان نتیجه‌ی تعاملات مادی و درونی انسانی نشان داده می‌شود، بدون آنکه به ابعاد مهم‌تر زندگی یا ارزش‌های فراتر از مادیات پرداخته شود. انیمیشن همچنین، از پرداختن به مسائل اساسی‌تر فلسفی، سیاسی و اجتماعی که مولد رنج‌های مدرن است، طفره می‌رود و در مورد آن‌ها پرسش انتقادی مطرح نمی‌کند. اینکه بدون زیر سؤال بردن این مسائل، صرفاً راهکارهای روانشناختی ارائه بدهیم، بیشتر شبیه شوخی است.
مخاطبان هدف
«خاطرات یک حلزون»، انیمیشنِ بزرگسالان است و به‌دلیل محتوای جنسی، برهنگی و خشونت، مناسب کودکان و نوجوانان نیست. کسانی که به‌دنبال درک عمیق‌تری از زندگی و معنای آن هستند و همچنین علاقه‌مندان به انیمیشن‌های پیچیده و فلسفی، می‌توانند مخاطب این انیمیشن باشند. محتوای این اثر، سنگین و مفهومی است و ممکن است برای کسانی که در جست‌وجوی سرگرمی‌های سطحی هستند، مناسب نباشد.
آدام الیوت، با آثارش، نشان داده است که قصه‌هایش از دل زندگی می‌آیند؛ زندگی‌هایی محنت‌بار و غیرایدئال که به‌خاطر نگاه خاص او، به آثاری قابل توجه تبدیل می‌شوند. «خاطرات یک حلزون» نیز مکمل این جهان است؛ جهانی که در آن، پوسته‌ی حلزون، چیزی بیش از یک خانه است. این پوسته، خود زندگی است؛ با همه‌ی زخم‌ها، پیچیدگی‌ها و امیدهایش.