مجله میدان آزادی: به بهانه سالروز آغاز فاجعه جنگ ویتنام و به بهانه این روزها که بار دیگر هیولای جنگ به جان انسان‌ها افتاده، فهرستی پیشنهادی از بهترین فیلم‌های ضدجنگ که با موضوع حمله آمریکا به ویتنام ساخته شده‌اند را به قلم خانم زری آتش‌صدف بخوانید:
ماجرای جنگ ویتنام چه بود؟
یک نوامبر روزی است که یک جنگ خونین بیست‌ساله در کشور ویتنام آغاز شد. جنگ ابتدا برای بیرون‌راندن استعمارگران فرانسوی میان ویتنام جنوبی و شمالی اتفاق افتاده بود اما حامی اصلی تداوم این جنگ، کشور آمریکا بود. آمریکا که نمیخواست ویتنام به استقلال برسد و تحت حکومتی یکپارچه و آزاد از تسلط استعمارگران قرار بگیرد به اختلافات این کشور دامن زد و طی بیست سال با حضور مستقیم نیروهای ارتش خود در ویتنام در جنگ مداخله نظامی نمود. در طی این جنگ کشتارهای بی‌رحمانه‌ای از جمله کشتار غیرنظامیان و روستاییان بی‌دفاع ویتنامی توسط سربازان آمریکایی رخ داد.
در نهایت پس از بیست سال جنگ، آمریکا نتوانست به اهدافش برسد و در شرایطی که بسیاری از سربازان آمریکایی خواهان انصراف از جنگ بودند ارتش آمریکا مجبور به پذیرش شکست و خروج از ویتنام شد. این جنگ آثار اجتماعی و روان‌شناختی زیادی در دو کشور ویتنام و آمریکا و حتی به نحوی در سراسر جهان برجای گذاشت . دیگر دنیا آمریکا را یک کشور شکست‌ناپذیر و یک دولت هوادار حقوق بشر نمی‌دانست. از طرفی هزینه‌ی حدود ۱۲۰ میلیلارد دلار از پول آمریکا در جنگ، تورم شدیدی در آمریکا به وجود آورد.
روایت سینمای آمریکا از حمله‌ی آمریکا به ویتنام
حمله آمریکا به ویتنام که از لحاظ اجتماعی اهمیت بسیاری داشت؛ روی رسانه و هنر و به‌ویژه در سینما وعرصه‌ی فیلمسازی هم تاثیر بسیاری داشت. فیلم‌های زیادی در این زمینه با نگاه‌های مختلف در طول سالیان تولید شدند. فیلم‌هایی که با حمایت دولت آمریکا و هالیوود برای ستایش فداکاری‌های سربازان آمریکایی تولید شدند یا فیلم‌هایی که توسط هنرمندان مستقل و با رویکردهای اجتماعی و صلح بر ضد جنگ و علیه کشتار مردم بی‌گناه ساخته می‌شدند. بخش زیادی از این فیلم‌های ضدآمریکایی و ضدجنگ را خود کارگردانان آمریکایی و برترین چهره‌های سینمای مستقل آمریکا ساختند و از این جهت ارزش روایی بسیار بالایی دارند.
در صفحه‌ی پیش رو فهرست پنج فیلم برتر از نگاه میدان آزادی را در این زمینه خواهیم دید. کارگردان تمام این فیلم‌ها آمریکایی هستند و زمان ساخت همه‌شان به همان حوالی دهه هفتاد و هشتاد برمی‌گردد.
1. «باغ‌های سنگی»، به کارگردانی فرانسیس فورد کاپولا
وقتی کاپولا در سال 1987 فیلم مهم و تاثیرگذار باغ‌های سنگی را درباره‌ی جنگ ویتنام را ساخت، احتمالاً انتظار استقبالی بی‌نظیر از آن را داشته است. استقبالی در حد فیلم «و اینک آخرالزمان» که سال 1979 و باز هم درباره‌ی جنگ ویتنام ساخته شده‌بود و جزو بهترین‌های تاریخ سینما قرار گرفت. در واقعیت اما باغ‌های سنگی این شانس را نداشت! این فیلم گرچه درباره‌ی جنگ است اما در جبهه‌ی داخلی یعنی خاک آمریکا می‌گذرد. با این‌حال مسائل مربوط به ویتنام از هر طریق از جمله تداعی خاطرات کهنه‌سربازان و اخبار تلویزیون حین مهمانی‌های آرام و دلنشین، پای خود را به زندگی افراد باز می‌کند و گفت‌وگوهای ضد جنگ و اشاره به نسل‌کشی بودن جنگ ویتنام درست از همین جا شکل می‌گیرد!
2. «مو»، به کارگردانی میلوش فورمن
فیلم «مو» محصول 1979 یک اثر سرخوشانه و نسبتا بی ساختار در ژانر کمدی مو زیکال است که خراشی بر پوست ارتش آمریکا می‌اندازد تا نشان دهد سربازانی که برای جنگ به ویتنام رفتند چطور آدم‌هایی بودند.
نه تنها هیچ سکانسی از فیلم در ویتنام فیلم برداری نشده، که «میلوش فورمن» کارگردان پرآوازه فیلم، برای ساختن اثرش حتی از نیویورک خارج نشده است. با این حال فیلم او که بی پرده نسل بیت، خرده فرهنگ «هیپی گری» و اعتراض های اجتماعی به جنگ ویتنام را معرفی می‌کند در به سخره گرفتن ارزش‌های دروغینی که جوانان آمریکایی را برای جنگ به این سوی کره ارض می‌فرستاد بیانی بسیار صریح و برّنده دارد.
تنه اصلی روایت درباره کلود، یک جوان چشم و گوش بسته است که از جهان بسته‌اش به نیویورک می‌آید تا به ارتش بپیوندد و عازم ویتنام شود، اما قبل از هر چیز با نسل معترض و بی قید و بند جدید آشنا می‌شود. با این حال او به ارتش می‌پیوندد و دوستان جدیدش که از این تصمیم ناخشنودند طرحی می‌ریزند که برای چند ساعت هم که شده او را از پادگان بیرون بکشند. برگر، یکی از دوستان هیپی کلود، لباس یک افسر را به سرقت می‌برد و به سادگی وارد پادگان می‌شود. اینجاست که طنز هولناک فیلم به وقوع می‌پیوندد و برگر به جای کلود به ویتنام فرستاده می‌شود!
فیلم با صحنه جمع شدن این جوانان به دور قبر برگر! و سپس با تصاویری از یک تجمع ضدجنگ به پایان می‌رسد.
3. «متولد چهارم ژوئیه»، به کارگردانی الیور استون
الیور استون کارگردان نامی سینمای هالیوود سه‌گانه‌ای درباره‌ی جنگ ویتنام دارد که متولد چهار جولای محصول ۱۹۸۹ دومین آن‌هاست. فیلمی با درخشش تام کروز که توانست چندین جایزه‌ی اسکار و گلدن گلاب را از آن خود کند. این فیلم از روی کتاب خاطرات ران کوویچ، سرباز بازگشته از جنگ ویتنام ساخته شده. متولد چهار جولای گرچه صحنه‌های جنگ ویتنام را نیز به تصویر می‌کشد اما بیشتر زمان خود را به جنبش‌های اعتراضی ضدجنگ در آمریکا اختصاص داده‌است. جنبش‌هایی که توسط خود سربازان و کهنه سربازان شکل می‌گیرد. شکاف نسل‌ها، ترومای روحی، معلولیت‌های دائمی و ناسازگاری اجتماعی در سربازان بازگشته از جنگ مواردی است که در این فیلم به آن پرداخته شده. برای دیدن این فیلم به همراه خانواده بهتر است از نسخه‌ی پالایش‌شده استفاده کنید.
4. «صبح به خیر ویتنام» به کارگردانی بری لوینسون
صبح به خیر ویتنام محصول ۱۹۸۷ ساخته‌ی بری لوینسون از تاثیرات جنگ بر مردم صحبت می‌کند. یک درجه‌دار نیروی هوایی آمریکا به ویتنام می‌رود تا برنامه‌هایی رادیویی تهیه کند. اما به یکباره برنامه‌هایی که قرار بود جدی باشند تبدیل به یک طنز عجیب می‌شوند. در ادامه این درجه‌دار به دختری از اهالی ویتنام علاقه پیدا می‌کند. او دوست دارد تا واقعیات اخبار را به گوش مردم برساند اما آمریکا این را نمی‌خواهد.
این درجه‌دار یکیار هم از مرگ نجات پیدا می‌کند آن هم توسط یک ویتنامی! اما رسانه‌ها از این واقعه چه چیزی را بازتاب می‌دهند؟ یک دروغ را صرفا برای ادامه‌ی توجیه حضور آمریکا در این جنگ!
5. «غلافِ تمام‌فلزی» به کارگردانی استنلی کوبریک
در این فهرست می‌خواستیم بیشتر از فیلم‌هایی بگوییم که کمتر در این موضوع مشهورند، اما این شاهکار استنلی کوبریک فیلمی نیست که بتواند در فهرستی درباره جنگ ویتنام و کلا هر فهرست سینمای ضدجنگ نادیده‌اش گرفت. غلاف تمام فلزی محصول ۱۹۸۷ از شاهکارهای تمام تاریخ سینما به خصوص سینمای ضدجنگ است که تا همچنان محبوبیت بالایی در میان مخاطبان سینما دارد. شاهکار کوبریک هم یک فیلم فلسفی درباره خشونت و چگونگی تبدیل یک انسان در پادگان‌های آمریکا به یک ماشین کشتار است هم شاهکاری در سینمای اقتباسی و نیز تکنیک تعلیق در سینماست. اهمیت این فیلم این است که به تنهایی می‌تواند کلیشه‌ی قهرمان‌سازی‌های صدها فیلم هالیوودی از ارتش آمریکا را با یک سیر هنری خاص در ذهن مخاطبان بشکند