فهرست: بهترین بازیگران زن که سیمرغ نگرفتند

مجله میدان آزادی: در ماه بهمن به خاطر حضور جشنواره‌ی فجر، توجه‌های زیادی به سینمای ایران جلب می‌شود. خصوصا در ایامی که برندگان سیمرغ جشنواره مشخص می‌شوند، داوری‌ها نسبت انتخاب داوران توسط مردم شروع می‌شود. به همین مناسبت، در صد و چهاردهمین صفحه‌ی  پرونده  «پرواز بر فراز آشیانه سیمرغ»، خانم «مینو رضایی» فهرستی آماده کرده‌اند از بازیگران زنی که علی‌رغم داشتن کارنامه‌ی درخشان در حوزه‌ی سینما، موفق به دریافت سیمرغ از جشنواره‌ی فجر نشده‌اند. شما را به خواندن این یادداشت خواندنی دعوت می‌کنیم: 

داوران هیچ جشنواره‌ای در هیچ کجای دنیا به بازیگران با هر درجه‌ای از خیره‌کنندگی توانایی‌شان در ایفای نقش، چک سفید امضا نداده‌اند! چک سفید امضای اهدای جایزه‌ی بهترین بازیگر. بنابراین در جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم فجر هم این انتظار بیهوده است که بگوییم حتما سیمرغ بلورین بهترین بازیگر زن در فلان سال می‌بایست به فلان هنرپیشه اهدا می‌شد. اما این دلیل نمی‌شود که از حرف و حدیث یا همان حاشیه‌های داوری سیمرغ بهترین بازیگر زن غافل شویم. چه اینکه گاهی فهرست بهترین بازیگرانی که سیمرغ نگرفته‌اند بیشتر از آن‌ها که سیمرغ گرفته‌اند شگفت‌زده‌مان می‌کند! بنابراین در فهرست زیر به معرفی بهترین بازیگران زن که سیمرغ نگرفته‌اند پرداخته‌ایم. در این فهرست سعی شده بیشتر بر بازیگران سینما که بیش از سه دهه سابقه‌ی کار دارند تمرکز شود. سه دهه سابقه‌ی کاری که نشان از استمرار و حرفه‌ای بودن آنها در حرفه‌ی بازیگری می‌دهد و با این‌حال سیمرغ نصیبشان نشد. همچنین گاهی بازیگران این فهرست دیپلم افتخار بازیگری گرفته‌اند که در متن به آن پرداخته‌ایم. فهرست بهترین بازیگران زن که سیمرغ نگرفته‌اند از این قرار است:

یک. افسانه بایگان

«افسانه بایگان» متولد 1340 است و به طور حرفه‌ای از سال 1360 و با سریال سربداران بازیگری را آغاز کرد. کارنامه بایگان فهرست بلندبالایی از ایفای نقش در سینما و تلویزیون دارد. بایگان سه بار برای بازی در فیلم‌های «دو فیلم با یک بلیط»، «خواهران غریب» و «کافه ستاره» نامزد دریافت سیمرغ بلورین بازیگر نقش اول زن شد. این ستاره دهه ۶۰ و ۷۰ سینما اما به جز دریافت یک دیپلم افتخار برای خواهران غریب، سه سیمرغ را به «فریماه فرجامی» در پرده آخر، «فاطمه گودرزی» در غزال و «هدیه تهرانی» در چهارشنبه سوری باخت.

دو. سوسن تسلیمی

«سوسن تسلیمی» متولد 1328 و از بازیگران برخاسته از تئاتر است. فعالیت سینمایی او از سال 1357 با «چریکه تارا»ی «بهرام بیضایی» آغاز و با «شاید وقتی دیگر» بیضایی پایان یافت. تسلیمی تا سال 1366 که از ایران رفت، به جز سریال «سربداران» شش کار سینمایی در کارنامه داشت که در همه آنها بازی‌های قوی از خود ارائه داد. منتها تولد جشنواره فجر از سال 1361 بود و این جشنواره تا سال 1365 جایزه بهترین بازیگر زن نداشت. داشت اما کسی را شایسته آن نمی‌دیدند و در پنج سال اول جشنواره فقط یکبار پروانه معصومی توانست این جایزه را دریافت کند. درخشان‌ترین کار سوسن تسلیمی کاراکتر «نایی جان» در «باشو غریبه کوچک» است. باز هم ساخت بهرام بیضایی. این فیلم که مربوط به دوره طلایی فیلمسازی «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» بود و سال 1364 تولید شد، به دلایل کاملا موهوم و نامعلوم چهارسال توقیف بود. بنابراین باشو غریبه کوچک توانست سال 1368 در جشنواره هشتم فجر شرکت کند و در کمال تعجب فقط برای پوستر نامزد شود. همچنین بازی تسلیمی در «شاید وقتی دیگر» نیز دیده نشد و او سال 1366 از ایران رفت. اما هنوز که هنوز است در بسیاری از نظرسنجی منتقدان و مخاطبان سینمای ایران، «باشو غریبه کوچک» بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران انتخاب می‌شود که بار اصلی‌اش بر دوش بازی سوسن تسلیمی بوده است.

سه. بیتا فرهی

«بیتا فرهی» متولد 1336 و درگذشته در آذر 1402 است. او سال 1368 با نقش «مهشید» در فیلم «هامون» داریوش مهرجویی بر سر زبان‌ها افتاد. با اینحال جایزه بهترین بازیگر زن آن سال را به «رقیه چهره‌آزاد» برای فیلم «مادر» باخت. اما باخت بزرگ او توقیف هفت ساله فیلم «بانو» (از سال 1370 تا )1377 و دیده نشدن بازی درخشانش و تغییر مسیر سینمایی‌اش بود. سال 1373 نیز بیتا فرهی برای نقشش در فیلم «کیمیا» اثر «احمدرضا درویش» نامزد سیمرغ نقش اول شد اما در نهایت «مینا لاکانی» برای فیلم «دیدار» سیمرغ را از آن خود کرد. اما چه کسی است که نداند سینما عموماً آنقدری روی کار بر سوژه برای زنان میانسال بی‌میل است که بیشتر بازیگران زن میانسال در سینما، نقش اصلی نمی‌گیرند. بنابراین بیتا فرهی بعد از این دوران چندبار دیگر نامزد دریافت سیمرغ بهترین بازیگر شد اما برای نقش مکمل و نه اصلی و البته هیچکدام را برنده نشد.

چهار. هما روستا

هما روستا متولد 1323 و درگذشته 1394 است. به جز سال‌ها سابقه تئاتری و تلویزیونی، او به خصوص در دهه 60 و 70 در آثار سینمایی شاخص ایفای نقش کرده است. «پرنده کوچک خوشبختی»، «تمام وسوسه‌های زمین» و «از کرخه تا راین» سه فیلمی هستند که هما روستا برایشان نامزد بهترین بازیگر زن شد. اما او این سه سیمرغ را به عطیه معصومی بازیگر نوجوان پرنده کوچک خوشبختی (ایفاگر نقش ملیحه!)، «رقیه چهره‌آزاد» برای فیلم «مادر» و «فاطمه معتمدآریا» برای فیلم «یکبار برای همیشه» باخت.

پنج. پوراندخت مهیمن

اغراق نیست اگر پوراندخت مهیمن را پرکارترین یا از پرکارترین بازیگران سینما و تلویزیون بدانیم. پوراندخت مهیمن متولد 1332 است و حداقل 43 کار سینمایی در کارنامه خود دارد. مهیمن بیشتر در نقش‌های مکمل درخشیده اما همان مهارت او در ایفای نقش مکمل و عموما در نقش کاراکترهای مهربان و دلسوز هم هیچگاه به چشم داوران جشنواره فجر نیامد؛ چه برای اعلام نامزدی و چه برای برگزیده شدن. 

شش. فخری خوروش

«فخری خوروش» متولد 1309 است. بنابراین عمر بازیگری او در نقش‌های اصلی بیشتر مربوط به قبل از انقلاب است. با این‌همه از سال 1361 که جشنواره فجر پاگرفت، خوروش در نزدیک به بیست فیلم سینمایی بازی کرد. «مترسک» و «تاراج» دو نقش به یادماندنی او در سینماست. مترسک در جشنواره سال 1363 شرکت کرد و جایزه بهترین فیلم، بهترین بازیگر خردسال و حتی جایزه بازیگر مکمل زن (به «جیران شریف») به این فیلم داده شد! اما نقش اول آن سال، نه به فخری خوروش که به «پروانه معصومی» و برای «گلهای داودی» اهدا شد. 

هفت. ژاله صامتی

«ژاله صامتی» متولد 1351 است و در کارنامه خود فعالیت تلویزیونی و سینمایی و اخیرا پلتفرمی فراوانی دارد. اهمیت بازیگری صامتی توانایی او در ایفای نقش‌های طنز و جدی است. البته طبق روال معمول، نقش‌های طنز سینمایی او هیچگاه جدی گرفته نشد و صامتی دو بار برای فیلم‌های جدی «در خونگاه» و «سرهنگ ثریا» کاندید دریافت سیمرغ بلورین بازیگر زن نقش اول شد. اما او این دو سیمرغ را به «الناز شاکردوست» در «شبی که ماه کامل شد» و «پردیس پورعابدینی» در «مجنون» باخت. همچنین نامزدی او برای سیمرغ نقش مکمل «آخرین بار کی سحر را دیدی؟» نیز به جایی نرسید و این «شبنم مقدمی» بود که سیمرغ نقش مکمل زن آن سال را به خانه برد.

هشت. فریبا کوثری

«فریبا کوثری» متولد 1345 است. گرچه سال‌های اخیر بیشتر در تلویزیون فعالیت‌های او را می‌بینیم اما او در دهه 60 و 70 از بازیگران نامدار زن سینمای ایران بود. کوثری تا اواخر دهه 90 به فعالیت سینمایی‌اش ادامه داد. گرچه فریبا کوثری نقش‌های پرچالش در کارنامه خود کم دارد اما با اینحال توانمندی او در ایفای نقش‌ در «دندان مار»، «جستجو در جزیره»، «آواز تهران»، «دلشکسته»، «سوپراستار» و ... نیز مورد توجه داوران قرار نگرفت.

نه. آتنه فقیه نصیری

«آتنه فقیه نصیری» متولد 1347 است و از سال 1370 تا کنون بیش از بیست فیلم سینمایی را در کارنامه خود دارد. شروع فقیه نصیری با فیلم «دو نفرو نصفی» و ادامه دادن با «جیب‌برها به بهشت نمی‌روند» و «من زمین را دوست دارم» که در هرسه فیلم با «علیرضا خمسه» همبازی بود، نوید حضور یک بازیگر زن برای فیلم‌های طنز و فانتزی بود. با اینحال آتنه فقیه نصیری به علت نوع نگاه سینمای دهه هفتاد و حتی 80 نتوانست به سینمای طنز ادامه دهد. او گرچه با «خانه سبز» و «کت جادویی» و «مهرآباد» و «شمعدونی» نام خود را در میان بازیگران توانمند طنز تلویزیون قرار داد و با «داستان یک شهر» و «جراحت» و «شیدایی» آمادگیش برای ایفای نقش‌های جدی و پیچیده را به رخ مخاطبان تلویزیون کشید، اما در سینما چه برای نقش‌های طنز و چه برای نقش‌های جدی هیچگاه کاندید دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر زن نشد. 

ده. محبوبه بیات

«محبوبه بیات» (متولد 1328) بیش از آنچه بازیگر تلویزیون باشد، بازیگر سینماست. محبوبه بیات پایه ثابت نقش‌های مکمل فیلم‌های درخشان دهه 60 و 70 و 80 بود. «مادر» علی حاتمی، «مسافران» بهرام بیضایی و «چند می‌گیری گریه کنی؟» شاهد احمدلو از نقش‌های ماندگار او بودند. بیات برای ایفای نقش در «مسافران» نامزد دریافت سیمرغ بلورین بازیگر مکمل زن شد اما آن سال این همبازی او «فاطمه معتمدآریا» بود که سیمرغ را به خانه برد.