جلال‌الدین محمد، که به نام‌های مولانا، مولوی و خداوندگار معروف است، سال ۶۰۴ ه.ق در بلخ به‌دنیا آمد. او فرزند عالم معروف، سلطان‌العلما، بود. حدوداً در ۶ سالگی به همراه خانواده‌اش از بلخ مهاجرت کردند و به شهرهای نیشابور، بغداد، مکه و شام رفتند. می‌گویند مولانای کودک در سفر به نیشابور بود که از عطار اسرارنامه‌اش را هدیه گرفت. او پس از کسب علم در قونیه و حلب و دمشق دوباره برگشت به قونیه و مشغول به ریاضت شد و در دوران پختگی به تدریس مشغول شد. تا اینکه در سال ۶۴۲ ه.ق با شمس تبریزی دیدار کرد. جایگاه این اولین ملاقات در قونیه به «مَرَج‌البَحرَین» (ملتقای دو دریا) معروف است. مولانا پس از این دیدار دگرگون شد و تدریس را رها کرد. توجه مطلق او به شمس باعث حسادت اطرافیان و مورد آزار قرار گرفتن شمس شد. تا اینکه شمس مدتی غایب شد ولی نامه‌نگاری‌های مولانا باعث شد دوبارۀ برگردد. اینبار اما نزدیکان مولانا قصد کشتن شمس را کردند. آنها شمس را به قتل رساندند و این ماجرا را تا زمان حیات مولانا مسکوت گذاشتند. پس از شمس صلاح‌الدین زرکوب و حسام‌الدین چَلَبی جای او را در کنار مولانا پر کردند. به خواست حسام‌الدین بود که دفتر مثنوی در شش مجلد نوشته شد .بین تاریخ وفات مولانا و ختم مثنوی یعنی سال ۶۶۶ نباید فاصله چندانی بوده باشد. بعد از مثنوی، دیوان غزلیات مولانا که معروف به دیوان شمس یا دیوان کبیر است به دلیل غزل‌های پر وجد و شورانگیزش معروف‌تر است. از آثار دیگر او می‌شود به مجموعه سخنان شفاهی‌اش «فیه ما فیه»، «مکتوبات» (نامه‌ها) و «مجالس سبعه» اشاره کرد. مولانا در شعر قافیه اندیشی را دوست ندارد و کلامش وزن و قافیه‌ی اندیشه‌ی او را می‌گیرد. او اندوخته‌ی علمی خودش از آیات قرآن، احادیث و وقایع تاریخی را در کلامش به کار می‌برد. در مثنوی با اینکه گاهی در بین کلام به وجد می‌آید و عواطف خود را بیان می‌کند هشیارتر است و بیشتر چهرۀ فقیه و مفسر دارد، اما در دیوان شمس، وجه شوریدگی و عاشقانگی کلامش پررنگ‌تر است. بسامد تعابیر و ترکیبات جدید در غزلیات او بسیار زیاد است. مولانا در سال 672 ه.ق در قونیه درگذشته است.