مجله میدان آزادی: انیمیشن آمریکایی «ربات حیات وحش» (The Wild Robot) به نویسندگی و کارگردانی «کریس سندرز» بر اساس رمان پیتر براون، در ژانر علمی-تخیلی در سال 2024 ساخته شده است. نقد و بررسی این انیمیشن به قلم خانم پروانه سراوانی را در ادامه بخوانید:
رباتی که در حیات وحش رها شد
انیمیشن «ربات وحشی» (The Wild Robot)، محصولی علمی‌تخیلی و ماجراجویی است. این اثر در سال ۲۰۲۴ و در آمریکا تولید شد. «ربات وحشی» بر اساس مجموعه کتاب‌هایی به همین نام به قلم پیتر براون ساخته شد و شرکت دریم ورکس انیمیشن، تولید و شرکت یونیورسال پیکچرز، توزیع آن را به عهده گرفته‌اند. البته بهتر است این مجموعه کتاب و انیمیشن را در فارسی «ربات حیات وحش» ترجمه کنیم. چون شخصیت ربات داستان وحشی نیست، بلکه وارد حیات وحش شده و زمانی را در حیات وحش با حیوانات وحشی سپری می‌کند، در حالی‌که خود به تعبیری متمدن است.
این انیمیشن را کریس سندرز نوشته و کارگردانی کرده است. سندرز سال‌ها پیش از طریق دخترش با کتاب اصلی «ربات وحشی» آشنا شده بود و بالاخره فرصتی برای اقتباس و کارگردانی این انیمیشن پیدا کرد. سندرز پیش از این انیمیشن‌های «چگونه اژدهای خود را تربیت کنیم» (۲۰۱۰) و «غارنشینان» (۲۰۱۳) را ساخته بود.
تصاویر پویانمایی این اثر با الهام از آثار کلاسیک دیزنی با دست طراحی و اجرا شده‌اند. ظاهراً «ربات وحشی» آخرین اثری است که به‌طور کامل در استودیوی دریم ورکس انیمیشن ساخته می‌شود و این شرکت پس از ۲۰۲۴ برای ساخت پروژه‌های فیلم‌سازی‌اش به‌طور قابل توجهی به استودیوهای بیرونی تکیه خواهد داشت. موسیقی «ربات وحشی» را نیز کریس باورز ساخته و این نخستین موسیقی باورز برای یک انیمیشن است.
«ربات وحشی» برای اولین بار در ۸ سپتامبر ۲۰۲۴ در جشنواره‌ی فیلم تورنتو به نمایش درآمد و در ۲۷ سپتامبر در ایالات متحده روی پرده رفت و منتقدان به‌شدت آن را تحسین کردند. این انیمیشن توانست به فروش ۲۲۱ میلیون دلاری دست یابد، در حالی‌که بودجه‌ی ساخت آن ۷۸ میلیون دلار بود.
خلاصه‌ی داستان ربات وحشی
از بین شش ربات هوشمند که در جریان نقل‌و‌انتقال به محل خدمت، در اثر طوفان به یک جزیره می‌رسند، فقط یک ربات سالم مانده که او را با اسم راز در اثر می‌شناسیم. این ربات سعی دارد با حیوانات جنگل ارتباط بگیرد اما طرد می‌شود. در اتفاقی ناخواسته او باعث می‌شود لانه و تخم‌های یک غاز از بین برود. راز تنها تخم باقیمانده را همراه خود می‌برد. او پس از تولد جوجه برای زنده نگه داشتنش از تجربیات مادر صاریغ‌ها و روباه استفاده می‌کند. بچه‌غاز که برایت بیل نام دارد وقتی با دسته‌ی غازها روبه‌رو می‌شود می‌فهمد در غاز بودن ضعف و کاستی‌هایی دارد. او بلد نیست شنا و پرواز کند زیرا ربات او را طبق عملکرد خودش تربیت کرده و آموزش داده است. با تغییر در روش‌های آموزش و یاد دادن شنا و پرواز، برایت بیل مورد توجه رهبر پرواز دسته‌غازها قرار می‌گیرد و اجازه پیدا می‌کند که با آن‌ها مهاجرت کند. در مسیر مهاجرت گروه غازها با گروهی از ربات‌های هوشمند روبه‌رو می‌شود و در مقابل دفاع مرگبار ربات‌ها، به توصیه‌ی رهبر غازها، گروه به ذهن رباتیک و سیستماتیک برایت بیل اعتماد کرده و نجات پیدا می‌کند. برایت بیل رهبر پرواز شده و مهاجرت ادامه دارد. در غیبت بچه‌غاز، طوفان برف زمستانی در جزیره، حیوانات را گرفتار می‌کند. ربات آن‌ها را نجات داده و در سرپناهی که قبلاً ساخته، نگه می‌دارد. ربات کم‌کم از کار می‌افتد و با روشن کردن آلارم اخطار، مرکز سازنده مکان او را شناسایی می‌کند و برای انتقال به مرکز جهت تعمیر و ترمیم، چند ربات مشابه به جزیره می‌فرستد. تردید راز برای رفتن یا ماندن سبب جنگ و درگیری بین ربات‌های ارسالی و حیوانات می‌شود و پس از برخوردهای آسیب‌زای فراوان میان آن‌ها که به آتش‌سوزی و سیل منجر می‌شود، ربات در نهایت تصمیم می‌گیرد برگردد. در این میان اتحاد و همکاری شکل‌گرفته میان حیوانات باعث دوستی و ایجاد علاقه میان‌شان می‌شود.
تحلیل دنیای رازوم ۷۱۳۴، در انیمیشن ربات وحشی
ربات‌های آینده‌نگر رازوم هنگام حمل و نقل در اثر طوفان به یک جزیره‌ی متروک سقوط می‌کنند و از شش ربات فقط یکی سالم می‌ماند. در انیمیشن «ربات وحشی»، شاهد داستان و ماجراهای رازوم ۷۱۳۴ (که به‌اختصار و به خواست خودِ ربات راز نامیده می‌شود) هستیم. راز طی اتفاقی غیرارادی سرپرست یک غاز یتیم شده و برای زنده نگه داشتن و آموزش دادن این پرنده‌ی کوچک ناچار به اعمال تغییراتی در سیستم عملکرد دیجیتالی خود می‌شود.
راز و روباه هر دو مورد بی‌مهری و بی‌توجهی ساکنان جنگل قرار گرفته‌اند و بچه‌غاز (برایت بیل)، از آنجا که تحت تربیت ربات، دید و جهان‌بینی مکانیکی پیدا کرده از جامعه‌ی پرندگان و غازها طرد می‌شود. نزدیک شدن فصل سرما و مهاجرت غازها به نواحی گرمسیر اخطاری است که راز را وامی‌دارد برای ارتقای وضعیت زیستی بچه‌غاز، شنا کردن و پرواز به سبک پرندگان را به او بیاموزد. چه پیش از این بر اساس اطلاعات و حافظه‌ی درونی ربات، برایت بیل مثل انسان‌ها شنا می‌کرد و پرواز کردن بلد نبود.
راز که در انیمیشن با ضمیر مونث شناخته می‌شود، در نقش مادری کردن فرو رفته و از آنچه در آغاز برای آن برنامه‌ریزی شده بود فاصله می‌گیرد و با دستکاری ارادی و خودآگاه در سیستم‌های پردازشگر خود طی مدت ورود به جزیره تا پذیرفتن سرپرستی بچه‌غاز و تربیت او تغییر می‌کند. او از رباتی که صرفاً جهت همکاری با انسان‌ها در انجام کارهای روزمره طراحی شده و در جزیره تنها و طردشده است، به موجودی تبدیل می‌شود که آرام‌آرام از طرف حیوانات وحشی ساکن جنگل پذیرفته می‌شود. ساخت سرپناه برای فصل زمستان و برف و کولاک نقطه‌ی درخشان همدلی و مسئولیت‌پذیری ربات نسبت به موجودات زنده‌ای است که تا پیش از این او را پس زده بودند یا با او دشمنی می‌کردند.
همدلی از هم‌زبانی بهتر است
ربات فوق پیشرفته‌ی انیمیشن برای همکاری با انسان برنامه‌ریزی شده اما در دل طبیعت بکر، در میان حیات وحش، صداها و اصوات حیوانات را رمزگشایی کرده و با همه‌ی آن‌ها ارتباط کلامی برقرار می‌کند. اما این ارتباط برقرار کردن و زبان دانستن مشکلی را حل نمی‌کند. حیوانات او را نمی‌پذیرند و با او همدلی ندارند. اصولاً این حیوانات که یا شکارگرند یا شکار، در تقابل با یکدیگر مدام در تعقیب و گریز هستند. هر گونه‌ای در پی خوردن گونه‌ی دیگر است. به گفته‌ی یکی از شخصیت‌ها «یک مشت شکارگر با غذاهاشان توی یک اتاق هستند.» راز با گرد هم آوردن همه‌ی گونه‌ها در سرپناه بزرگی که قبلاً ساخته، همدلی و همراهی و مراقبت از هم و کنار آمدن با شرایط دشوار را به آن‌ها می‌آموزد. هیولای غول‌پیکر فلزی با توجه به سیستم عامل الکترونیکی و برنامه‌ریزی پیش‌فرضش، الگو و راهنمای جانداران می‌شود تا از دوره‌ی سخت و سرد و تاریک طوفان زمستانی عبور کنند.
ویژگی رهبری و راهنمایی از ربات به بچه‌غاز نیز منتقل شده و در فرار دسته‌ی بزرگ غازها از مزرعه‌ی ذرتی که ربات‌های هوشمند مراقب آن هستند، بسیار کارساز می‌شود. به همین ترتیب همکاری و انطباق وظایف و عمل حیوانات با مدیریت راز، در مواجهه با ربات‌های مکانیکی که به جزیره حمله کرده‌اند، بسیار موفق عمل می‌کند.
در ابتدای داستان، فنیک روباه که به حیله‌گری خویش معترف است در مقابل این پروتکل ربات که «باید از آسیب عمدی به بقیه جلوگیری کنیم»، به ربات می‌گوید: «در جنگل هدف بقاست و مهربانی باعث بقا نمی‌شود.» اما در میانه‌ی کوران برف همین روباه در اثر مصاحبت با راز، دچار تغییر و تحول شخصیتی شده و در زمان‌های غیبت ربات برای نجات دادن حیوانات از زیر برف، تنش و ناآرامی جانوران کوچک و بزرگ در سرپناه را مدیریت می‌کند و با سخنرانی تأثیرگذارش در باب عشق و دوستی و همراهی و مراقبت از یکدیگر، سبب ایجاد آرامش می‌شود.
راز با درک و تجربه‌ی احساسات و عواطف مادرانه به برایت بیل، مردد است که جزیره را به قصد تعمیر شدن ترک کند و برای دیدن دوباره‌ی بچه‌غاز در جزیره می‌ماند اما در نهایت با باور به اینکه «ما برنامه‌ریزی شده‌ایم برای اینکه به چیزی بهتر از آنچه هستیم تبدیل شویم» به محل ساخت خود برمی‌گردد و در مزرعه‌ی ذرت مشغول به کاری می‌شود که برای آن طراحی شده است.
استقبال جهانی از ربات وحشی
آمار سایت‌های نقد و تحلیل فیلم حاکی از استقبال جهانی از این انیمیشن است. «ربات وحشی» انیمیشنی خوش‌رنگ و لعاب با جذابیت‌های بصری چشمگیر است و طراحی ساده‌ی شخصیت‌ها، باورپذیری آن‌ها را بیشتر می‌کند. این انیمیشن در وبسایت IMDb امتیاز ۸٫۵ از ۱۰، در سایت راتن تومیتوز امتیاز ۸۵ درصد و در متاکریتیک امتیاز ۸۴ از ۱۰۰ را به دست آورده و با این حجم از استقبال مخاطب، جزو یکی از بهترین انیمیشن‌های ۲۰۲۴ محسوب می‌شود. طبق آرای منتقدان این اثر خاص، تحسین‌برانگیز و به‌یادماندنی است. از جمله انیمیشن‌های مشابه که قهرمان آن یک ربات است و مفاهیم و معانی انسانی و ارتباط بین یک ربات و یک موجود زنده در آن مطرح شده، می‌توان به «والی-ای» (۲۰۰۸) و «غول آهنی» (۱۹۹۹) اشاره کرد.
از بین صداپیشگان این اثر، پدرو پاسکال در نقش فنیک، روباه سرخ پرجنب و جوش، درخشان‌تر از سایر هنرمندان به شخصیت خود روح بخشیده و لحن و تکیه‌های به‌جا و متناسب با موقعیت در گویش خود ایجاد کرده و به پدیده‌ی این انیمیشن تبدیل شده است.
طنز قوی و عمیق دیالوگ‌های روباه و بچه‌صاریغ‌ها در گفت‌وگو با ربات و سایر حیوانات از دیگر عوامل جذابیت بالای این اثر است.
رده‌ی سنی مخاطبان ربات وحشی
جامعه‌ی هدف این انیمیشن تمام رده‌های سنی را شامل می‌شود و از کودک تا بزرگسال از تماشای آن لذت خواهند برد. فضای خوش‌آب‌و‌رنگ جنگل، حیواناتی که به زبان انسان با هم حرف می‌زنند، کل‌کل کردن و لجبازی مقابل بزرگ‌ترها و سعی در تحمیل اراده‌ی شخصی بر والدین از عواملی است که این اثر را مناسب رده‌ی سنی کودک و نوجوان می‌سازد. این روابط به‌نحوی ساختار ارتباط والد-فرزندی را تداعی می‌کنند که مسئله‌ی مشترک همه‌ی مردم جهان است.
هیچ نوع اشاره و کنایه‌ی جنسی در این اثر دیده نمی‌شود و از این لحاظ فضای مناسب و امنی برای کودکان دارد و تماشای آن اوقات خوشی برای والدین و فرزندان در کنار هم می‌سازد.
پرداختن به مفاهیم والای انسانی از جمله اتحاد با یکدیگر در برابر عامل بیرونی، حل مشکلات، تغییر دادن تاکتیک‌های دفاعی مقابل مصائب ناگهانی، منعطف بودن در میدان سختی‌های وارده و پذیرش تفاوت‌ها و تلاش برای درک چیستی و چگونگی رفتارهای متقابل دیگران، به‌طور ضمنی یا مستقیم در دیالوگ‌ها و موقعیت‌های انیمیشن گنجانده شده که دلیل خوبی برای استقبال مخاطب بزرگسال از آن است.
نقاط مثبت و منفی انیمیشن ربات وحشی
درون‌مایه‌ی اصلی این اثر تکیه و توصیه به دوست داشتن یکدیگر، همدلی با هم، درک شرایط و موقعیت اطرافیان و تلاش در تسهیل دشواری‌های زندگی آن‌هاست. اما باید در کنار این موضوع که صراحتاً در جای‌جای اثر عنوان شده به موضوع سلطه‌ی هوش مصنوعی بر زندگی پیش روی انسان هم توجه داشت. گرچه می‌توان مدعی بود که این سلطه هنوز جای تأمل دارد و تحت کنترل است و انسان همچنان صاحب اراده و مالک زندگی خویش است اما قابل انکار نیست که سپردن وظایف ذهنی و عملی به هوش مصنوعی در قالب ربات‌های خدمتکار یا به هر نرم‌افزاری که این قابلیت را دارد، مالکیت مطلق انسان بر اعمال و آزادی‌های فردی و اجتماعی را دچار نقصان می‌کند و دیر نیست که حتی اراده‌ی شخصی در خصوصی‌ترین اعمال انسانی تحت‌الشعاع قرار گیرد.
در این اثر اعتماد کردن به عملکرد و قدرت اشکال‌یابی و حل مسئله‌ی هوش مصنوعی به بیننده القا می‌شود و او را برای پذیرفتن نقش این پدیده‌ی قرن در روند عادی زندگی، مجاب و آماده می‌کند.