مجله میدان آزادی: در ادامه‌ی سلسله‌فهرست‌های پرونده‌ی «ماجرای انیمیشن ایرانی» با موضوع معرفی بهترین انیمیشن‌های ایرانی در موضوعات مختلف، این بار به سراغ انیمیشن‌هایی رفته‌ایم که قهرمان‌هایشان بزرگان دینی و آیینی ما هستند. این فهرست را که به قلم مهشاد حمزه‌لو نوشته شده در ادامه خواهید خواند:
در میان انیمیشن‌ها آثاری هستند که پرده‌ی جادویی سینما و تلویزیون را شبیه به یک پرده‌ی نقالی می‌کنند و روایتگر داستان قهرمانان تاریخ و آیین می‌شوند. این انیمیشن‌ها که در ژانر تاریخی‌مذهبی قرار می‌گیرند نقش به‌سزایی در یادآوری اندیشه‌های معنویت و حماسه برای کودکان و نوجوانان، ایفا می‌کنند. در این فهرست قصد داریم به معرفی تعدادی از انیمیشن‌هایی بپردازیم که زندگی شخصیت‌های تاریخی و آیینی را به‌شکلی زیبا و دیدنی، بازنمایی کرده‌اند.
انیمیشن «شاهزاده روم» ساخته‌ی «هادی محمدیان»
۱. شاهزاده‌ی روم | کارگردان: هادی محمدیان | سال ساخت: ۱۳۹۳ | رده‌ی سنی: نوجوان و بزرگسال
«شاهزاده‌ی روم»، انیمیشنی به قلم و کارگردانی «هادی محمدیان» است که پیرنگ آن، زندگی «نرجس خاتون» و ازدواج ایشان با «امام حسن عسکری» (علیه‌السلام) را به تصویر می‌کشد. داستان از اینجا آغاز می‌شود که قصر در هیاهوی آماده‌سازی جشن عروسی بانو «ملیکا» شاهزاده‌ی روم با فرمانده «کریتوس» است. در حالی‌که ملیکا با این وصلت مخالف است، اما حریف تصمیم پادشاه نمی‌شود.
انیمیشن «شاهزاده‌ی روم» که در سال ۱۳۹۳ به کوشش «گروه هنر پویا» ساخته شده به زبان‌های انگلیسی و عربی دوبله و در کشور لبنان نیز اکران شده است. این اثر در جشنواره‌ی سی و سوم فجر به نمایش درآمد و دو لوح تقدیر از این جشنواره گرفت و تقدیر ویژه‌ی نهمین «جشنواره‌ی فیلم رویش» را هم از آن خود کرد. گفتنی است که «شاهزاده‌ی روم» از جنبه‌های بسیاری در نوع خود اولین بود. این اثرِ هادی محمدیان که پیش از «فیلشاه» ساخته شده، نقاط قوت مختلفی در کارگردانی، جزئیات دقیق گرافیکی، صداگذاری و موسیقی دارد. تنها نقطه‌ضعف اصلی این اثر فیلمنامهی آن است که می‌توانست با استفاده از آنتاگونیست (شخصیت منفی) و ملموس‌تر کردن مبحث دینی مورد بحث، برای مخاطب نوجوان و به‌ویژه مخاطب جهانی پرکشش‌تر شود.
انیمیشن «فرمانروایان مقدس» ساخته‌ی «امیرمحمد دهستانی»
۲. فرمانروایان مقدس | کارگردان: امیرمحمد دهستانی | سال ساخت: ۱۳۸۴ | رده‌ی سنی: نوجوان و بزرگسال
هنوز هم آن روزهایی را که در یک قدمی تلویزیون می‌نشستم و سکانس‌های خیره‌کننده‌ی فرمانروایی «حضرت سلیمان» (علیه‌السلام) در قاب تلویزیون می‌دیدم به خاطر دارم. «فرمانروایان مقدس»، اثری از «امیرمحمد دهستانی» است که در سال ۱۳۸۴ و با هدف پرداختن به داستان پیامبران بنی‌اسرائیل ساخته شد. این اثر در بیست و سه قسمت، وقایعی همچون فرمانروایی «طالوت»، نبرد «داوود» و «جالوت»، فتح اورشلیم، دوران «ملکه‌ی سبا» و حکومت «سلیمان نبی» را روایت میکند.
ماه‌های پایانی سال ۱۳۷۹ بود که «مؤسسه‌ی فرهنگی هنری حور»، پیشنهاد ساخت مجموعه‌ای درباره‌ی حضرت سلیمان (علیه‌السلام) را دریافت کرد. در حین پیش بردن پروژه، سازندگان دریافتند که این روایت، بدون نمایش دوران تاریخیِ قبل از شکل‌گیری حکومت حضرت سلیمان، کامل نخواهد بود. و این‌طور بود که این مجموعه‌‌ی انیمیشنی، «فرمانروایان مقدس» نام گرفت تا دوره‌ی صدساله‌ای از تاریخ انبیا را به تصویر بکشد. تولیدکنندگان این مجموعه با انتخابی پرریسک، تصمیم گرفتند این اثر را به سبک سه‌بعدیِ شبه‌واقع‌گرایانه خلق کنند و در آن زمان حقیقتاً گام بلندی برداشتند. «فرمانروایان مقدس» با وجود نقص‌هایی در طراحی صحنه‌ها و حرکات شخصیت‌ها، اثری شایان تقدیر و مهم است. چراکه با دانشی خودآموخته و بودجه‌ای اندک توانست ابرقهرمانان واقعی تاریخ را به مخاطبان معرفی کند.
انیمیشن «پیامبران» ساخته‌ی «وحید هماتاش»
۳. پیامبران | کارگردان: وحید هماتاش | سال ساخت: ۱۳۹۴ | رده‌ی سنی: کودک و نوجوان
سریال «پیامبران» به تهیه‌کنندگی «محمدصادق کریمیان» و با فیلمنامهی «محمدرضا عابدی شاهرودی» در سه اپیزود ساخته شد. این اثر که به زندگی حضرت «نوح» (ع)، حضرت «صالح» (ع) و حضرت «هود» (ع) می‌پردازد، بر اساس قرآن و روایات امامیه نوشته شده است. نکته‌ی قابل توجه درباره‌ی این اثر نقش اساسی معجزه در پیرنگ داستان‌هاست که آن را در مقایسه با دیگر آثار زمانه‌ی خود، متفاوت میکند. همچنین فیلم‌نامه‌نویس سعی کرده بخش‌های کمتر شناخته‌شده از زندگی پیامبران را گزینش کند یا بخش‌هایی را که همه در مورد آن اطلاع دارند با جزئیات دقیق‌تری به تصویر بکشد. گفتنی است که در این اثر برای اولین بار در ایران از تکنیک شبیه‌سازی لباس در انیمیشن استفاده شده. انیمیشن «پیامبران» اگرچه با استانداردهای جهانی فاصله دارد، همچنان مخاطب را به‌سوی خود جذب میکند و او را سوار بر امواج داستان‌های پیامبران، به عمق تاریخ می‌برد.
انیمیشن «خورشید مصر» ساخته‌ی «بهروز یغماییان»
۴. خورشید مصر | کارگردان: بهروز یغماییان | سال ساخت: ۱۳۸۱ | رده‌ی سنی: کودک و نوجوان
«خورشید مصر»، انیمیشنی درباره‌ی زندگی حضرت «یوسف» (ع)، آفتاب تابان مصر است که حقیقت را بر اسیران تاریکی روشن کرد. این اثر، با نویسندگی «علی فیاض‌منش»، داستان زندگی این پیامبر را از زمان کودکی تا جدایی از پدر و سرانجام بازگشت به آغوش «یعقوب نبی» (ع) روایت میکند. البته با توجه به مخاطب کودک، فیلمنامهی این اثر تأکید بیشتری بر قصه‌ی کودکی حضرت یوسف داشته و زمان بلندتری را به این برهه از زندگی ایشان اختصاص داده است. هرچند محدودیت‌هایی که در روایت ماجرای یوسف (ع) و زلیخا برای مخاطب کودک وجود دارد هم در این زمینه بی‌تأثیر نبوده. روی هم رفته تولیدکنندگان این انیمیشن در نمایش یک اثر دینی برای کودکان و نوجوانان موفق بوده‌اند و «خورشید مصر» ارزش و جذبه‌ی تماشا را دارد.
انیمیشن «آخرین فرستاده» ساخته‌ی «مهدی صارمی»
۵. آخرین فرستاده | کارگردان: مهدی صارمی | سال ساخت: ۱۳۹۳ | رده‌ی سنی: کودک و نوجوان
چه روایتی شیرین‌تر از روایت زندگی مردی که بیابان‌ها و صحراها را زیر پا گذاشت برای پیدا کردن آخرین ستاره‌ی پیامبران؟ «آخرین فرستاده»، داستان زندگی پیامبر اسلام (ص) است که از زبان «سلمان فارسی» برای پسربچه‌ای از اهالی شهر مدائن روایت می‌شود؛ جایی که سلمان به‌عنوان حاکم آن منصوب شده است. این انیمیشن که به تهیه‌کنندگی «داریوش الوند» آماده‌ی پخش از جعبه‌ی جادویی شد، در بیست و شش قسمتِ بیست و دو دقیقه‌ای به نمایش درآمد. در این قسمت‌ها وقایع مهمی از زندگی حضرت محمد (ص) از جمله، مبعث، هجرت، فتح مکه و جنگ‌های مهمی همچون جنگ خندق به تصویر کشیده می‌شود. فیلمنامهی این انیمیشن سه‌بعدی بر مبنای کتاب «فروغ ابدیت»، نوشته‌ی «جعفر سبحانی»، تألیف و بازآفرینی شده است. همچنین یک نسخه‌ی سینمایی صد و بیست دقیقه‌ای هم از این سریال انیمیشنی تهیه شده.
انیمیشن «آقای مهربان» ساخته‌ی «سید علیرضا گلپایگانی» و «بهنام دلداده»
۶. آقای مهربان | کارگردان و مؤلف: سیدعلیرضا گلپایگانی و بهنام دلداده | سال ساخت: ۱۳۹۰ | رده‌ی سنی: کودک
داستان آهو و ضامنش، «امام رضا» (علیه‌السلام) را شاید بارها شنیده باشیم، اما آنچه انیمیشن «آقای مهربان» را متفاوت میکند راوی متفاوت این ماجراست. این بار داستان ضامن آهو، از زاویه‌دید خود آهو روایت می‌شود! «بادپا»، «تیزپا» و «چشم‌عسلی» سه آهو هستند که یک خانواده‌ی سه‌نفره را تشکیل می‌دهند. بادپا که پدر خانواده است، در پی حمله‌ی شکارچیان، خود را فدا میکند تا همسر و فرزندش نجات پیدا کنند. پس از مرگ او، چشم‌عسلی و تیزپا قدم به جنگل مخوفی می‌گذارند که حیواناتش میلی به ماندن آن‌ها ندارند. چراکه معتقدند با ورود آهوها پای شکارچیان به جنگل باز می‌شود. اما با بیمار شدن تیزپا دل اهالی جنگل به رحم می‌آید و مادرش، چشم‌عسلی، برای درمان فرزندش راهی جنگل می‌شود… غافل از اینکه تور شکارچی در انتظار او، کمین کرده است!
انیمیشن «عاشورائیان» ساخته‌ی «ناهید صمدی امین»
۷. عاشورائیان | کارگردان: ناهید صمدی امین | سال ساخت: ۱۳۸۶ | رده‌ی سنی: کودک و نوجوان
«عاشورائیان»، فیلم‌انیمیشن بلندی است که به داستان سفیر و قاصد امام حسین (ع)، «مسلم بن عقیل» می‌پردازد. اما چه شد که این انیمیشن «عاشورائیان» نام گرفت؟ ابتدا قرار بر این بود که «عاشورائیان» یک سریال سیزده‌قسمتی مبتنی بر زندگی یاران امام حسین (ع) باشد؛ اما بعد از مدتی، شخصیت مسلم بن عقیل به‌عنوان تک‌قهرمان این انیمیشن، برای بازنمایی انتخاب شد و البته بعداً قسمت «حبیب بن مظاهر» هم به آن اضافه شد. به گفته‌ی خود سازندگان، روایت خطی این شخصیت و تقابل شخصیت فعال و معتقد او با شخصیت سیاه «ابن زیاد»، بستر خوبی را برای یک نمایش دراماتیک ایجاد کرد. اگرچه ضعف‌های فیلمنامه و دیالوگ‌های بعضاً بزرگسالانه، مخاطب کودک را دور میکند، اما طراحی یک‌دست انیمیشن و موسیقی، چشم و گوش را جذب میکند و تا حدی جبران‌کننده‌ی ضعف‌ها می‌شود. این اثر تاریخی‌مذهبی به بخش جوايز ويژه‌ی «جشنواره‌ی فيلم‌های مذهبی ايتاليا» نیز راه يافته و انتشارات سروش داستان آن را در قالب كتابی با همين نام چاپ و منتشر کرده است.
انیمیشن «خورشید عاشورا» ساخته‌ی «علیرضا فرمانی»
۸. خورشید نینوا | کارگردان: علیرضا فرمانی | سال ساخت: ۱۳۹۲ | رده‌ی سنی: نوجوان
تله‌فیلم «خورشید نینوا» به کارگردانی «علیرضا فرمانی»، یک انیمیشن دو قسمتی است که اتفاقات تاریخی سال ۶۰ را از مرگ معاویه تا عاشورا و شهادت امام حسین (ع) روایت میکند. این انیمیشنِ تاریخ‌محور با توجه به تمرکزش بر مخاطب کودک، حوادث مهم‌تر و کلیدی‌تر را برای روایت انتخاب کرده و از پرداختن به جزئیات و شخصیت‌های متعدد خودداری میکند. سکانس‌ها پرده به پرده جلو می‌روند و از حرکت امام به‌سوی مدینه و تلاش‌های یزید برای بیعت گرفتن از امام تا صحنه‌ی پرسوزِ روز عاشورا را به تصویر می‌کشند. لازم به ذکر است که با وجود استفاده از تکنیک دوبعدی و کم کردن میزان ترس وقایع برای کودکان همچنان سکانس‌هایی از شهادت حضرت علی‌اصغر، تیرباران شدن پیکر اباعبدالله و شهادت مسلم بن عقیل به تصویر کشیده می‌شود. به همین دلیل این انیمیشن برای کودکان زیر هشت سال مناسب نبوده و برای مخاطب بالای هشت سال باید با ملاحظات و با توجه به روحیات او نمایش داده شود. از نقاط مثبت این کار می‌توانیم به کارگردانی و فیلمنامهی خوب و طراحی شخصیت‌ها اشاره کنیم که باعث شدند «خورشید نینوا» جایزه‌ی بهترین فیلمنامه و بهترین طراحی شخصیت را در اولین «جشنواره‌ی عاشورایی» کسب کند.
انیمیشن «ناسور» ساخته‌ی «کیانوش الوند»
۹. ناسور | کارگردان: کیانوش الوند | سال ساخت: ۱۳۹۵ | رده‌ی سنی: نوجوان
«ناسور» یکی دیگر از آثار انیمیشنی است که به وقایع سال ۶۰ و شهادت امام حسین (ع) می‌پردازد، اما چیزی که درباره‌ی ناسور متفاوت است زاویه‌دید جالبی است که فیلم‌نامه‌نویس برگزیده. این بار واقعه‌ی عاشورا از زبان «عبیدالله بن حر جعفی» روایت می‌شود؛ یکی از کوفیانی که برای امام دعوت‌نامه نوشت و پیش از آمدن امام، از کوفه خارج شد تا با امام حسین (ع) روبه‌رو نشود! راوی دوم «اخنس» است که شرح وقایع کربلا را بازگو میکند. هر دو راوی در باتلاق شرم و پشیمانی دست‌وپا می‌زنند و آرزوی مرگ می‌کنند!
فضای این اثر، ترکیبی از رنگ‌های سیاه و قرمز خونین است و شخصیت‌ها چهره‌های مشخصی ندارند. در واقع مخاطب باید از روی تناژ رنگی، صدا و شمایل، کاراکترها را از هم تشخیص دهد. این انتخاب هوشمندانه و متفاوت، اگرچه در انتقال پیام بسیار مؤثر است، اما ترسی را القا میکند که برای مخاطب زیر دوازده سال مناسب نیست. انیمیشن ناسور که دومین اثر از «کیانوش الوند» است، در سی و چهارمین جشنواره‌ی فیلم فجر اکران شد و توانست نامزد بهترین انیمیشن شود و همچنین عنوان انیمیشن برگزیده‌ی نجف را از آن خود کند.
انیمیشن «سلمان فارسی» ساخته‌ی «سهیلا بژند بیرجندی»
10. سلمان فارسی | کارگردان: سهیلا بژند بیرجندی | سال ساخت: 1386 | رده‌ی سنی: همه‌ی رده‌ها
انیمیشن سریالی «سلمان فارسی» به زندگی سلمان فارسی از بدو تولد و دوران کودکی تا وفات می‌پردازد. این انیمیشن به‌خاطر حضور شخصیت کودکی به نام «روزبه»، در جذب رده‌ی سنی کودک موفق است. روزبه بزرگ می‌شود، علیه آیین پیشینان خود شورش میکند و سفرش آغاز می‌شود. سفری که نقشه‌ی آن را در ابتدای انیمیشن «سلمان فارسی» دیده‌ایم. این سفر از جی شروع می‌شود و بعد از سال‌ها در مدائن پایان می‌یابد؛ شهری که سلمان در کسوت دومین استاندار حکومت اسلامی، بر آن حکمرانی می‌کرد.
«سهیلا بژند بیرجندی» کارگردان انیمیشن «سلمان فارسی» و «فریدون کوثری» نویسنده‌ی آن است. «سلمان فارسی» از محصولات شبکه‌ی جام جم و سیمای استان خراسان رضوی است. از این انیمیشن سریالی، نسخه‌ی سینمایی هم ساخته شده است.