مجله میدان آزادی: در یازدهمین صفحه پرونده پرتره هایائو میازاکی می‌رویم سراغ دومین انیمیشن سینمایی هایائو میازاکی با نام «نائوشکا از دره باد» (風の谷のナウシカ) که آغاز شهرت او را در پی داشت. ریویوی نقد و بررسی و گزارش جزئیات این انیمیشن را به قلم خانم رقیه کیه بخوانید:
داستان انیمیشن نائوشکا از دره باد چیست؟
هزاران سال از نابودی زمین به دست بشر تکنولوژی‌زده‌ی مدرن در جنگ نهایی به نام «هفت روز آتش» گذشته است؛ سمومی که انسان تولید کرده نه تنها زمین و نسل رنگارنگ انسان‌ها، که موجودات زنده، از حیوان تا گیاه را نیز به نابودی کشانده است! و تنها ساکنان زمین، جز اندک انسان‌هایی پراکنده، حشرات غول‌پیکری هستند که در یک دگردیسی هولناک، نه تنها با سموم پراکنده در هوا و زمین و آب، منقرض نشده‌اند، بلکه ارتقا یافته و به موجودات عظیم‌الجثه‌ای تبدیل شده‌اند که بیشترین وسعت سرزمینی را دارند و چنان قدرتمندند که انسان‌های باقی‌مانده در زمین به حدود سرزمینی آن‌ها که «دریای پوسیدگی» نامیده می‌شود نزدیک نمی‌شوند! آن‌ها ساکنان جنگلی با درخت‌ها، آب، خاک و هوای سمی هستند.
در این میان، دختر نوجوانی به دنبال نجات و برقراری ارتباط با طبیعت و حشرات غول‌پیکری است که به سمت دهکده‌ی پدری او پیشروی می‌کنند.
این نمایی دور از داستان «نائوشکا از دره باد»، دومین فیلم بلند نابغه‌ی انیمیشن ژاپن است. فیلمی که ظهور امپراتور دنیای انیمیشن، هایائو میازاکی را چهل سال پیش نوید داد.
نائوشکا چگونه متولد شد؟
سرچشمه‌ی انیمیشن «نائوشکا از دره باد» در حقیقت مانگایی (انیمه‌ی چاپی) است که در نشریه‌ی انیمیج (Animage) در سال 1982 منتشر و تا سال 1994 در 59 قسمت و هفت جلد، تکمیل شد. مانگایی که در سال 1994 برنده‌ی بیست‌و‌سومین جایزه‌ی بزرگ انجمن کاریکاتور ژاپن و در سال 2019 منبع اقتباس یک کابوکی (نمایش سنتی ژاپن) شد.
میازاکی نائوشکا را به قصد ترسیم دنیایی نوشت که متحرک نباشد، و زمانی که مدیران مجله‌ی انیمیج و طرفدارانش، به دفعات از او خواستند که این مانگای محبوب را انیمه کند، اگرچه در ابتدا مقاومت کرد اما سرانجام گفت: «اگر می‌گویید «نائوشکا» تنها راه ساخت انیمیشن است، بیایید این کار را انجام دهیم.» و بالاخره او در سال 1984 انیمیشن «نائوشکا از دره باد» را از محتویات جلد 1 و 2 مانگای آن ساخت و چه خوب کرد که توان خود را در این عرصه محک زد! چراکه یک سال پس از موفقیت این انیمه، اولین قدم‌ها برای گردهم آمدن سه اسطوره‌ی انیمیشن ژاپن، هایائو میازاکی، ایسائو تاکاهاتا و توشیو سوزوکی برداشته و یکی از خاطره‌انگیزترین استودیوهای انیمیشن جهان، یعنی «استودیو جیبیلی» تاسیس شد.
شخصیت‌شناسی نائوشکا
نائوشکا دختر 16 ساله‌ی «جیرو»، رئیس «دره‌ی باد» است که میازاکی نام او را از شاهدخت یونانی «اودیسه هومر» وام گرفت که به معنای «سوزاننده کشتی» است و اودیسه که برای اولین‌بار نائوشکای یونانی را می‌بیند فکر می‌کند «آرتمیس» ایزدبانوی طبیعت را دیده است و نائوشکای میازاکی، خلق و خوی هر دو بانو را در خود دارد.
اما الگوی اصلی کاراکتر نائوشکا، به گفته‌ی میازاکی شخصیتی در ادبیات باستانی ژاپن با نام «شاهزاده موشیمزورو» است؛ شاهدختی که به جای سرگرمی‌های مناسب سنش، همیشه در پی حشرات است و در ادبیات ژاپن، «شاهزاده‌ی حشرات» لقب گرفته است.
چرا نائوشکا مهم است؟
«نائوشکا از دره باد» در رزومه‌ی کاری میازاکی اثری مهم است؛ نه از این جهت که بهترین کار اوست، بل از این جهت که قرار است عالم آثار میازاکی و اندیشه‌ی او را با این انیمیشن بشناسید. میازاکی «نائوشکا از دره باد» را وقتی43 ساله بود ساخت؛ 5 سال بعد از شکست اولین انیمیشن مستقلش «آرسن لوپن: قلعه کاگلیوسترو» اما با دنیا و اندیشه‌ای کاملا متفاوت از آن. میازاکی در 43 سالگی، عالم انیمیشن خود را خلق کرده و جهان اندیشه‌ی او کامل شده است.
اما «نائوشکا از دره‌ی باد» یک انیمیشن پیشروی نادیده گرفته شده نیز هست؛ پیشرو برای انبوه نمادها، رنگ‌ها، خطوط نرم و روان و حرکات طبیعی کاراکترها از آدم‌ها گرفته تا حشرات، که در دنیای انیمیشن آن روز بی‌نظیر بودند و هنوز هم!
پیشرو از این جهت که در «نائوشکا از دره‌ی باد»، شما با فیلمنامه‌‌ای کاملا فکر شده و خوش‌ساخت طرف هستید که جای هیچ‌گونه سوالی در ذهن مخاطب باقی نمی‌گذارد؛ کاراکترها از «عمو یوپا» تا «خدای آتش»، رنگ‌ها از خاکی گرم و لخت بیایان گرفته تا سبزی شاداب «دهکده‌ی دره‌ی باد»، موجودات زنده از «اوهم‌ها» گرفته تا «روباه درختی» کوچک نائوشکا، صداها از موسیقی توام با بیم و امید و انتظارِ جو هیسایشی با رگه‌هایی از حماسه گرفته تا لالایی کودکانه‌ی رویاهای کودکی نائوشکا با صدای دختر 4 ساله‌ی هیسایشی، همه در کنار هم، انیمیشنی را پیش چشم‌های شما به نمایش می‌گذارند که با وجود گذشت چهل سال، با خواسته‌ها و سلایق انسان امروز، چه در فرم و چه در محتوا فاصله‌ای ندارد؛ و نادیده شده به این دلیل که اگر میازاکی تنها و تنها همین اثر را به دنیای انیمیشن تقدیم کرده بود باز هم شایسته و سزاوار شهرت، ستایش و جهانی شدن بود.
میازاکی در این داستان شگفت‌آور که شما را میخکوب می‌کند، درس‌های زیست‌محیطی را با قدرت یک دختر ترکیب می‌کند، و اگر قبلاً فکر می‌کردید حشرات ترسناک هستند، تا پایان این انیمیشن آماده می‌شوید تا یکی از آن‌ها را حیوان خانگی خود کنید! منتقدین معتقدند این انیمیشن محبوبیتی ثابت در ژاپن دارد، آنقدر که تا سال 2017، 17 بار از تلویزیون ژاپن پخش شده است.
میازاکی در پی آرمان‌شهر است؟
اگرچه میازاکی ترسیم آرمان‌شهری از پیش‌تعیین شده را در این فیلم رد می‌کند اما اندیشه‌ی آخرالزمانی میازاکی در نائوشکاست که جلوه می‌کند و به اوج می‌رسد. طرح این پرسش در مصاحبه‌های میازاکی نشان می‌دهد این تنها طرز فکر نویسنده نیست و دیگران هم درباره‌ی «نائوشکا از دره باد» چنین گمانی را تصور کرده‌اند.
میازاکی در مصاحبه‌هایش، از جنگ داخلی یوگسلاوی و بوسنی به عنوان رویدادی یاد می‌کند که بر این کار تأثیر گذاشت و گفت: «فکر می‌کردم مردم خسته می‌شوند! زیرا کارهای وحشتناک زیادی انجام دادند، اما اینطور نیست... جنگ است و اگر چیزی به نام عدالت وجود داشته باشد، با شروع آن، هر جنگی رو به زوال می‌رود.» و این باور او در مراحل پایانی داستان جلوه می‌کند.
صحنه آخر: افسانه‌ها چه می‌گویند؟
افسانه‌ای در داستان نائوشکا مطرح می‌شود که دو بار در انیمیشن از آن سخن به میان می‌آید، و میازاکی صحنه‌های آخر انیمیشن که آرمانی‌ترین و مهم‌ترین صحنه‌های آن نیز به حساب می‌آید را با تحقق این افسانه به پایان می‌برد که «شخصی با لباس آبی بر روی زمینی طلایی ظاهر می‌شود و مردم را به سرزمین پاکی هدایت می‌کند».
بیایید یک‌بار دیگر پس از دیدن دوباره‌ی این انیمیشن و در پایان این نوشته، افسانه‌‌‌ی به حقیقت پیوسته‌ی مردمان دره‌ی باد را که میازاکی آن را در هیبت نائوشکا تجسم کرد، با هم زمزمه کنیم: «روزی او را با لباسی از آسمان که برفراز علفزارهایی از خورشید راه می‌رود می‌بینید. در آن روز پروردگار همه‌ی گناهانتان را بخشیده است و همه در مسیری آبی‌رنگ هدایت خواهند شد».
