فهرست: ده فیلم برگزیده «درباره پدر و پدری» از سینمای ایران و جهان

مجله میدان آزادی: ششمین صفحه از پرونده‌ی «پیراپدری» اختصاص دارد به فهرستی از فیلم‌های تماشایی درباره‌ی پدر و یا نقش پدری به پیشنهاد تحریریه‌ی مجله‌ی میدان آزادی. تدوین نهایی و نگاشتن توضیحات هر فیلم این فهرست به قلم سرکارخانم نرجس صحرایی انجام شده است:

15ام بهمن ماه امسال مصادف با روز پدر است. روز ولادت امام علی (ع) که در ایران به نام پدر نامگذاری شده است. سال‌هاست که این روز برای ما با مفاهیمی چون؛ فداکاربودن، زحمتکش بودن، مهربان‌بودن، بی‌دریغ‌بودن، بزرگی، مردانگی و بسیاری دیگر از واژه‌های این چنینی همراه است. این روز و این نقش همان‌طور که در نگاه مردم ما اهمیت بسیاری دارد؛ خودش را در سینما نیز نشان داده است، چه ایران و چه جهان. ما در سینما چهره‌های مختلفی را از این نقش می‌بینیم. پدری که کارگردان یک فیلم او را در کوچه پس کوچه‌های شهر خود دیده یا پدری که عمری با او زندگی کرده است. و مهمتر از آن‌که خالق اثر آن پدر را از کدام خاطره یا قصه یا افسانه پیدا کرده، شاید این باشد که مخاطب آن پدر را در کجای زندگی خود و جامعه خود می‌بیند.

در فهرست پیش رو بعضی آثار صراحتا و مستقیما درباره‌ی یک پدر است و بعضی دیگر اما یک پدر دلنشین و دیدنی یا قابل تامل را در میان شخصیت‌های خود دارند. بعضی آثار این فهرست درباره‌ی شخصیت پدر هستند و بعضی درباره‌ی مفهوم پدری.

تحریریه میدان آزادی در این مطلب برای شما پدرانی را گرد آورده است که قصه‌ها و نقش‌هایی هستند در سینمای ایران و جهان، با ما به تماشای چند پدر از بهترین پدران سینما بنشینید؛

اول، پنج فیلم خوب درباب پدر و پدری از سینمای جهان:

1. «در جستجوی خوشبختی» اثر ویل اسمیت

چیزی که «در جستجوی خوشبختی» را در فهرست ما قرار داده است؛ آنی نیست که در بسیاری از مطالب مشابه یعنی تسلیم نشدن و تلاش برای موفقیت، دیدید. این فیلم حاوی یک عشق خاص است. عشق پدرانه و پسرانه. همین عشق است که محرکه‌ی اصلی کریس گاردنر برای تلاش‌های بی‌وقفه است. کریس گاردنر که نقش اصلی این فیلم است با مشکلات بی‌شمار مالی دست و پنجه نرم می‌کند. او بارها شکست می‌خورد و حتی یکبار تمام موجودی‌اش به علت برداشتن مالیات از حسابش توسط دولت آمریکا، صفر می‌شود. همسرش او را ترک می‌کند و او می‌ماند و پسرش.

نکته‌ی جالب در این فیلم این است که پسرش نیز آینه‌ی عشق اوست. او با تمامی مشکلات کنار می‌آید و همان عشق را به پدرش باز می‌گرداند و به او می‌گوید که پدر خوبی است. این فیلم سرشار از لحظات غمناک و تکان‌دهنده است. حتی در پایان فیلم هم تلخی‌ها پایان نمیابد چون گاردنر و پسرش نماینده‌ای از انسان‌های دیگری هستند در این جامعه که شاید حتی با تمام دویدن‌ها مثل او شانس در خانه‌شان را نزند.

از نظر من قشنگ‌ترین سکانس فیلم آن‌جایی‌ست که گاردنر و پسرش را از مسافرخانه بیرون می‌کنند و او در مترو این بی خانمانی را تبدیل به بازی زیبایی می‌کند. پدر رنج می‌کشد اما پسر چیزی نمی‌فهمد و با آرامش درون آغوش پدر می‌خوابد.

2. «دزد دوچرخه» اثر ویتوریو دسیکا

در «دزد دوچرخه» مثل فیلم قبلی شاهد یک خانواده از هم پاشیده نیستیم. اینجا پدر، مادر و فرزند خانواده همه دست به دست هم دادند تا از پس معضلات زندگی خود برآیند. بازهم شاهد فقر، بیکاری و معضلاتی از این دست هستیم. آنتونیو پدر خانواده شغلی پیدا می‌کند که به‌خاطر آن باید دوچرخه‌اش را از گرو درآورد و پس از آن دوچرخه ربوده می‌شود. این شروع ضربآهنگ تند فیلم است.

ما علاوه بر اینکه درگیر تم جستجومحور پیرنگ فیلم، خواهیم شد؛ شاهد رابطه پدر و پسری هستیم که رنگ نئورئالیستی و واقعیت سرد فیلم را می‌شکند. پسر در همه‌ی مشکلات پدر همراه اوست پابه پای او برای موفقیتش تلاش می‌کند. در همه‌ی جستجوها این رابطه است که محکم و سرشار از محبت پیش می‌رود.

در سکانسی پدری را می‌بینیم که خسته از جستجوها و ناکام از گرداندن زندگی پسرش را به رستوران خوبی می‌برد و غمگینانه شاهد غذا خوردن ساده و بی‌آلایش پسرش می‌شود. از همین سکانس می‌توان فهمید که تمام این جستجوها و تلاش‌های پدر برای پسرش است.

این فیلم بهترین فیلم دسیکا است که تاثیر مهمی بر سینمای پس از خود در این سبک گذاشت. این رابطه ساده و زیبا را در این فهرست به شما پیشنهاد می‌کنیم.

3. «نبراسکا» اثر الکساندر پین

«نبراسکا» درباره‌ی پدرهایی است که در زندگی نادیده گرفته شده‌اند. در این فیلم نیز  باز پدرو پسری را می‌بینیم که در یک سفر باهم همراه می‌شوند تا شاید رابطه گذشته‌ی خود را ترمیم کنند. پدری که در این فیلم هست برخلاف ظاهر خود، پدری مهربان است که غم‌های خود را پنهان کرده است و می‌خواهد برای فرزندانش کاری کند. پدر این فیلم نقص‌هایی دارد اما در کنار آن خوبی‌ها، فداکاری‌های زیادی هم دارد اما شخصیت او انگار به کلی نادیده گرفته شده است.

در طول این سفر که به دنبال برنده شدن پدر در یک جایزه‌ی لاتاری است. ما نیز با این پدر و پسر همراه می‌شویم و این روابط و اتفاقات و اشتباهات را درون خود بازیابی می‌کنیم.

پیشنهاد می‌کنیم با این فیلم و کهن الگو سفر بیرونی و درونی آن همراه شوید.

4. «یک جای معمولی» اثر اوبرتو پازولینی

«یک جای معمولی» هم باز درباره رابطه پدر و پسری است. شاید آن‌قدر که ما قصه‌ها و شعرها و خاطره‌ها از رابطه‌ی پدر و دختر دیده‌ایم و شنیده‌ایم، رابطه‌ی پدرها و پسرها را نادیده گرفته‌ایم.

این‌بار موقعیت از سه مورد قبلی متفاوت است. ما شاهد پدری هستیم که به تنهایی فرزند پسرش را بزرگ می‌کند چون مادر او هنگام زایمان از دنیا رفته است و حالا او مانده و پدرش. پدری که او نیز به لحظات پایانی خود نزدیک می‌شود.

اما این فیلم یک فیلم تلخ نیست. این پدر قدر تمام لحظات خود را می‌داند و تمامی آن را نه برای خود که برای پسرش خرج می‌کند و یک رابطه شیرین از آن دو را می‌بینیم. بازهم یک خط جستجو در پیرنگ داستان است. جستجوی این پدر برای یافتن پدر و مادری دیگر برای فرزند خود است.

او از خود عبور کرده است و حتی مرگ نزدیک خود را فراموش کرده است. ما نیز شاید با دیدن این فیلم نگاهمان به این رابطه و زندگی تغییر کند.

5. «ببخشید شما را جا انداختیم» اثر کن لوچ

«ببخشید شما را جا انداختیم» فیلمی اثرگذار درباره‌ی خانواده‌ای‌ست که روز و شبشان را بهم گره زده‌اند تا بتوانند زندگی قابل قبولی یا زندگی با حداقل امکانات برای خود فراهم آورند. پدر این خانواده که مردی آرام و منزوی است؛ به تازگی شغلی جدید دست پیدا کرده که باید بسته‌های پستی را به خانه‌ها برساند. این شغل در بلندمدت می‌تواند وضعیت آن‌ها را فقط چند پله بالاتر ببرد.

اما او در زمان این کار تقریبا وقتی برای خانواده‌اش ندارد. همین موضوع باعث به‌هم‌ریخته‌ترشدن روابط خانوادگی آن‌ها می‌شود. تا جایی که پدر برخلاف بسیاری از تعهدات خودش نیز عمل می‌کند. اما با همه‌ی این‌ها تلاش پدر برای پدری‌کردن بی‌نظیر است و صحنه‌هایی زیبا نیز درون فیلم این رابطه را نشان می‌دهد. مثل روزی که پدر به همراه دخترش برای رساندن بسته‌های پستی می‌رود.

در ادامه‌ی فیلم اما بازهم جریان داستان تغییراتی می‌کند که این فیلم را اثرگذارتر مینماید. شاید زیباترین سکانس این فیلم را بتوان آن شبی دانست که نیمه شب پدر به همراه دو فرزندش مادرشان را به محل کار او می‌برند و منتظر او می‌مانند. پدر این لحظات را برای فرزندانش به یادماندنی می‌کند.

دوم، پنج فیلم خوب درباب پدر و پدری از سینمای ایران:

6. «دست‌های خالی» اثر ابوالقاسم طالبی

«دست‌های خالی» اولین فیلم ایرانی فهرست ماست. یک اثر دراماتیک با هنرقصه‌گویی خوب. چیزی که در مورد این فیلم با اطمینان می‌توان گفت همین است که تا انتهای آن منتظر خواهید بود تا ببینید قصه‌ی آن به کجا می‌رسد.

و اما نقش پدر. محوریت قصه‌ی این فیلم درباره دختریست که پدرش شیمیایی است و در آسایشگاه جانبازان است. تمام کشمکش‌های این فیلم از همین رابطه جذاب پدردختری است. دختر که تلاش دارد بعد از مدت‌ها دور از پدر حال او را خوب نگه دارد و در کنارش باشد. اما تمام ماجرا فقط به بیماری پدر مربوط نیست و اتفاقاتی دیگر در راه است.

در پس این اتفاقات حالا این پدر است که پس از سال‌ها دوری و از دست دادن سلامتی و جوانی خود در راه میهن حالا می‌خواهد پدری را برای دخترش تمام کند.

این فیلم پراحساس، لحظات خوبی را از ترسیم این رابطه پدردختری برای شما پدید خواهد آورد.

7. «پدر» اثر مجید مجیدی

فیلم «پدر» همان طور که از نامش برمی‌آید. موضوعش همین است. این اثر مجیدی مانند تمام آثار پیش و پس از آن نگاه پررنگی به پدر دارد. اما ما این اثر را که کمی ناشناخته تر است اما محوریت اساسی آن پدر است؛ برای شما در این فهرست قرار دادیم.

این فیلم درباره نوجوانی است که پدر خود را از دست داده است و برای تامین مخارج خانواده به سفر رفته است. وقتی که او بازمی‌‎گردد با حضور یک ناپدری در خانه‌شان روبرو می‌شود.

تمام فیلم این ناپدری است که تلاش دارد تا برای این پسر پدری کند. این کشمکش بین پسر و ناپدری با بازی خوب بازیگران آن توانسته است روایت جالب و پرکششی را پدید آورد و نتیجه‌ی آن خلق صحنه‌هایی پدرانه متفاوت در سینماست.

فیلم پدر در سال 1374 توانست جوایز متعددی از جمله بهترین فیلم، بهترین فیلمنامه، بهترین بازیگر نقش اول مرد در جشنواره فجر و بسیاری دیگر از جوایز را بدست آورد.

8. «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» اثر بهروز افخمی

«آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» را شاید در هیچ فهرست پدرانه دیگر نتوان یافت. این فیلم که یک اثر خانوادگی است و از رمان مرجان شیرمحمدی اقتباس شده است. درباره‌ی بازیگر مطرحی است که در یکی از فیلم‌هایش با همسرش همبازی شده و همسر او حالا بیش از مورد توجه قرار گرفته. همین موضوع حسادت نقش اول یعنی فخیم زاده را برانگیخته است. این اختلاف اما تنها موضوع فیلم نیست.

ما با شخصیت فخیم زاده در نقش پرویز کار داریم. او که با بازی خود طنز را هم به این نقش افزوده است. رابطه‌ی جالبی با دختر خود، آذر برقرار کرده است. پرویز نقشی حمایتگرانه برای دخترش ایفا می‌کند و با دخترش همراهی می‌کند.

این فیلم نیز جوایز بسیاری را در جشنواره فجر بدست آورده است از جمله بهترین فیلم و فیلمنامه جشنواره فجر.

این فیلم لحظات شادی را برای شما پدید می‌آورد.

9. «بوی پیراهن یوسف» اثر ابراهیم حاتمی کیا

اگر بخواهیم دومین کارگردان پرچمدار در زمینه پدری را نام ببریم به ابراهیم حاتمی‌کیا می‌رسیم. حاتمی‌کیا نیز از کارگردانانی است که به موضوع و کاراکتر پدر در آثارش به طور ویژه پرداخته. «بوی پیراهن یوسف» یکی از این آثار اوست.

این فیلم درباره پدری منتظر است. پدری که پسرش را در همه جا و همه چیز می‌بیند و همواره منتظر اوست. پسر دایی غفور، به جنگ رفته و دیگر بازنگشته است. او اما بازنگشتن پسرش را باور نمی‌کند. این نقش باورنکردنی در این فیلم را علی نصیریان ایفا کرده است.

او به خوبی نقش یک پدر خسته‌دل، از دنیارسته و عاشق را بازی می‌کند. در جریان فیلم دایی غفور با دختری همراه می‌شود که او نیز به دنبال برادر گمشده‌اش می‌گردد. او به نحوی نقش پدری خود را برای این دختر نیز ادا می‌کند. این جستجوی دونفره آن‌ها را تا مرز قصرشیرین می‌برد.

نام این فیلم را حتما بارها و بارها شنیده‌اید، هم به خاطر خودش و هم به خاطر موسیقی متن به‌یادماندنی‌اش.

10. انیمیشن «فیلشاه» اثر هادی محمدیان

این اثر تنها انیمیشن فهرست ماست. انیمیشن درباره فیل کوچکی به نام شادفیل است که پدر او یک فیل دلیر و رئیس قبیله‌ی فیل‌هاست. اما شادفیل با پدرش فرق دارد. او یک فیل دست و پاچلفت است که فقط خرابکاری می‌کند. اما دل‌پاکی او همچنان از پدرش برای او به ارث مانده‌است. شادفیل در تمام زندگیش حرف‌های پدرش درون گوشش است و این موضوع با افکت‌های تصویری زیبا در انیمیشن نشان داده شده است. 

او طی اتفاقاتی به اجبار در سپاه ابرهه قرار می‌گیرد. این سپاه در زمان پیش از تولد حضرت محمد به خانه‌ی کعبه در مکه حمله کرده است. این همراهی اما شروع اتفاقات متفاوت و جالبی در ادامه‌ی فیلم است.

اما در تمام لحظات و تا پایان فیلم پدر فیل از دنیا رفته‌‎ی شادفیل او را رها نمی‌کند. تربیت او و سخنان همواره آویزه‌ی گوش اوست.

در روزهایی که مناسبت آن نام پدر است می‌توانید از چنین انیمیشن بامزه‌ای همراه با خانواده لذت ببرید.

در همین زمینه بخوانید:

فهرست: ده کتاب جذاب درباره پدر و پدری از ادبیات ایران و جهان