مجله میدان آزادی: 24 سال پیش در چنین روزی اندیشمندان کانادایی برای عبور از بحران خلاقیت در کشورشان، تصمیم گرفتند که روزی را برای نوآوری و خلاقیت در جهان نامگذاری کنند چون در آن دورۀ بحران، احتیاج به تصمیمات جدید، فعالیت‌های جدید و رسیدن به نتایج مورد نظر بود تا بتوانند دنیا را به جای بهتری برای زندگی تبدیل کنند. به همین مناسبت مهشاد حمزه‌لو فهرستی از ده کتاب داستان خلاقیت کودکان را برای شما تدارک دیده است که در ادامه بخوانید:
جناب آقای «دهخدا» خلّاقیت را از مصدر خلق کردن و به معنای آفریننده بودن تعریف کرده و حقیقتاً زیبایی انسان به ذهنی است که می‌تواند آفریننده‌ی ناب‌ترین آثار و رویاها باشد.
خلّاقیت را اگر بخواهم به چیزی تشبیه کنم، باید بگویم که در ذهن من مثل خمیره‌ای است که مجسمه‌ساز از آن تندیس‌هایی زیبا و دیدنی می‌آفریند یا حتی شبیه به گِل سفالگری که می‌تواند شکل و شمایل مختلفی به خودش بگیرد. اما نکته‌ی مهمی که درباره‌ی خمیره‌ی خلّاقیت وجود دارد، این است که در سال‌های ابتدایی تولد انسان، بیشترین استعداد را برای پرورش دارد. هر چه سن آدمی بیشتر می‌شود، خلّاقیت در کوره‌ی زندگی و سالیان متعدد، انعطافش را از دست می‌دهد. پس هر چه زودتر باید این خمیره را به مجسمه‌ای شاهکار بدل کرد، وگرنه در بزرگسالی مسیری سخت و شکننده در راه خواهد بود.
اما چطور می‌توانیم آینده‌ای خلّاق را برای کودکان تضمین کنیم؟ راه‌های مختلفی وجود دارد؛ از بازی‌ها تا زنده نگه داشتن روحیه‌ی پرسشگری و… . ولی یکی از مهم‌ترین و شاید بهترینِ راه‌ها، کتاب خواندن و ورود به جهان قصه‌هاست؛ چرا که این قصه‌ها نیز، روزی از ذهن خلّاق یک نویسنده متولد شده‌اند و کیمیای خلّاقیت را در وجودشان پنهان کرده‌اند.
قصه‌ها از ابعاد مختلفی ذهن را پرورش می‌دهند و هر کدام دستی می‌شوند که خمیره‌ی خلّاقیت را شکل داده، به تندیسی شاهکار بدل می‌کنند. داستان‌ها الهام‌بخش ایده‌های جدید هستند، کمک می‌کنند تا خواننده همدلانه خود را در موقعیت‌ها و در کفش‌های آدم‌های مختلف تصور کند، با روابط علّی و معلولی‌شان تفکر انتقادی را تقویت می‌کنند، زبان را رشد می‌دهند و حل مسئله را تبدیل به یک مهارت می‌کنند؛ دقیقاً مواردی که ابزاری هستند برای بروز خلاقیت.
در میان قصّه‌ها اما داستان‌هایی هم هستند که علاوه بر این موارد، موضوعشان هم خلّاقیت است و به اهمیت یا ابزار و موانع بروز آن می‌پردازند. به همین واسطه، این آثار مزیتی بالاتر از باقی کتاب‌ها در پرورش خلاقیت دارند. در ادامه‌ی این یادداشت قصد داریم ده کتاب از آثار کودک که بیشتر برای رده‌ی سنی ۶ تا ۹ سال پیشنهاد می‌شوند را معرفی کنیم. باشد که درهای جادویی خلّاقیت را به روی ذهن کنجکاو کودکان باز کنند.
1. پسری که کلمه جمع می‌کرد | پیتر اچ. رینولدز | ترجمه‌ی آزاده کامیار | انتشارات پرتقال
کلمات به خصوص در دنیای امروز ما نقش خیلی مهمی دارند. بدون کلمات ما از سخن گفتن قاصر می‌شویم، نمی‌توانیم اخبار را با جزئیات متوجه شویم، نمی‌توانیم احساساتمان را برای همدیگر شرح دهیم و همدلی کنیم و از همه مهم‌تر بدون کلمات هیچ قصّه‌ای در این دنیا وجود نخواهد داشت!
کتاب «پسری که کلمه جمع می‌کرد»، کتابی است برای نویسندگان کوچکی که دوست دارند کلمات را کنار هم بگذارند و معناهای جدید خلق کنند. این اثر که در فهرست کتاب‌های پرفروش «نیویورک تایمز» قرار گرفته، اثری از «پیتر اچ. رینولدز»، نویسنده و تصویرگر پرآوازه‌ی کانادایی است. او در این اثر داستان پسربچه‌ای به نام «جِروم» را روایت می‌کند. همه‌ی ما در کودکی به جمع کردن چیزهایی علاقه داشتیم؛ از تمبر گرفته تا عکس و کارت پستال و… . اما جروم قصه‌ی ما کمی متفاوت است. او عاشق جمع کردن کلمه‌هاست و آنها را مرتب و منظّم در دسته‌بندی‌های خاص و متناسب موضوع می‌چیند. اما یک اتفاق غیرمنتظره تمام نظم و ترتیبی را که برای و کلمات عزیزش ساخته، به هم می‌زند! کتاب پسری که کلمه جمع می‌کرد، نشان می‌دهد که می‌شود از چارچوب‌های زبانی خارج شد و کلمات را به هر جایی که خیالمان می‌رود، پرواز داد. و اینگونه است که نویسندگان بزرگ و خلّاق متولد می‌شوند!
2. رویاپرداز شادمان | پیتر اچ. رینولدز | ترجمه‌ی دکتر لیلا کاشانی وحید | انتشارات مهرسا
خلّاقیت در خیلی از مواقع می‌تواند پلی باشد برای رسیدن به یک پناهگاه امن؛ خیال! کافی است کلید خلّاقیت را در قفل ذهن بچرخانیم تا به سرزمین خیال وارد شویم. آن وقت است که در هر شرایط سخت و طاقت‌فرسایی هم که باشیم می‌توانیم خودمان را به هر جایی که دوست داریم، ببریم! تازه از این گذشته، خیال‌پردازی خودش یک مسیر و وسیله برای تقویت خلّاقیت است… رویاها به ما کمک می‌کنند تا از جعبه‌ی تاریکی که در ذهنمان ساخته‌ایم بیرون بیایم و رنگ‌هایی را ببینیم که تصورش را هم نمی‌کردیم!
کتاب «رویاپرداز شادمان»، اثری از «پیتر اچ. رینولدز»، داستانی از رویاهای رنگارنگ دختری خیال‌باف است که وقتی به دنیای تخیلاتش می‌رود می‌تواند خودِ خودش باشد. برای همین هم زمانی که به روی زمین واقعیت پا می‌گذارد از هر آنچه قبلش را می‌آزارد در امان است و حال دلش خوبِ خوبِ خوب!
3. یک تلاش بیشتر | نائومی و جیمز جونز | ترجمه‌ی سیده هستی حسینی | انتشارات مهرسا
در راه رسیدن و رشد دادن خلّاقیت موانع بسیاری کمین کرده‌اند. یکی از آنها محدودیت‌هایی است که بر سر راه اهدافمان با آنها برخورد می‌کنیم. اما خلّاقیت مثل یک پیر باتجربه همیشه این جمله را درگوشی به ما یادآوری می‌کند:«غیرممکن، غیرممکن است!» همیشه یک راهی برای حل مسئله وجود دارد و هیچ سوالی بی‌جواب نخواهد ماند. کتاب «یک تلاش بیشتر»، داستان اشکال هندسی بازیگوشی را روایت می‌کند که دوست دارند مثل مربع و مستطیل و چندضلعی، برج بسازند. اما دایره‌ای که مدام در هر سطحی قِل می‌خورد یا مثلث با آن سه گوش تیز و برنده‌اش مگر می‌توانند برج درست کنند؟! بله… چراکه نه؟! برج خواهند ساخت؛ آن هم برجی که تا خود فضا هم بالا می‌رود!
4. آسمان همیشه آبی نیست | پیتر اچ. رینولدز | ترجمه‌ی محبوبه نجف‌خانی | انتشارات پرنده‌ی آبی
چشم‌ها را باید شست، جور دیگر باید دید! بسیاری از شاهکارها از خرق عادت‌ها ساخته می‌شوند. کافی است وقتی که قلم یا قلم‌مو به دست می‌گیریم، چشم بر چیزی که همیشه دیده‌ایم یا شنیده‌ایم ببندیم و جهان را با رنگ‌هایی جدید تصور کنیم؛ دریا را سبز، آسمان را نارنجی، جنگل را آبی و کویر را خاکستری! خلّاقیت در زدن عینکی متفاوت و متفاوت دیدن است. و این است ماجرای دختربچه‌ی قصه‌ی «آسمان همیشه آبی نیست». روزی که «ماریسول» مسئول نقاشی کردن آسمان بر دیوار مدرسه می‌شود، به یک مشکل مهم برمی‌خورد. در جعبه‌ی رنگ‌ها هر رنگی که بخواهید هست، جز آبی! اینجاست که نگاه ماریسول عوض می‌شود و وقتی درست نگاه می‌کند می‌فهمد که از هر رنگی در این جعبه‌ی رنگ می‌تواند برای کشیدن آسمان استفاده کند! چراکه آسمان همیشه به رنگ آبی‌ای که در ذهنمان نقش بسته نیست. آسمان در جای جای مختلف دنیا و در ساعت‌های مختلف روز و شب رنگ به رنگ تغییر می‌کند و مثل ارتفاع بی‌انتهایش، هیچ محدودیتی ندارد!
5. هدیه‌ای برای مامان بزرگ | هریت زیفرت | ترجمه‌ی مریم رزاقی | انتشارات زعفران
شاید بزرگ‌ترین دغدغه‌ی بچه‌ها در روز تولد عزیزان‌شان این باشد که چطور با جیب‌های خالی هدیه‌ای دلخواه تهیه کنند. داستان هدیه‌ای برای مامان‌بزرگ قصه‌ی دختربچه‌ای به نام لی‌لی است که می‌خواهد متفاوت‌ترین هدیه‌ی عمر مادربزرگ را به او بدهد. لی لی تجربه‌ی ساخت هدیه‌ای را به نمایش می‌گذارد که چنان از دل برآمده که بر دل می‌نشیند. او به همه‌ی بچه‌های هم‌سن و سالش این پیام را می‌رساند که هیچ محدودیتی بر سر راه ابراز علاقه به عزیزانمان وجود ندارد. و حتی می‌شود با ساده‌ترین چیزهایی که دوست دارند، بهترین هدیه را به آنها تقدیم کنیم. فقط کافی است کمی خلّاقیت به خرج بدهیم و دوست‌داشتنی‌های عزیزمان را که در محیط اطرافمان جا خوش کرده‌اند، پیدا کنیم!
6. صدای رنگ‌ها | بارب روزنستاک | ترجمه‌ی کبری محمودی | انتشارات پرتقال
کتاب «صدای رنگ‌ها» به قلم «بارب روزنستاک» و با الهام از کودکی تا بزرگسالی یکی از نقاشان مشهور، واسیلی کاندینسکی، نوشته شده است! واسیلی کوچک، پسری بانزاکت و درس‌خوان بود که تمرین‌های ریاضی‌اش را سرموقع و درست انجام می‌داد و سعی می‌کرد انتظارات بزرگترها را برآورده کند. اما او یک قدرت خارق‌العاده داشت… او صدای رنگ‌ها را می‌شنید! واسیلی از کودکی آرزو داشت تا روزی بتواند رنگ‌ها را آن طور که می‌شنود نقاشی کند و به دیگران هم نشان بدهد. زندگی او سفری خلاقانه در مسیر ایجاد شاهکارهایی است که تنها با خارج شدن از چارچوب‌هایی که ذهن را محدود می‌کنند، خلق می‌شوند.
این داستان که نامزد جوایز متعددی شده است، نشان می‌دهد که برای خلاق بودن باید سری نترس و شجاع داشت و قلم جادویی ذهن را به هر سمتی که می‌خواهد برود، راهنمایی کرد.
7. مجموعه کتاب قصه‌های هارولد | کراکت جانسون | ترجمه‌ی فاطمه حجوانی | انتشارات قدیانی
«کراکت جانسون» یک کارتونیست و تصویرگر آمریکایی است که هشتاد مورد از نقاشی‌هایش به موزه‌ی ملی تاریخ آمریکا راه پیدا کرده! جانسون با ذهن خلّاق و کاریکاتوریستش یک شخصیت داستانی بامزه و جذاب به نام هارولد را خلق کرده که با مدادرنگی بنفشش، هر مشکلی را حل می‌کند. مثلاً اگر دوست دارد روی ماه پیاده‌روی کند، ماه را نقاشی می‌کند و روی آن راه می رود یا اگر جاده‌ی دلخواهش را پیدا نمی‌کند ظرف سه سوت یک جاده با مدادش احداث می‌کند و راهی مقصد می‌شود! هارولد، قهرمان چهارساله‌ی مجموعه کتاب «قصه‌های هارولد»، با کنجکاوی به خوانندگان یادآوری می‌کند که هر کسی می‌تواند دنیای شخصی خودش را بسازد. این مجموعه کتاب که از آثار مناسب در حوزه‌ی فلسفه برای کودکان است، خلّاقیت را با همان مداد بنفش کوچک به زیباترین شکل در ذهن ترسیم می‌کند.
8. مجموعه کتاب فیلسوف کوچک | شینسوکه یوشی تکه | ترجمه‌ی رضی هیرمندی | انتشارات افق
کودکان بهتر از آدم بزرگ‌ها دنیای اطرافشان را می‌بینند و بیشتر سوال می‌کنند؛ از این جهات فیلسوف‌هایی کوچک‌اند! مجموعه کتاب «فیلسوف کوچک»، نوشته‌ی «شینسوکه یوشی تکه»، یکی دیگر از آثار در حوزه‌ی فلسفه برای کودکان است که چراغ خلّاقیت ذهن خواننده را روشن می‌کند. این مجموعه در شش جلد ( شاید سیب باشد، می‌توانم یک من دیگر بسازم، چرا من این احساس را دارم، بیش از این‌ها باید باشد، این کش مال من است، من دلیل دارم) تألیف شده و با داستان‌های طنز و جذاب و موضوعات بسیار متفاوت، از زاویه‌ی دیگری به مسائل نگاه می‌کند و پرسشگری، تفکر انتقادی و خلاقیت را در کودک پرورش می‌دهد.
9. خوراک زرافه با سالاد لاک‌پشت | رضا دالوند | انتشارات طوطی
خیلی وقت‌ها می‌شود که چیزی را دوست نداریم؛ از غذا گرفته تا یک موضوع درسی و… .«خوراک زرافه با سالاد لاک‌پشت» نشانمان می‌دهد که هر چیزی می‌تواند دوست‌داشتنی شود. فقط کافی است چاشنی خلّاقیت را به رویش بپاشیم و آن را با رنگ‌های دلخواهمان تزئین کنیم. آن‌وقت است که هر چیزی برایمان دلخواه و جذاب می‌شود. این اثر خواندنی که به قلم «رضا الوند» به رشته‌ی تحریر درآمده، برنده‌ی «جایزه‌ی بزرگ کتاب‌های تصویری اوشیمای ژاپن» در سال ۲۰۱۵ بوده و روایتگر یک اتفاق ساده و پرماجرا از دختری است که مثل خیلی از بچه‌های هم‌سن و سالش از خوردن بعضی غذاها اصلاً و ابداً خوششان نمی‌آید! این کتاب به خوبی نشان می‌دهد که خلّاقیت چه قدر می‌تواند زندگی را برای ما زیباتر، و سختی‌ها و رنج‌های کوچک و بزرگ را به آسانی و لذت تبدیل کند.
10. بزرگ قد یک دکمه | مسعود ملک‌یاری | انتشارات پرتقال
«بزرگ قد یک دکمه»، داستانی به قلم «مسعود ملک‌یاری» است که ماجرای دکمه‌ی سیاه کوچکی را روایت می‌کند. دکمه یک روز وسط دعوای دو دوست از لباس کنده می‌شود و حالا روزها و شب‌ها در جعبه‌ی تاریکی خیاطی غصه می‌خورد. او مدام با خودش فکر می‌کند به چه دردی می‌خورد؟ اگر قرار نیست که بر لباس کسی جا خوش کند، پس اصلاً چرا وجود دارد؟ تا اینکه یک روز پسربچه‌ای دکمه را در جیبش می‌گذارد و به یک گردش زمستانی می‌برد. اینجاست که دکمه می‌فهمد کاربردهای دیگری هم جز دوخته شدن بر لباس دارد و حتی می‌تواند بیشتر از یک دکمه باشد!
این داستان با قلم زیبای نویسنده و تصویرگری ماهرانه‌ی «سباستیائو پئیشوتو»، این مفهوم را به تصویر می‌کشد که هر چیزی حتی دورریختنی می‌تواند وسیله‌ای برای ساخت چیزی جدید باشد. و شخصیت دکمه، به ما یادآوری می‌کند که هر چه قدر از مسیری که برای خودمان تصور کرده‌ایم ناامید شده‌ایم؛ اما جاده‌های بسیاری هستند که به موفقیت ختم می‌شوند. فقط کافی است از زاویه‌ای دیگر به همه چیز نگاه کنیم. و این جادوی خلّاقیت است!