مجله میدان آزادی: در چهلم و چهارمین صفحه از پرونده «اردیبهشت کاغذی» و «فهرست کتاب‌های پیشنهادی برای خرید از نمایشگاه کتاب» فهرستی از مجموعه فهرست‌‌های آموزشی فیلمنامهنویسی را برای دوست‌داران این هنر تدارک دیدیم. تازه‌ترین صفحه را با قلم فاطمه صادقی‌مقدم -هنرمند و دانش‌آموخته‌ی رشته ادبیات نمایشی- بخوانید:
فهرست ده کتاب برای فیلمنامهنویسی
این روزها تعداد علاقه‌مندان به فیلمنامهنویسی زیاد شده است و این بازار متقاضیان، ناشران را به وجد آورده تا کتاب‌های بیشتری برای علاقه‌مندان به این حوزه منتشر کنند. البته کتاب‌هایی نیز هستند که از سال‌های دور در حوزه‌ی فیلمنامهنویسی وجود داشته و توسط فیلم‌نامه‌نویسان معرفی و خوانده می‌شده است. مثل کتاب «مبانی فیلمنامهنویسی»، نوشته‌ی «سید فیلد» که حتی به نوعی جزو منابع اصلی این حوزه شناخته می‌شده است. اما به مرور، زبان سخت و خشک این کتاب، نویسندگان را به سمت کتاب‌های دیگری سوق داد. در سال‌های اخیر بسیاری کتاب «داستان»، اثر «رابرت مک‌کی» را به عنوان اصلی‌ترین مرجع معرفی میکنند؛ کتابی با زبانی روان و مثال‌هایی گیرا و جدیدتر.
شما اگر علاقه‌مند به فیلمنامهنویسی باشید، باید آماده‌ی یک مسیر طولانی شوید. مسیری پر از سعی و خواندن و نوشتن و خط زدن و دوباره نوشتن و خواندن و تکرار و تکرار. ما در این فهرست با بخش خواندن ماجرا کار داریم. در قسمت خواندنی‌ها، باید بدانیم که ما با داستان سروکار داریم و خواندن چهارچوب‌های کلی و محکم، به تنهایی دردی دوا نمی‌کند. ما باید بدانیم با قصه‌ها سروکار داریم؛ اما قصه‌هایی با نگارشی متفاوت از رمان‌ها. این تفاوت از ریزه‌کاری‌هایی است که این دست از کتاب‌ها ما را به آن متوجه میکنند. در این فهرست سعی کردیم مجموعه‌ای از کتاب‌هایی که در این مسیر طولانی به کارتان می‌آید را جمع آوری کنیم. البته که کتاب‌های بسیار دیگری در این زمینه هستند که می‌توانند مفید باشند. این فهرست را می‌توان یک گلچین آموزشی متنوع دانست.
«داستان»، نوشته‌ی «رابرت مک کی»
۱. داستان؛ رابرت مک کی | ترجمه‌ی محمد گذرآبادی | نشر هرمس
کتاب «داستان» را بسیاری به شما معرفی میکنند. کتابی که با اصول خشک و چهارچوب‌دار فیلمنامهنویسی مرسوم، فاصله‌ی زیادی دارد. این کتاب روش‌های داستان‌نویسی را که در سینما مرسوم بوده و کارگردان‌های بزرگ آنها را به کار می‌گرفتند با همان مصداق‌ها، توضیح داده است. «رابرت مک‌کی» پیرنگ داستانی را بر اساس ویژگی‌هایش به سه دسته‌ی کلی تقسیم کرده است که با وضعیت سه‌پرده‌ای تفاوت دارد. تمامی ویژگی‌ها و فنون فیلمنامهنویسی مثل تعریف‌های یک فیلمنامه، پرده‌ها، نقطه‌ی اوج و... به صورت کامل توضیح داده شده است. این کتاب می‌تواند در تمام روزهای نوشتن همراه شما باشد؛ درست مثل یک کتاب مرجع.
«بیست کهن‌الگوی پیرنگ»، نوشته‌ی «رونالد بی.توبیاس»
۲. بیست کهن‌الگوی پیرنگ؛ رونالد بی.توبیاس | ترجمه‌ی ابراهیم راه‌نشین | نشرساقی
این کتاب به دنبال تعریف اصطلاحات و چهارچوب‌های فيلم‌نامه‌نويسي نيست. بسياری از فيلم‌نامه‌نويسان يا نظريه‌‌پردازان معتقدند حالت‌های قصّه‌گویی، تعداد محدودی دارند. البته این به معنای تکراری یا کلیشه‌ای شدن قصه‌ها نیست؛ بلکه این حالت‌ها مثل قالب‌هایی می‌مانند که موضوعات متفاوت می‌توانند در آنها قرار بگیرند و قصه‌های متفاوتی را شکل بدهند. این راز ماندگاری قصه‌های قدیمی است. اسم این حالت‌ها را کهن‌الگوهای پیرنگ گذاشته‌اند. «رونالد بی توبیاس» در این کتاب، این کهن‌الگوها را به بیست حالت تقسیم کرده و این حالت‌ها را با ذکر مثال‌های متفاوت شرح داده است.
«قصه‌ها از کجا می‌آیند»، نوشته‌ی «اصغر عبداللهی»
۳. قصه‌ها از کجا می‌آیند؛ اصغر عبداللهی | نشر اطراف
این یکی از آن کتاب‌های متفاوتی است که در این فهرست وجود دارد. خواندن تجربیات یک نویسنده حتماً می‌تواند برای دیگر نویسندگان مفید باشد. به خصوص که این نویسنده، تلاش کرده است تا در خلال تجربیات و خاطرات زندگی‌اش مسیر قصه‌نویسی و نویسنده شدن را نیز آموزش دهد. آموزش در میانه‌ی داستان، خود نیز می‌تواند یک فیلمنامه باشد. اصغر عبداللهی، جستارها و خاطراتش را در قالب این کتاب منتشر نموده است تا چراغ راهی برای نویسندگان باشد و البته که خواندن این مسیر از زبان یک فیلم‌نامه‌نویس ایرانی، مخاطب را با راه و چاه فیلمنامهنویسی در سینمای ایران نیز آشنا می‌کند.
«۱۰۱ نکته برای فیلمنامهنویسی»، نوشته‌ی «الکسیس نیکی»
۴. ۱۰۱ نکته برای فیلمنامهنویسی؛ الکسیس نیکی | ترجمه‌ی محمد گذرآبادی | نشر آوند دانش
اگر دنبال کتابی هستید که یک طبقه‌بندی ذهنی خوب به شما بدهد، این کتاب بهترین گزینه است. الکسیس نیکی در قالب ۱۰۱ نکته‌ی کوتاهِ تقریباً یک تا چند صفحه‌ای، تلاش کرده است تا همه‌ی فنون فیلمنامهنویسی را آموزش دهد. او ابتدا برخی سوءتفاهمات درباره‌ی فیلمنامهنویسی را توضیح داده و بعد در چند عنوان، به اهمیت‌داشتن ایده و راه حل‌هایی برای پیدا کردن ایده‌ی خوب پرداخته است و بعد نکات نوشتن یک فیلم‌نامه‌ی خوب و بخش‌های مختلف داستان را باز کرده و در نهایت اهمیت بازنویسی را شرح داده است. این کتاب هم می‌تواند دل فیلم‌نامه‌نویس‌های مبتدی را به دست آورد و هم نکاتی پیش‌برنده برای حرفه‌ای‌ها دارد.
«نگارش فیلم‌نامه‌ی کوتاه»، نوشته‌ی «ویلیام اچ. فیلیپس»
۵. نگارش فیلم‌نامه‌ی کوتاه؛ ویلیام اچ. فیلیپس | ترجمه‌ی عباس اکبری | نشر سروش
کتابی برای فیلم‌نامه‌نویسان تازه‌کار یا علاقه‌مندان فیلم کوتاه. هر فیلمنامهنویسی باید تفاوت فیلم کوتاه و بلند را تشخیص دهد و احتمالاً هردوی آنها را در حدی بشناسد و بنویسد؛ حتی اگر فقط برایش مهم باشد که در یکی از آن دو حرفه‌ای باشد. «ویلیام اچ. فیلیپس» در این کتاب در ابتدا توضیحات کوتاهی درباره‌ی فیلم‌نامه‌ی کوتاه داده و بعد یک فیلم‌نامه‌ی کوتاه را به صورت مشروح در کتاب آورده است. او در خلال توضیح این فیلمنامه و یکی دو فیلم‌نامه‌ی دیگر به صورت موجز، نکات فیلمنامهنویسی برای فیلم کوتاه را هم بررسی کرده است.
«آناتومی داستان»، نوشته‌ی «جان تروبی»
۶. آناتومی داستان؛ جان تروبی | محمد گذرآبادی | نشر ساقی
این کتاب نیز یکی از کتاب‌های مهم در زمینه‌ی فیلمنامهنویسی است. کتابی که به کار هرکس که می‌خواهد داستان بنویسد، خواهد آمد. «جان تروبی» در این کتاب با مثال زدن از فیلم‌ها و رمان‌های مختلف، روش‌های موفق برای داستان‌گویی را استخراج کرده است تا با کمک این روش‌ها فیلمنامهنویسی را آموزش دهد. این کتاب نه برای شروع، بلکه برای قدم‌های بعدی در مسیر فیلمنامهنویسی می‌تواند مفیدتر باشد.
«فیلمنامهنویسی برای پرمشغله‌ها»، نوشته‌ی «پیلار آلساندرا»
۷. فیلمنامهنویسی برای پرمشغله‌ها؛ پیلار آلساندرا | ترجمه‌ی نریمان افشاری | نشر بیدگل
جای چنین کتابی در این فهرست خالیست؛ کتابی که مثل یک کارگاه نویسندگی عمل می‌کند. این کتاب تمرین‌هایی ساده و کوتاه را به خواننده ارائه می‌دهد تا او بتواند با این تمارین در زمان‌های خالی و استراحت، فیلمنامهنویسی را تمرین کند. این کتاب برای افرادی که هنوز در مسیر فیلمنامهنویسی قرار نگرفته‌اند؛ می‌تواند بسیار مفید باشد. برای هرکس که ایده‌ای در سر دارد و نمی‌داند چگونه آن را بپروراند یا هرکس که صرفاً دوست دارد فیلم‌نامه‌نویس شود اما نمی‌داند از کجا شروع کند و به کجا برسد یا برای وقت‌هایی که ذهنمان قفل کرده است و دنبال راه حلی برای باز شدنش هستیم، کتاب «فیلمنامهنویسی برای پرمشغله‌ها»، می‌تواند راه‌گشا باشد.
«شکسپیر برای فیلم‌نامه‌نویسان»، نوشته‌ی «جی.ام. ایونسن»
۸. شکسپیر برای فیلم‌نامه‌نویسان؛ جی.ام. ایونسن | ترجمه‌ی فرشاد رضایی | نشر ققنوس
شما اگر به شکسپیرعلاقه‌مند باشید، حتماً دوست دارید چنین کتابی را بخوانید. اگر هم اهل فیلمنامهنویسی باشید، حتماً می‌دانید داستان‌های شکسپیر چقدر در تاریخ ماندگار بوده‌اند. پس حتماً دنبال راز ماندگاری این داستان‌ها خواهید بود. در کتاب «شکسپیر برای فیلم‌نامه‌نویسان»، دقیقاً نویسنده به دنبال رازهای ماندگاری داستان‌های شکسپیر گشته و آن را برای مخاطبان شرح داده است. «ایونسن» در هر فصل به یکی از نمایشنامه‌های مشهور او می‌پردازد و قواعدی که باعث ماندگاری این نمایشنامه شده را بیان می‌کند. او این نمایشنامه‌ها و قواعد را با فیلم‌های مهم تاریخ سینما نیز همراه کرده و از این جهت یک کتاب به‌روز است.
«۱۰۰ سال سینما، صد فیلمنامه»
۹. ۱۰۰ سال سینما، صد فیلمنامه | نشر نی
این عنوان یک کتاب نیست؛ بلکه عنوان یک مجموعه کتاب و مجموعه‌ای از تاریخ سینماست. فیلمنامهنویسی روش‌ها و اسلوب‌های خاصی دارد. هر فیلمنامهنویسی به شما توصیه می‌کند تا به اندازه‌ی رمان و دیگر کتاب‌ها، حتماً باید فیلمنامه نیز بخوانید. نه فیلم‌نامه‌ای که به داستان تبدیل شده یا داستانی که از آن فیلمنامه اقتباس کنید، بلکه خود فیلمنامه. این مجموعه صد فیلم از مهمترین فیلم‌های تاریخ سینما را به صورت فیلم‌نامه‌ی آماده‌ی اجرا درآورده است. البته تمامی این مجموعه به فارسی ترجمه نشده. اما شما هر تعداد از آثار این نویسندگان و کارگردانان بزرگ تاریخ سینما را که بخوانید، قطعاً پیشرفت زیادی در فیلمنامهنویسی خواهید کرد.
«بوطیقای ارسطو برای فیلم‌نامه‌نویسان»، نوشته‌ی «مایکل تی. یرنو»
۱۰. بوطیقای ارسطو برای فیلم‌نامه‌نویسان؛ مایکل تی. یرنو | ترجمه‌ی محمد گذرآبادی | نشر ساقی
«محمد گذرآبادی» که کتب بسیاری را در حوزه‌ی فیلمنامهنویسی ترجمه کرده است، این بار نیز نقش پررنگی را در کتب مربوط به فیلمنامه دارد. «مایکل تی. یرنو» معتقد است که بوطیقا هنوز نیز چراغ راه بسیاری از فیلم‌نامه‌نویسان به خصوص در هالیوود است. از همین رو او با تحلیل ویژگی‌های درام و انطباق آن بر فنون بوطیقا، راهنما بودن این اثر برای فیلم‌نامه‌نویسان را نشان داده است. او همچنین این فنون را با مثال‌هایی از سینمای امروز تطبیق داده. از این رو این کتاب می‌تواند آخرین کتاب از این فهرست و باز هم پلی میان تاریخ داستان‌نویسی و فیلمنامهنویسی باشد.