مقدمه مجله میدان آزادی: در پنجمین صفحه از «پرونده پرتره احمد پژمان»، شما را به خواندن گزارش زنده‌یاد احمد پژمان -در نگاه دیگران- به قلم خانم فاطمه همراه دعوت می‌کنیم:
«موسیقی برای من زندگی است. اگر موسیقی نباشد، گم می‌شوم.»
هفتم شهریور، هنر ایران یکی دیگر از بزرگان خود را از دست داد. «احمد پژمان» آهنگساز، موسیقی‌دان و استاد بزرگ موسیقی در سن نودسالگی از دنیا رفت. او همه زندگی را در موسیقی می‌دید و تمام عمر برای اعتلای موسیقی ایران‌زمین تلاش کرد. شخصیت فروتن، متین و بی‌حاشیه او که دغدغه‌اش تنها موسیقی بود، او را به شخصیتی نمونه و محبوب در جامعه موسیقی تبدیل کرده بود.
در این مطلب به نظرات و واکنش‌های بزرگان موسیقی چه قبل و چه بعد از درگذشت این هنرمند بزرگ می‌پردازیم.
نظرات هنرمندان درباره موسیقی احمد پژمان
«فرهاد فخرالدینی»؛ موسیقی‌دان، آهنگساز و رهبر اکستر اهل ایران
فرهاد فخرالدینی
«فرهاد فخرالدینی»، موسیقی‌دان و آهنگساز آثاری چون «سریال سربداران» و «سریال امام علی(ع)» در مراسم بزرگداشت «احمد پژمان» که در سال ۹۲ در تالار وحدت برگزار شده بود، گفت:
«من و پژمان اولین‌بار در سال ۱۳۴۰ از طریق تیمور پورتراب با هم آشنا شدیم و این آشنایی تبدیل به دوستی شد. من، پژمان و پورتراب سه تفنگ‌دار بودیم. پژمان در آن زمان موقعیت استثنایی داشت و در آن دوران به‌عنوان آهنگساز مطرح شده بود. در این دوران بود که با اثر «در کنار جویبار» به موفقیت بزرگی دست پیدا کرد و همه ما را شگفت‌زده کرد.»
رهبر سابق ارکستر ملی به بیان برخی از ویژگی‌های پژمان پرداخت و گفت:
«او موسیقی ایرانی را هم خیلی خوب می‌شناسد. مدتی هم سه‌تار نواخت. به‌هرحال نت‌های موسیقی ایرانی دارای ویژگی‌هایی هستند و شناخت این ویژگی‌ها باعث شد که او در کنترپوان و ارکستراسیون موفق شود و موسیقی ایران را به‌جا به‌کار ببرد.»
فرهاد فخرالدینی در ادامه گفت:
«به‌طور کلی در هنر کسانی موفق هستند که هم دانش و هم خلاقیت داشته باشند که پژمان یکی از این افراد است که خلاقیت او در ایجاد جملات موسیقی و استفاده از ظرایف و ریتم‌های خاص بی‌نظیر است.»
این آهنگساز همچنین تأکید کرد:
«به نظر من احمد پژمان بزرگ‌ترین موسیقی‌دان ایرانی است و همه‌ی ما به وجودش افتخار می‌کنیم و امیدوارم همیشه سالم و سلامت باشد و وجودش مایه آرامش همه ما است.»
«حمیدرضا دیبازر»؛ آهنگساز
حمیدرضا دیبازر
در بخش دیگری از این مراسم «حمیدرضا دیبازر»، آهنگساز و از شاگردان احمد پژمان در سخنانی گفت:
«بر خودمان واجب دانستیم از کسی قدردانی کنیم که در ۷۸ سالگی می‌شود ساعت‌ها با او نشست درباره کار صحبت کرد و از او چیزهای زیادی یاد گرفت. آخرین تجربه او یک سریال صد قسمتی به نام سرزمین کهن است که چندی پیش ضبط موسیقی آن در روسیه انجام شد. در واقع این اثر نتیجه همکاری او با کمال تبریزی است.»
«حسین علیزاده»؛ موسیقی‌دان، آهنگساز، پژوهشگر و نوازنده تار و سه‌تار
حسین علیزاده
«حسین علیزاده» آهنگساز و نوازنده تار و خالق آثار سترگی چون «نی‌نوا» و «دلشدگان» که در دانشگاه شاگرد پژمان بود، درباره ویژگی‌های استاد پژمان گفت:
«مهم‌ترین ویژگی پژمان در برخورد با موسیقی این بود كه هیچ چیز را مطلق نمی‌دانست و سلیقه شخصی‌اش را به دیگران تحمیل نمی‌كرد. او با تجربه‌هایی كه داشت، پیشنهاداتی به ما می‌داد، اما در نهایت همه‌چیز را به خود دانشجو واگذار می‌كرد... . او با اینكه سال‌ها در خارج از ایران تحصیل و زندگی كرده، اما همواره نگاه صمیمانه و عاشقانه‌ای به فرهنگ ایران داشته است. پژمان از جمله آهنگسازانی است كه خودش را در موسیقی هیچ‌وقت محدود به یك ژانر و موضوع خاصی نكرده است؛ مثلا اینكه بخواهد فقط در موسیقی ایرانی كار كند یا فقط نگاه غربی داشته باشد. او همیشه به موسیقی ایرانی نگاه ویژه‌ای داشت و از آنجا كه خودش هم متولد شهر لار در استان فارس است، توجه منحصر‌به‌فردی به ملودی‌های محلی نشان داده، اما بهتر از هر كسی از پتانسیل موجود در این موسیقی‌ها استفاده كرده است. ذات و پویایی موسیقی پژمان در استفاده از ریتم و به‌خصوص استفاده از رنگ‌های صوتی است. رنگ‌آمیزی موسیقی او خاص خودش است. او در همه حال به موسیقی و زندگی فكر می‌كند. به همین دلیل است كه در موسیقی‌اش هم زندگی جریان دارد. بنابراین وقتی از واژه زندگی استفاده می‌كنیم، دیگر صحبت از پیری به میان نمی‌آید؛ زندگی یعنی جوانی، شادابی و حركت. ذهنیت پژمان با سالیان گذشته‌اش هیچ فرقی نكرده است؛ حتی وقتی آهنگی نمی‌سازد و در جلسه‌ای نظراتش را ارائه می‌دهد، متوجه می‌شویم كه هیچ فاصله‌ای با نسل‌های بعد از خود ندارد.»
استاد «محمدرضا شجریان»؛ موسیقی‌دان و خواننده موسیقی سنتی ایرانی
محمدرضا شجریان
مرحوم «محمدرضا شجریان» در مورد استاد احمد پژمان گفته بود:
«احمد پژمان به‌عنوان یک آهنگساز بزرگ موسیقی کلاسیک در ایران، با تلفیق موسیقی کلاسیک و ایرانی و با استفاده از صداهای جدید و سینث‌سایزر آثار جدیدی خلق کرده و در این زمینه او بهترین است.»
«هوشنگ کامکار»؛ موسیقی‌دان و آهنگساز ایرانی
هوشنگ کامکار
«هوشنگ کامکار» موسیقی‌دان و آهنگساز، از شاگردان احمد پژمان بوده و از سال ۱۳۵۰ در دانشگاه از او اصول آهنگسازی را آموخته‌است. او که همچنین آلبوم «باغ‌های پژمان» را به‌یاد احمد پژمان ساخته و به وی تقدیم کرده است، در مورد استاد خود می‌گوید:
«هنگامی که در دانشکده هنرهای زیبا سال ۱۳۵۰ مشغول تحصیل موسیقی شدم، آقای پژمان را ملاقات کردم و از محضر ایشان و آشنایی با آثارشان استفاده فراوان بردم. چهره مهربان و فروتن او با آن همه دانش موسیقایی برایم تا به امروز سمبل هنرمندی واقعی و بزرگ بوده است. همان‌طور که از آثارش پیداست، علاقه وافری به انواع مختلف موسیقی ایران خصوصاً موسیقی‌های محلی و مقامی کردی دارد که هسته اصلی اکثر آثارش را تشکیل می‌دهند. او را می‌توان اولین آهنگسازی در موسیقی ایران دانست که آثار ارزشمندی برای سازهای ایرانی با استفاده از ملودی‌ها و تم‌های کاملاً ایرانی و به‌کارگیری انواع تدابیر آهنگسازی علمی بین‌المللی و فنون چندصدایی نوشته‌است. به عبارت دیگر، اولین آهنگسازی است که علم چندصدایی (پلی‌فونی) را وارد موسیقی ایرانی کرد، به نحوی که اصالت و هویت موسیقی از بین نرود. این شیوه را می‌توان اساس و اولین نشانه‌های موسیقی ملی ایران نامید که تا امروز در اکثر آثار جوانان و گروه‌های موسیقی معاصر ایران تداوم یافته است. تحصیلات آکادمیک او در اتریش و آمریکا و تجربه موسیقایی او پشتوانه محکمی برای هارمونی‌گذاری و کنترپوان‌نویسی مناسب در موسیقی ایران است. پژمان شاگردان بسیاری را برای موسیقی آموزش داد و بسیاری از هنرمندان امروز ایران جزو شاگردان او بوده‌اند. من به پاس خدمات ارزنده ایشان تصمیم گرفتم اثری را در بزرگداشت ایشان بسازم و سرانجام «باغ‌های پژمان» که نمونه‌ای از موسیقی ملی معاصر ایران است، در سه موومان برای ارکستر زهی تصنیف شد. او آهنگساز تأثیرگذار و بانی موسیقی ملی ایران به‌شمار می‌آید که آثارش آمیخته‌ای است از تکنیک‌های موسیقی علمی جهانی با هویتی ملی...»
«هوشنگ جاوید»؛ پژوهشگر موسیقی نواحی و آیینی ایران
هوشنگ جاوید
در مصاحبه‌ای که مجله میدان آزادی با منتقد موسیقی آقای «هوشنگ جاوید» داشته، او در مورد تعهد استاد پژمان به موسیقی اصیل ایرانی و مشکلاتی که در این زمینه با آن روبه‌رو بوده است، می‌گوید:
«من در شیراز از استاد احمد پژمان پرسیدم: "گفتم شما که غرب درس خواندی، موسیقی غربی و ارکسترها را هم خوب می‌شناسی، چه شد که رفتی در تیتراژ سنج و دمام بوشهری را استفاده کردی؟ گفت فکر نکن ساده بوده. برای من کلی سمفونی آوردند. تهیه‌کننده و حتی مدیر تلویزیون وقت گفتند که می‌خواهیم یک چیزی مثل این سمفونی‌ها باشد. واقعاً از بالا فشار بوده. گفت ولی هرچه این‌ها را گوش کردم دیدم به درد نمی‌خورند. یک نفر یک نوار آورد، گفت این سنج و دمام خودمان است، شاید به دردت بخورد. تا گوش کردم، گفتم همینه. موسیقی روی این فیلم باید این باشد." تیتراژ سریال «دلیران تنگستان» که شروع می‌شود، چقدر قشنگ است! خب این آدمی که خارج رفته بود نمی‌شد قبول کند چنان چیزی بسازد؟ واقعاً فکر و اندیشه و آن ایران‌دوستی و فهم بالایی که در استاد پژمان وجود دارد، خیلی قشنگ تعهد ایرانی را نسبت به موسیقی نشان می‌دهد. این سریال هر جا برود موسیقی‌اش تأثیرگذار است، چون می‌دانند مال همان‌جاست و هویت دارد.»
واکنش هنرمندان به سوگ احمد پژمان
با فقدان استاد احمد پژمان، بزرگان موسیقی ایران که در زمان حیاتش ستایش‌گر شخصیت ممتاز و هنر والای او بودند، در سوگ این هنرمند مطالبی منتشر کردند. در ادامه به واکنش برخی از هنرمندان به سوگ احمد پژمان پرداخته‌ایم:
«حسین علیزاده»؛ آهنگساز و موسیقی‌دان
حسین علیزاده؛ چهره‌ی سرشناس موسیقی ایرانی
این‌گونه نوشت:
«با نام بزرگ احمد پژمان عشق را آموختیم، نغمه‌های بی‌کرانش را به جان خریدیم، و حالا سر تعظیم به
روح بلندش داریم. جاودانگی با تو جاودان شد. ای مهربان! تا ابد نام و یادت در قلبمان خواهد تپید.»
استاد «مجید انتظامی»؛ موسیقی‌دان، آهنگساز، نوازنده ابوا و مدرس موسیقی
مجید انتظامی؛
آهنگساز بزرگ کشورمان نوشت:
«احمد پژمان عزیز به آسمان‌ها پرکشید...
رفتنی که باور کردنش سخت است؛ بعضی انسان‌ها آن‌قدر بزرگ و نیک‌اند که نبودشان را نمی‌توان پذیرفت.
با نهایت تأسف، درگذشت دوست گران‌قدر و هنرمند بزرگ موسیقی ایران، احمد پژمان را به مردم عزیز کشورم، جامعه هنری ایران و خانواده محترم ایشان تسلیت عرض می‌کنم. یاد و نام او که عمرش را در راه اعتلای فرهنگ و هنر و موسیقی ایران صرف کرد، همواره جاودان خواهد ماند.»
«کیهان کلهر»؛ موسیقی‌دان، آهنگساز و نوازندهٔ کُرد
کیهان کلهر؛
هم نوشت:
«با هزار دریغ و حسرت استاد مهربان «احمد پژمان» که دیگر نشاید چُنو یافتن از این جهان، درگذشتند. یادشان به‌خیر باد...»
«کارن همایونفر»؛ موسیقی‌دان و آهنگساز ایرانی
کارن همایونفر؛
این‌طور نوشت:
«و ما آرام‌آرام، روزبه‌روز تنهاتر می‌شویم... خداحافظ آقا... جای خالی احمد پژمان هرگز پر نمی‌شود.»
«اردشیر کامکار»؛ آهنگساز، نوازندهٔ کمانچه، قیچک، دف و ویولن
اردشیر کامکار؛
نیز نوشت:
«استاد احمد پژمان، بزرگ موسیقی و یکی از تأثیرگذارترین آهنگسازان معاصر ایران، به جاودانگی پیوست. یاد و نامش تا ابد جاودان.»
«بیژن کامکار»؛ نوازنده و خواننده موسیقی سنتی ایرانی
بیژن کامکار؛
هم در پیامی اینچنین سوگ استاد پژمان را تسلیت گفت:
«در نهایت اندوه، درگذشت استاد گران‌قدر احمد پژمان، یکی از اثرگذارترین موسیقی‌دانان ایران‌زمین را به خانواده و دوست‌دارانش تسلیت می‌گویم. سفرش در نور، راهش پررهرو.»
«علیرضا قربانی»؛ خواننده موسیقی سنتی ایرانی
علیرضا قربانی؛
خواننده موسیقی سنتی ایرانی این پیام را در سوگ احمد پژمان منتشر کرد:
«روحتان شاد و نامتان جاودان باد، بزرگ‌مرد موسیقی ایران‌زمین»
«علی جعفری‌پویان»؛ نوازنده و مدرس ویولن
علی جعفری‌پویان؛
نوازنده و مدرس ویولن که در ضبط برخی آثار پژمان به‌عنوان نوازنده حضور
داشته است، در سوگ پژمان نوشت:
«احمد پژمان؛ هنرمندی که نیاز به هیچ پسوند و پیشوندی ندارد و به‌تنهایی با خلق آثاری خاص، اعتباری متفاوت به موسیقی ایران بخشیده است. بزرگان این‌گونه‌اند و نام‌شان نشان‌دهنده ابهت تاریخ زندگی هنری‌شان است. بر این باورم که موسیقی ایران با تمام بی‌مهری که به آن شده است، هنرمندان ارزشمند و تأثیرگذاری را در عمق تاریخ خود جای داده و احمد پژمان یکی از مهم‌ترین و متفاوت‌ترین آن‌هاست.
در این سال‌ها این فرصت در اختیارم قرار داده شده که نوازندگی ویولن را تجربه کنم و در فضای هنر تلاش کنم تا شاید هنرمند به‌حساب بیایم. این شانس را هم داشته‌ام که در چند مورد با احمد پژمان مواجه شوم و به خود ببالم که در ضبط تعدادی از آثارشان حضور داشته باشم و نوازندگی کرده‌ام.»
«شروین مهاجر»؛ آهنگساز و نوازنده کمانچه
شروین مهاجر؛
آهنگساز، نوازنده کمانچه و از شاگردان استاد پژمان نوشت:
«رفته‌ای و بعد تو این کار هر روز من است؛ باور این‌که نباشی کار آسانی که نیست.
احمد پژمان در غربت از میان ما رفت، چگونه باور کنم این مصیبت را؟ به کی تسلیت بگم؟ برای خودش می‌گم که مرا پسر خود خطاب می‌کرد. هرگز از قلب من نخواهی رفت و باور نمی‌کنم نبودنت را. چه باشکوه زیستی، ای مرد بزرگ! آقای پژمان، که واژه استاد برایت کم بود. روحت شاد، برای تمام خاطرات فرداهای زیبا ازت ممنونم و دلم برات تنگ می‌شه. خیلی خیلی ناراحتم. بدرود تا دیدار در بیکران آزاد و رها.»
«حمیدرضا دیبارز»؛ آهنگساز و نوازنده‌ی پیانو
حمیدرضا دیبازر؛
آهنگساز، نوازنده پیانو و از شاگردان استاد پژمان نوشت:
«از سال ۱۳۷۲ با استاد عزیزم احمد پژمان آشنا شدم. تجربه‌های شیرین، عمیق و آموزنده شاگردی، دستیاری و دوستی با ایشان پیوسته برایم معنادار و ماندگار بوده است. ایشان به من آموختند به هر نوعی از موسیقی احترام بگذارم، اما در آهنگسازی راه خودم را بیابم و بروم. دوست‌داشتن موسیقی در عمل را در زمان ساخت «سمفونی نوروز» که تا آستانه مرگ ایشان داشت پیش می‌رفت، نظاره کرده‌ام. عشق به ایران، ادبیات ایران و موسیقی بومی ایران را در وجودش، کلامش و بغض‌هایش دریافت کرده‌ام...
استاد نازنین و بزرگوارم، در ذهن به خاک نمی‌سپارمت. یادت گرامی‌ست. استاد بزرگوارم احمد پژمان،
باکیفیت زندگی کرد، اثر آفرید و اثر گذاشت. یادشان گرامی‌ست. با احترام فراوان و عمیق برای روشن‌اندیش موسیقی ایران.»
«عرفان وکیلی»؛ نوازنده ویالون
عرفان وکیلی؛
مدرس، نوازنده ویولن و از شاگردان احمد پژمان نوشت:
«چقدر از شما آموختم. شاگردی شما برای من، همیشه بزرگ‌ترین افتخار زندگی‌ام خواهد بود. نغمه‌هایت ماند، نامت ماند، روحت قرین آرامش.»
«زکریا یوسفی»؛ نوازنده و مدرس سازهای کوبه‌ای
زکریا یوسفی؛
نوازنده و مدرس سازهای کوبه‌ای هشتم شهریورماه در پی درگذشت احمد پژمان نوشت:
«امروز یکی از بزرگان موسیقی ایران و از عزیزان زندگی‌ام، احمد پژمان، از میان ما رفت. سال‌ها پیش افتخار آشنایی و همنشینی با ایشون نصیبم شد و همکاری در چند اثر از کارهاشون برای من یکی از بزرگ‌ترین افتخارات زندگی‌ام هست. خاطرات زیادی از اون روزها با ایشون دارم و خیلی چیزها از ایشون یاد گرفتم. برای من تنها یک آهنگساز ماندگار نبود، بلکه استادی بود که لحظات ارزشمندی در کنارش گذروندم و مهربانی و بزرگواری‌ش همیشه در یادم خواهد ماند. ایران هرگز چنین هنرمندان و بزرگانی را فراموش نخواهد کرد و یادشان جاودانه می‌ماند.»