کاغذ اخبار هنر: مهم‌ترین خبرهای هنر و ادبیات؛ تابستان ۱۴۰۲

مجله میدان آزادی: با پایان فصل گرم تابستان، به مرور داغ‌ترین اخبار و رویدادهای هنری این فصل می‌پردازیم. هفتمین شماره از «کاغذ اخبار هنر»، را به قلم خانم «حنانه شکیبا» می‌خوانید:

تا چشم به هم زدیم نوبت به فصلنامه‌ی کاغذ اخبار تابستان رسید و خنکای پاییز، شروع اتفاقاتی مهم را در عالم هنر نوید خواهد داد.

اما نگاهی به خبرهای تابستانی که پشت سر گذاشتیم، برای یک شروع قدرتمند در پاییز، خالی از لطف نیست!

تیرماه ماه خبری شلوغی بود برای عالم هنر و ادبیات و ما با یک کاغذ اخبار پروپیمان میهمان چشمان شما شدیم. تیرماه را با هفدهمین دوره‌ی حراج تهران به پایان رساندیم که در اقتصاد هنر، رویداد بسیار مهمی محسوب می‌شود؛ در این دوره‌ از حراج تهران، ۱۱۰ اثر شامل ۸۶ اثر نقاشی، ۹ مجسمه، چهار عکس و ۱۱ تابلوی نقاشی‌خط ارائه شد که 100 اثر مجموعا به مبلغ ۲۱۱ میلیارد و ۲۱۰ میلیون تومان به فروش رسید و رکورد جدیدی در بازار هنر ایران ثبت شد.

دو تابلوی «بدون عنوان» از مرحوم سهراب سپهری، نقاش و شاعر معاصر، در مجموع به مبلغ پیشنهادی ۳۳ میلیارد تومان، اثر «بدون‌ عنوان» از کوروش شیشه‌گران با قیمت پیشنهادی ۱۷ میلیارد تومان و تابلوی نقاشی‌خط «اندام» اثر حسین زنده‌رودی با قیمت پیشنهادی ۱۳ میلیارد تومان، گران‌ترین آثار حراجی در هفدهمین حراج تهران بودند.

همزمانی مرداد با ماه محرم هم در ایران، بسیاری از فعالیت‌های هنری و ادبی را به این سمت سوق داد و ما در مرداد شاهد برگزاری نمایشگاه‌های نقاشی، خط، حجم، چیدمان و در یک کلام هنرهای تجسمی و نمایشی با موضوعات آیینی بودیم. حتی موزه‌هایی که سال‌ها گنجینه‌ی آثار عاشورایی خود را در آرشیو محافظت می‌کردند این آثار را همزمان با آغاز محرم در معرض دید عموم قرار دادند که از آن جمله می توانیم به نقاشی‌های کاخ‌موزه‌ی نیاوران و گنجینه‌ی آثار عاشورایی موزه‌ی هنرهای معاصر اشاره کنیم.

سینمای جهان و ایران

خب یکی از مهمترین رخدادهای هنری جهان در تابستان قطعا و مسلما اکران انیمیشن «پسر و حواصیل» هایائو میازاکی بود که پس از ده سال از اکران آخرین اثر او در اواخر تیرماه به روی پرده‌ی سینمای ژاپن رفت و تقریبا بعد از یک هفته اکران برای همه مشخص شد که میازاکی دوباره یک شاهکار به هنر انیمیشن جهان اضافه کرده است و جشنواره‌های بسیاری از کن گرفته تا تورنتو، همه در پی این بودند تا محبوبیت پخش جهانی این اثر میازاکی را با قرار دادن آن در افتتاحیه، به نفع خود مصادره کنند.

اما ژاپن در یک اقدام ناباورانه در حالی‌که همه‌ی کشورهای جهان در پی معرفی بهترین اثر سینمایی خود به آکادمی اسکار هستند، با نادیده گرفتن انیمیشن میازاکی، برای اولین‌بار، فیلم یک سینماگر غیرژاپنی، «ویم وندرس»، کارگردان آلمانی را به عنوان نماینده‌ی سینمای خود در اسکار ۲۰۲۴ معرفی کرد.

البته نباید از انصاف دور شد که میازاکی بارها در اندک اظهارنظرهایی که درباره‌ی جوایز جهانی داده بود بی‌اعتنایی و بی‌میلی خود را برای حضور در جشنواره‌های جهانی و خصوصا آمریکایی ابراز کرده بود. موید این ادعا بی‌اعتنایی او به دعوت «تی‌یر فرمو»، مدیر هنری جشنواره کن بود که بارها تلاش کرد تا میازاکی آخرین اثر خود را قبل از اکران در ژاپن در بخش رقابتی جشنواره‌ی کن به نمایش بگذارد اما او نپذیرفته بود! اخبار کامل آخرین اثر میازاکی را قبلا اینجا و اینجا برایتان نوشتیم.

اگر اخبار حوزه‌ی سینما را پی‌گیری کرده باشید باید بدانید که «باربی» پدیده‌ی سینمای جهان نام گرفت! البته نه از این جهت که با فیلم شاخصی در فرم و اساسا سینما روبرو بودیم بلکه بیشتر از این لحاظ که باربی بیش از آنکه یک فیلم باشد که به خاطر شایستگی‌ها و شاخص‌های سینمایی‌اش دیده شود، بیشتر یک فیلم تجاری-تبلیغاتی بود و به همین دلیل در تابستان 2023، شش هفته در صدر گیشه‌ی سینمای آمریکا قرار گرفت.

«باربی» ساخته‌ی گرتا گرویگ رسما با رسیدن به فروش ۱.۳۶ میلیارد دلار از فیلم «برادران سوپر ماریو» که در فصلنامه‌ی بهار از صدرنشینی‌اش به عنوان پرفروش‌ترین اقتباس سینمایی از بازی‌های انیمیشن یاد کرده بودیم، پیشی گرفت و به پرفروش‌ترین فیلم سال ۲۰۲۳ تبدیل شد، در حالی که «اوپنهایمر» به کارگردانی کریستوفر نولان با عبور از ۸۵۰ میلیون دلار در گیشه جهانی، سومین فیلم پرفروش سال نام گرفت.

اما با اکران سومین قسمت از سری فیلم‌های «اکولایزر» (برابرساز 3) با بازی دنزل واشنگتن با فروش بالغ بر ۴۰ میلیون دلار در آخر هفته در صدر گیشه سینمای آمریکا قرار گرفت و به شش هفته حضور فیلم «باربی» در صدر پایان داد.

فروش گیشه‌ی تابستانی سینمای آمریکا برای نخستین بار از زمان شیوع کرونا، از مرز چهار میلیارد دلار عبور کرد و فیلم‌های «باربی» و «اوپنهایمر» نقش چشمگیری در ثبت این رقم داشته‌اند.

«اوپنهایمر» تاکنون چهارمین فیلم پرفروش کارنامه سینمایی نولان و پردرآمدترین فیلم این کارگردان در ۵۰ بازاربین‌المللی از جمله آلمان، هند، برزیل و عربستان سعودی بوده است.

در ایران هم وضع سینما چندان تفاوتی با سینمای جهان ندارد و آن هم یکه‌تازی کمدی «فسیل» در گیشه و قرار گرفتن در صدر همه‌ی فروش‌ها و رکوردشکنی در سینمای ایران است. در تازه‌ترین رکورد، کمدی فسیل، بعد از 187 روز اکران بالاخره توانست از رکورد جذب مخاطب فیلم کانی‌مانگا با ژانر جنگی عبور کند و در جایگاه دوم پرمخاطب‌ترین فیلم‌های بعد از انقلاب قرار گیرد. طبق آمارهای رسمی ثبت شده از عملکرد فیلم‌های اکران شده‌ی بعد از انقلاب، فیلم دفاع مقدسی عقاب‌ها با جذب 8 میلیون و 600 هزار مخاطب در دوره‌ی اکران، همچنان در صدر جدول پرمخاطب‌ها قرار دارد و بعد از آن نیز فسیل با جذب 5 میلیون و 996 هزار و 890 نفر مخاطب بعد از 187 روز اکران قرار گرفته تا کانی‌مانگا دیگر فیلم ژانر جنگی با یک پله نزول، رتبه سوم را با 5 میلیون و 974 هزار مخاطب به دست آورد.

آنچه در مقایسه‌ی سهم مخاطبان و فروش فیلم‌های درحال اکران خودنمایی می‌کند سهم 76/74 درصدی کمدی‌ها است. با پایان دو ماه محرم و صفر که جدول پخش را تغییر داد، حالا با شروع مهرماه و اکران فیلم‌های جدید شاید یکه‌تازی فسیل به پایان برسد.

ادبیات جهان و ایران

در کاغذ اخبار شهریورماه گفتیم که دنیای ادبیات در آرامشی قبل از توفان به سر می‌برد؛ اگرچه توفان ادبیاتی‌ها مثل دیگر شاخه‌های هنر با گردوخاک همراه نیست اما در تابستان در یک آرامش نسبی آماده می‌شود تا با اعلام برندگان نوبل و پولیتزر از این آرامش نسبی خارج شوند.

شاید مهمترین اتفاق ادبی جهان در تابستان معرفی نامزدهای جایزه‌ی بوکر 2023 بود که چهار نویسنده با نخستین اثرشان و شش رمان‌نویس دیگر که برای نخستین‌بار در فهرست جایزه‌ی بوکر قرار می‌گیرند در کنار نویسندگان بنامی چون «سباستین بری»، «تان توان انج» و «پل موری» (با مجموع هفت نامزدی) در فهرست اولیه‌ی جایزه بوکر ۲۰۲۳ قرار گرفتند.

در ایران هم به جز فراخوان جایزه‌ی ادبی جلال که تا پانزدهم مهر ۱۴۰۲، از نویسندگان، پژوهشگران، پدیدآورندگان و ناشران دعوت کرد تا آثار خود را در چهار گروه «داستان بلند و رمان»، «مجموعه داستان‌ کوتاه»، «نقد ادبی» و «مستندنگاری» به دبیرخانه‌ی این رویداد ارسال کنند، مهلت ارسال آثار به جایزه‌ی کتاب فصل هم تمدید شد تا صاحبانِ قلمِ متقاضی شرکت در این رویداد، تابستان را با اضطراب کمتری وارد پاییز شوند!

جای خالی چهره‌ها

نسل طلایی هنرمندان ایران پا به میانسالی نهاده‌اند و از شاعر و بازیگر گرفته تا فیلمساز و ادیب یک به یک از قطار فرهیختگان این سرزمین پیاده می‌شوند. تابستان را با فقدان‌های بزرگی شروع کردیم و ادامه دادیم، فقدان‌هایی که به جرئت می‌توان گفت دیگر پر نخواهند شد. تیرماه را با درگذشت فریماه فرجامی آغاز کردیم و با کوچ دردآور احمدرضا احمدی ادامه دادیم.

اما فقط اهالی سینما و ادبیات نبودند که داغدار شدند؛ در طول تابستان عزیزان بسیاری را در موسیقی، هنر دوبله، نقاشی، هنرهای تجسمی و... از دست دادیم. هنر دوبله در تیرماه با دوبلور معروف فوتبالیست‌ها «علی‌محمد اشکبوس»  خداحافظی کرد و در مردادماه به سوگ پیر پیشکسوت هنر دوبله‌ی ایران «حمید منوچهری» نشست.

زنده‌یاد حمید منوچهری

موسیقی سنتی ایران هم «محمدعلی اسماعیلی متین» استاد مشهور تنبک‌نوازی ایرانی را در مرداد ماه از دست داد و هنرهای تجسمی ایران «جلال شباهنگی» استاد پیشکسوت گرافیک و نقاشی را در همین ماه تا خانه‌ی ابدی همراهی کرد.

در ادامه‌ی تابستان، شهریورماه را با درگذشت یک چهره‌ی جنجالی از سینما و ادبیات ایران شروع کردیم که اگرچه سال‌ها در خارج از ایران می‌زیست و عملا اثری به هنر و ادبیات ایران اضافه نکرده بود اما به دلیل چگالی بسیار بالایی که در سینما و ادبیات ایران پیش از انقلاب داشت و حضورش در محافل ادبی و هنری آن دوران بسیار پررنگ و چشمگیر بود، درگذشتش هم با سروصدای زیادی همراه بود و او کسی نبود جز ابراهیم گلستان که در 101 سالگی در انگلستان درگذشت و اسرار بسیاری از محافل ادبی و هنری ایران پیش از انقلاب را با خود به سرای باقی برد.

تابستان 1402، ترکیبی از خبرهای خوب و بد بود که هرچه بود خودش و اخبارش به تاریخ پیوست، و تنها یادی و نامی از آدم‌ها و آثارشان در ذهن مانده است. امیدواریم کاغذ اخبار پاییز خبرهای خوشش به خبرهای بدش بچربد و پایانش با لبخندی از رضایت همراه باشد.