در بین همه‌ی تحلیل‌ها و نقدهایی که این چند روز در مورد «پیرپسر»، فیلم تازه‌ی «اکتای براهنی» دیدم و خواندم، ندیدم کسی به دو موضوعِ «وجه روسی اثر» و «زیبایی‌شناسی زشتی» توجه کرده باشد. تحلیل‌های روانشناسانه و روانکاوانه، نقدهای اجتماعی، رفتارهای هیجانی مثل پرخاش‌ و به‌کلی رد کردن اثر و از آن طرف تمجید افراطی فیلم و آن را بهترین اثر تاریخ سینمای ایران خواندن، فراوان دیدم و خواندم. حالا بیایید از نگاه یک مخاطب فلسفی‌ادبیاتی هم به فیلم نگاه کنیم.

روسیه‌ی قرن نوزدهم، جایی است که در آن رمان‌نویس و شاعر جای خالی فیلسوف را پر می‌کند. دورانی که در آن مدرنیست‌ها و اسلاودوست‌ها با هم در چالش‌اند و هر کدام به‌دنبال راه نجاتی برای روسیه‌ی بحران‌زده. یکی طرف‌دار غربی شدن است و دیگری طرف‌دار بازگشت به اصالت روسی. در این زمانه است که فیودور میخائیلوویچ داستایِفسکی پا به عرصه‌ی وجود گذاشت و شد یک داستان‌نویس فیلسوف‌مآب.

رابطه‌ی ذهن و زبان رابطه‌ای پیچیده است. فیلسوفان زبان سال‌هاست تلاش می‌کنند معماهایی را که ذهن و زبان و ارتباط این دو را احاطه کرده رمزگشایی کنند، اما هنوز هم همه چیز در اقیانوسی از عدم قطعیت غوطه‌ور است. با این حال یک چیز واضح است: آدم‌هایی که به یک زبان واحد حرف می‌زنند تا حد زیادی هم شبیه همدیگر فکر می‌کنند. نمونه‌اش ایوان تورگنیف، نویسنده‌ای که او را روس معرفی می‌کنند اما شاید بهتر باشد او را نویسنده‌ای فرانسوی یا حتی آلمانی بدانیم.

فکر کردن به داستایفسکی من را می‌برَد به‌سمت فکر کردن به عیسی مسیح، طوری‌ که انگار در چین‌خوردگی‌های کورتکس مغزم این دو اسم به‌شکلی غیرقابل تفکیک یک تجربه‌ی شناختی واحد را ساخته‌اند. مشخصاً یادم می‌آید اولین مرتبه‌ای که به‌سراغ عهد جدید رفتم به‌خاطر داستایفسکی بود. دلم می‌خواست بدانم این متنی که او مدام بهش ارجاع می‌دهد چه ویژگی‌ای دارد.

کدام ترجمه رمان‌های مشهور کلاسیک را بخوانیم؟ در این مطلب پانزده اثر شاخص در ادبیات داستانی جهان را برگزیده‌ایم و بهترین ترجمه برای آن‌ها به زبان فارسی را معرفی کرده‌ایم.