مجله میدان آزادی: در چهلم و هشتمین صفحه از پرونده «اردیبهشت کاغذی» و «فهرست کتاب‌های پیشنهادی برای خرید از نمایشگاه کتاب» فهرستی از مجموعه کتاب‌هایی با محوریت نامه را برای دوست‌داران این موضوع تدارک دیده‌ایم. تازه‌ترین صفحه را به قلم مینو رضایی -نویسنده و منتقد- بخوانید:
نامه‌های بزرگان ادب و اندیشه چه به هم‌رده‌هایشان و چه به خانواده‌هایشان را عموما نمی‌توان نامه‌هایی بسیار شخصی دانست. چه این‌که اغلب این نامه‌ها حاوی نکات ریز و درشتی هستند که ما را با اندیشه و دیدگاه آن بزرگ آشنا می‌کند. آشناییتی که با تنها خواندن آثار به دست نمی‌آید. از طرفی بسیاری از این نامه‌ها به نوعی سرگشاده هستند. به خصوص آن‌ها که اندرزنامه یا پندنامه می‌نامندش. همین‌طور بررسی سیر نامه‌های سالیان سال یک اندیشمند، به جز دادن اطلاعات درباره‌ی اوضاع سیاسی و فرهنگی و اقتصادی دوران، محققان را با فراز و فرود اندیشه‌های او آشنا می‌کند. درباره‌ی نامه‌های شخصی نیز چون بیشتر این نامه‌ها چند دهه بعد از مرگ اشخاص نامدار منتشر می‌شود، حاشیه‌ها و حساسیت‌های کمتری را برمی‌انگیزند. در فهرست بهترین کتاب‌های نامه از اهالی ادبیات و هنر و فرهنگ ایران مجله میدان آزادی سعی شده تنوع رشته‌ی نامه‌نویسان، تنوع تاریخی و تنوع جنسیتی رعایت شود. فهرست بهترین کتاب‌های نامه از اهالی ادب و هنر و فرهنگ ایران به این شرح است:
کتاب «نیما یوشیج؛ نامه‌ها» اثر «سیروی طاهباز»
۱. نیما یوشیج؛ نامه‌ها | نشر نگاه
«نیما یوشیج؛ نامه‌ها» کتاب کامل نامه‌های «علی اسفندیاری» ملقب به «نیما یوشیج» است که اولین بار گردآوری، نسخه‌برداری و تدوین آن را «سیروس طاهباز» انجام داد. طاهباز که نامش همواره با آثار و اندیشه‌های نیما گره خورده است. نامه‌های نیما از دهه 60 و توسط بیش از یک انتشارات به بازار آمد اما نسخه‌های کنونی آن توسط نشر نگاه منتشر شده‌اند. این کتاب به جز کتاب «نیما یوشیج؛ درباره هنر شعر و شاعری» است. گفتنی‌ست بعدها کتاب‌های دیگری تحت عنوان نامه‌ها و یادداشت‌های نیما توسط دیگران منتشر شد که مطالبشان عموما مشابه مطالب نسخه‌ی طاهباز بودند.
کتاب «نامه‌های جمالزاده در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران»
۲. نامه‌های جمالزاده در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران | نشر سخن
معروف است «محمدعلی جمالزاده» پدر داستان کوتاه ایران و خالق «کباب غاز» بسیار مقید به نامه‌نگاری بوده است. هر شخص شناس و ناشناسی که برای جمالزاده نامه می‌نوشته و یا کتابش را برای نظرخواهی می‌فرستاده، او خودش را ملزم به پاسخ دادن به او با نوشتن نامه می‌کرده است. برای همین است که تا به حال چندین کتاب نامه از محمدعلی جمالزاده منتشر شده است مثل «نامه‌های ژنو: از سیدمحمدعلی جمالزاده به ایرج افشار» یا «نوشتن در غربت: نامه‌های محمدعلی جمالزاده به بزرگ علوی». اما کتاب نامه‌های محمدعلی جمالزاده که ما در این فهرست برایتان انتخاب کرده‌ایم «نامه‌های جمالزاده در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران» است از نشر سخن. این کتاب به نسبت باقی کتاب‌ها جامع‌تر است و حدود 900 صفحه دارد و شامل نامه‌های جمالزاده به افراد شاخص و گمنام است.
کتاب «چهل نامه کوتاه به همسرم» اثر «نادر ابراهیمی»
۳. چهل نامه‌ی کوتاه به همسرم | نشر روزبهان
یک روز «نادر ابراهیمی» تصمیم می‌گیرد خط تمرین کند و پشت‌بندش تصمیم می‌گیرد تمرین خطش را در قالب نامه‌هایی برای همسرش بنویسد. چندین سال بعد از نوشتن نامه‌ها، نادر احساس می‌کند این نامه‌ها چندان شخصی یا حتی عاشقانه نیستند و به درد زوج‌های دیگری که زندگی‌شان جدی شده می‌خورد. این شد که «چهل نامه‌ی کوتاه به همسرم» توسط ناشر دیگر آثار نادر یعنی انتشارات روزبهان به چاپ رسید و تا کنون حدود چهل بار تجدید چاپ شده است.
کتاب «نامه بفرزند؛ پندنامه دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن»
۴. نامه بفرزند | نشر سبزه
«نامه بفرزند: پندنامه دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن» در ظاهر نامه به دو فرزند دکتر «محمدعلی اسلامی ندوشن» است اما در واقع نامه‌ای‌ست به تمام فرزندان ایران در تمام نسل‌ها و روزگاران. این کتاب به پندنامه معروف است و انتشارات سبزه برای انتشار آن هم متن نامه را کتابت کرد و هم از بزرگان اندیشه و فرهنگ ایرانی چون استادان «میرجلال‌الدین کزازی» و «اصغر دادبه» یادداشت‌هایی ضمیمه‌ی کتاب کرد. این کتاب با اقبال مخاطبان مواجه شد و گه‌گاه جملاتی از آن در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌گردد. جملاتی چون:
«کشور شما از پرمعنی‌ترین کشورهای جهان است. همواره غرور ایرانی بودن را در خود نگه‌دارید. به آن افتخار کنید. حتی اگر گاه‌گداری ایرانی بودن برای شما دردسر و مشکل فراهم کند، اعتماد و اعتقاد خود را از او بازمگیرید.»
جلد اول کتاب «نامه‌های سیمین دانشور و جلال‌آل‌احمد»
۵. نامه‌های سیمین دانشور و جلال آل‌احمد (سه جلدی) | نشر نیلوفر
بدون شک «سیمین دانشور» و «جلال آل احمد» دو نویسنده سرآمد ادبیات ایرانند. چه در دوران طلایی و چه در همه‌ی دوران‌ها. زوج دانشور و آل احمد نه تنها به عنوان داستان‌نویس که به عنوان مترجم، استاد دانشگاه و هم اندیشمند و روشنفکر ایرانی بسیار پرکار و دست به قلم بودند. پرکاری باعث می‌شد که مسافت‌های دورودراز را برای آموختن بیشتر طی کنند و دست‌به‌قلمی باعث می‌شد در این دوری مسافت، قلب و ذهنشان را با نامه‌نگاری مدام به هم نزدیک کنند. جلد اول کتاب «نامه‌های سیمین دانشور و جلال آل احمد» شامل نامه‌های دانشور به آل احمد در سفر آمریکای دانشور است. جلد دوم کتاب نامه‌های سیمین دانشور و جلال آل احمد شامل نامه‌های آل احمد به دانشور در سفر آمریکای دانشور است. جلد سوم کتاب نامه‌های سیمین دانشور و جلال آل احمد شامل نامه‌های دانشور و آل احمد در سفرهای کوتاه است. این که نثر و حتی طرز تفکر دانشور و آل احمد از هم تاثیر نگرفته‌اند فقط یکی از نکات مثبت این سه جلدی است. کتاب نامه‌های سیمین دانشور و جلال آل احمد را نشر نیلوفر منتشر کرده است.
کتاب «در خلوت دوست؛ نامه‌های بزرگ علوی به باقر مومنی» اثر «باقر مومنی»
۶. در خلوت دوست؛ نامه‌های بزرگ علوی به باقر مومنی | نشرعطائی
«بزرگ علوی» یک تاب «نامه‌ها» دارد که هیچ نامه‌ای تویش نیست. بلکه مجموعه‌داستانی است از او که داستان شاهکار «گیله مرد» نیز در این کتاب منتشر شده است. اگر می‌خواهید نامه‌های خود بزرگ علوی را بخوانید باید سراغ «در خلوت دوست: نامه‌های بزرگ علوی به باقر مومنی» بروید. در خلوت دوست نامه‌هایی است از نویسنده‌ی نامدار ایرانی بزرگ علوی به دوستش باقر مومنی، به تدوین خود باقر مومنی از انتشارات عطائی. این نامه‌ها از سال 1347 نگاشته شده و تا زمان مرگ بزرگ علوی در سال 1375 خورشیدی یا 1997 میلادی ادامه داشته است. البته نامه‌ها به صورت نامه‌ی پراکنده هستند زیرا باقر مومنی در مقدمه‌ی کتاب اذعان کرده تعدادی از نامه‌های بزرگ علوی را به جهت ارزشمندی به خود او می‌سپارد اما بعد از مرگ علوی، دیگر اثری از نامه‌ها یافت نمی‌شود. در نامه‌های بزرگ علوی به دوستش می‌توان به خصوصیات اخلاقی و عقیده‌ای و در کل جهان‌بینی آقای بزرگ علوی دست یافت.
کتاب «منشأت قائم‌مقام فراهانی» اثر «سید بدرالدین یغمایی»
۷. منشأت قائم‌مقام فراهانی | نشر نگاه
«منشأت» مجموعه‌نوشته‌های قائم‌مقام فراهانی است به افراد مختلف. از معشوقه گرفته تا فرزند، مردان سیاست و استاد خطاطی‌اش! بنابراین با خواندن این کتاب می‌توانید با اوضاع حکومت قاجاری آشنایی خوبی پیدا کنید. نثر نامه‌های این صدراعظم قاجاری به دور از تکلف و تصنع و زیاده‌گویی‌های متداول دوره‌ی صفوی است و در واقع منشأت مربوط به دوره‌ی «بازگشت ادبی» است. در یکی از نامه‌های آن می‌خوانید: « همه آمدند آن که بایست نیامد، از مقتضیات طالع واژگون و گردش‌های ناهنجار گردون دون است. یار می‌باید و نمی‌آید، غیر می‌آید و نمی‌باید.»
یادداشت‌های قائم‌مقام فراهانی را شاگردش «فرهاد میرزا معتمدالدوله» جمع‌آوری کرد و به اسم منشأت منتشر کرد. کتاب منشأت چهار بخش دارد از جمله: نامه‌های فارسی، نامه‌های عربی، رساله‌ها و دیباچه‌ها. حالا بیش از صد سال از اولین انتشار منشأت می‌گذرد اما برای امروز، ما نسخه‌ی نشر نگاه را پیشنهاد می‌کنیم.
کتاب «فروغ فرخزاد؛ زندگی‌نامه ادبی و نامه‌های چاپ‌نشده»
۸.فروغ فرخزاد؛ زندگی‌نامه ادبی و نامه‌های چاپ‌نشده | نشر پرشین سیرکل
زندگی ادبی «فروغ فرخزاد» را هیچ‌گاه نشد از زندگی خصوصی او جدا کرد. چه زندگی در خانه‌ی پدری، چه زندگی با «پرویز شاپور» و چه رابطه‌ی فروغ با «ابراهیم گلستان». مخاطبان فروغ هرچقدر به شعر او علاقه دارند به تاثیر «ابراهیم گلستان» بر آثار فروغ و بالعکس آن نیز علاقه نشان می‌دهند. شاید به همین خاطر است که بعد از گذشت سال‌ها از مرگ فروغ و هم درگذشت ابراهیم گلستان در این اواخر، هنوز هم انتشار هر نامه‌ی دور از چشم مانده‌ی این دو در فضای مجازی سوژه می‌شود. فروغ هم بسیار اهل نامه نوشتن بوده و این را از نامه‌هایی که برای پدر و برادرش هم نوشته می‌توان فهمید. با این‌حال کتاب نامه‌هایی که از فروغ فرخزاد برای این فهرست انتخاب کرده‌ایم کتاب «فروغ فرخزاد: زندگی‌نامه ادبی و نامه‌های چاپ‌نشده» است از «فرزانه میلانی». فرزانه میلانی برای نگارش این کتاب چندین سال پژوهش و گفت‌وگو انجام داده است و بالاخره توانسته ابراهیم گلستان را در 94 سالگی متقاعد کند که نامه‌های فروغ را چاپ کند. کتاب فروغ فرخزاد: زندگی‌نامه ادبی و نامه‌های چاپ‌نشده را انتشارات پرشین سیرکل چاپ کرده است.
کتاب «من خانه‌م: پاره‌نامه‌هایی از عباس کیارستمی»
۹. من خانه‌م؛ پاره‌نامه‌هایی از عباس کیارستمی | نشر نظر
«عباس کیارستمی» با وجود پرکاری و با وجود جهانی بودن، برای مردم کشورش کمتر شناخته شده بود. اما مرگ ناگهانی کیارستمی باعث شد توجهات، بیشتر سمت او جلب شود و این‌بار نه تنها فیلم‌هایش که هرچه کتاب و دست‌نوشته از او با استقبال مخاطب عام و خاص روبه‌رو شود. «من خانه‌م: پاره‌نامه‌هایی از عباس کیارستمی» کتابی است که توسط نشر نظر به بازار عرضه شده و پر است از نوشته‌های عباس کیارستمی برای افراد خانواده با دستخط خودش! دستخطی گاه ناخوانا! کتاب پاره‌‌نامه‌ها پر است از نامه‌های شخصی و گاه خصوصی که میزان احساسات آن بیشتر خوانندگان را به وجد می‌آورد. با این‌حال انتقاداتی به این کتاب وارد است از جمله این‌که برخی نامه‌ها زیادی خصوصی است و هم این‌که یادداشت‌های روزانه‌ی روی یخچال را نباید در دسته‌ی نامه حساب کرد.
کتاب «یکصد و ده نامه از دو سیمین: نامه‌های سیمین دانشور و سیمین بهبهانی به منصور اوجی»
۱۰. یکصد و ده نامه از دو سیمین | نشر نیلوفر
کتاب «یکصد و ده نامه از دو سیمین: نامه‌های سیمین دانشور و سیمین بهبهانی به منصور اوجی»، شامل 45 نامه از سیمین دانشور، 65 نامه از سیمین بهبهانی و یک نامه از جلال آل احمد است؛ به منصور اوجی. منصور اوجی شاعر شیرازی. بنابراین در این کتاب، هم خود شعر و هم درباره‌ی شعر و شاعری را بسیار خواهید یافت. انتشارات نیلوفر چاپ یکصد و ده نامه از دو سیمین را به عهده داشته است.