مجله میدان آزادی: هر بحرانی در جامعه‌ی انسانی زمینه‌ساز الهام، بروز و اوج گرفتن انواع هنر، از ادبیات و سینما گرفته تا نقاشی و گرافیک در جهان می‌شود. و اکنون مهم‌ترین بحران انسانی جهان، چیزی نیست جز فجایع باریکه‌ای در شرق دریای مدیترانه با نام غزه که به اسم رمز همه‌ی آزادی‌خواهان جهان بدل شده است. این اسم رمز و هر چه به آن مربوط است به سرعت منبع الهام همه هنرمندان جهان قرار گرفت و هر اتفاقی در این باریکه، از طریق هنر بازسازی، بازنشر و به تمام جهان مخابره شده و می‌شود. در این میان چهره‌هایی بودند که داستانشان در جنگ غزه، مورد توجه هنرمندان جهان قرار گرفت و در سایه‌ی هنر، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفتند. در فهرست پیش رو قرار است به ده تصویرگری از ده شخص که در جریان جنگ غزه معروف و جریان‌ساز خلق آثار هنری شدند به همراه توضیح مختصری از هنرمند خالق اثر به انتخاب و قلم خانم «مینو رضایی» بپردازیم:
به جز سینما، انیمیشن، عکاسی و ادبیات، تصویرسازی هم یکی از هنرهایی است که همیشه به کمک خیال آمده است تا چیزی را روایت کند. به خصوص در دنیای امروز که حس بینایی بیشتر از بقیه‌ی حواس به کار گرفته می‌شود و اصلاً انگار بیشتر آثار هنری برای جلب توجه این حس منتشر می‌شوند.
طبق یک تعریف تصویرگری یا Illustration از زیرشاخه‌های گرافیک است که از انواع تکنیک‌ها بهره می‌برد و خروجی آن می‌تواند کاریکاتور، پوستر و... باشد. یکی از رشته‌های هنری که بعد از نبرد 7 اکتبر بسیار جریان‌ساز شد تصویرگری بود. از آنجا که سینما و ادبیات زمان بسیار طولانی‌تری برای تولید اثر و تاثیرگذاری روی این جنگ نیاز داشت، هنرمندان گرافیست بسیار سریع‌تر از بقیه پا به میدان گذاشتند و روزانه صدها اثر از سوژه‌های جنگ اخیر غزه تولید کردند. 10 اثری که در ادامه خواهید دید منتخبی از زیباترین و بهترین آثار گرافیکی از پرتره‌ی قهرمانان غزه است که در بازه‌ی زمانی 7 اکتبر تا کنون تولید و منتشر شده است.
1. اِسرا جعابیص اثر محمود عباس
اسرا جعابیص یکی از هزاران زن اسیر فلسطینی بود که به خاطر شرایط ویژه‌اش شهرت بیشتری داشت. وقتی خوردوی اسرا خراب می‌شود نظامیان اسرائیل با این گمان که شاید او قصد عملیات انتحاری دارد خودرویش را به رگبار می‌بندد که در نتیجه کیسه هوای موجود در خودرو منفجر می‌شود. اسراء در نتیجه این حادثه دچار سوختگی درجه یک و درجه سه شد و حدود ۶۰ درصد از بدنش سوخت، انگشتان دستش را از دست داد و بخش‌های دیگری از بدنش هم آسیب جدی دید. اسرائیلی‌ها بدون ارائه دلیل قانع‌کننده‌ای به اتهام اینکه اسرا قصد داشته عمیلات استشهادی انجام بدهد او را دستگیر و محکوم کردند و از روند درست درمانش هم جلوگیری کردند. اسرا جعابیص طی یک دادگاه جنجالی و با وجود شرایط سخت جسمی به زندان اسراییل منتقل شد و هشت سال را در آنجا سپری کرد و در اواخر سال 2023 در جریان تبادل اسرا بین اسراییل و حماس، آزاد شد.
اسرا جعابیص اثر هنرمند فلسطینی محمود عباس
این تصویرسازی از چهره‌ی اسرا جعابیص توسط محمود عباس، هنرمند فلسطینی که اصالت غزاوی دارد خلق شده است. در تصویرسازی عباس، از محل زخم‌های اسرا، گل روییده است.
2. اسیر برهنه‌ی فلسطینی مقابل سرباز اسراییلی، ناصرالجعفری
اوایل فوریه 2024 بود که یونس تیراوی خبرنگار فلسطینی عکسی در پلتفرم X منتشر کرد که در آن یک اسیر کاملا برهنه و دست‌بسته‌ی فلسطینی به نظامی اسراییلی مقابلش با خشم نگاه می‌کند. عکس در همان ابتدا 7 میلیون بازدید داشت و خیلی زود در اکانت‌های حامی مقاومت بازنشر شد و آمار بازدید آن از حد انتظار فراتر رفت. در پی انتقادهایی که در پی نشر این عکس به ارتش اسراییل بابت بدرفتاری با زندانیان شد، ارتش اسراییل به خدمت احتیاطی عکاس آن یعنی یوسی گامز در ارتش اسراییل پایان داد و علت این امر البته عکاسی مغایر با ارزش‌های ارتش اسراییل بیان شد!
از بین تصویرسازی‌هایی که از این عکس طراحی شد، تصویر ناصر الجعفری، کارتونیست اردنی شهرت بیشتری پیدا کرد. الجعفری تمام المان‌های عکس از جمله دستان بسته، پاهای زخمی و تا حدودی بدن برهنه را حذف کرده است. او حتی پس زمینه‌ی آبی و زرد که نشان دهند‌ه‌ی محیط مدارس پناهندگان است را نیز حذف و تنها یک چیز را باقی گذاشته است؛ نگاه پر از اقتدار و زبان بدن پرغرور اسیر فلسیطنی.
تصویرسازی اسیر فلسینی، اثر کارتونیست اردنی ناصر الجعفری
الجعفری در طراحی چهره‌ی این اسیر در مرکزیت تصویر به قدری موفق عمل کرده که نگاه مخاطب خیلی دیر به سمت مگسی که نماد سرباز اسراییلی است می‌رود.
3. هند رجب اثر خدیجه سعید
هند رجب، دختربچه‌ی شش ساله‌ی فلسطینی بود که با پخش صوت تماس تلفنی‌اش با هلال احمر فلسطین جهانی شد. هند همراه خانواده‌اش در ماشینی در حال فرار از بمباران بودند که اعضای خانواده در محاصره‌ی تانک‌های اسراییلی قرار گرفتند و او که تنها بین اجساد آن‌ها مانده بود در تماسی با هلال احمر خواستار کمک می‌شود.
هلال‌احمر با استعلام امن بودن راه، آمبولانسی را همراه با دو امدادگر به کمک هند می‌فرستد اما ارتباط با هند و امدادگران قطع می‌شود. به علت شرایط جنگی، جستجو برای یافتن آن‌ها تا 12 روز بی‌نتیجه می‌ماند. بعد از 12 روز اجساد پوسیده‌ی هند و خانواده‌اش و آمبولانس منهدم شده پیدا شد. تصویرسازی‌های زیادی از هند خلق شد که یکی از بهترین آن‌ها اثر خدیجه سعید است.
هند رجب اثر طراح انگلیسی خدیجه سعید
خدیجه سعید، متخصص ارتباطات دیجیتال، طراح و تصویرگر ساکن لندن است که همیشه در آثارش گوشه چشمی به سیاست و وقایع روز دارد. او از هند، احمد و یوسف (دو امدادگر) یک پوستر کلاسیک در سبک واقع‌گرا طراحی کرده است. صورتی شاد و خندان در فضایی درخشان با رنگ‌های روشن، خصوصیت این کار و اکثر پوسترهایی است که برای هند رجب طراحی شده است.
4. ریم اثر سامی الغربی
در میانه‌ی جنگ غزه بود که فیلم وداع پدربزرگ فلسطینی با پیکر نوه‌اش منتشر شد. فیلمی که خالد، پدربزرگ ریم یا روح الروح، با آرامشی بسیار عجیب برای خداحافظی پلک‌های دخترک را می‌گشاید و چشمان او را می‌بوسد.
ریم اثر خطاط تونسی سامی الغربی
سامی الغربی هنرمند خطاط تونسی است که به خط مغربی و بنزرتی تسلط دارد. این هنرمند به خصوص بعد از 7 اکتبر نقاشی‌‌خط‌هایی از افراد چهره شده در این نبرد طراحی کرده است که طراحیِ نقاشی‌خط ریم و پدربزرگش از شاخص‌ترین آن‌هاست.
5. بیسان عوده اثر الین ون دام
بیسان عوده دختر جوان غزاوی است که با تسلط به زبان انگلیسی، تحصیلات دانشگاهی و علاقه‌مندی به هنر، تا قبل از 7 اکتبر در زمینه‌های مختلفی فعال بود؛ داستان‌نویسی، تولید برنامه، همکاری با صندوق جمعیت سازمان ملل، سفیر حسن نیت اتحادیه اروپا و... . اما از بعد از 7 اکتبر او به‌طور روزانه مشغول تولید محتوای ویدئویی برای نشان دادن نسل‌کشی غزه است. توانایی بیسان در قصه‌گویی باعث شده او گاهی طنز و خنده و گاهی نیز عصبانیت و خشم را چاشنی گزارش‌هایش کند. گزارش‌هایی که در صفحه‌ی اجتماعی او منتشر می‌شود.
بیسان عوده، بالستیا عقاد، معتز عزایزه و خبرنگارانی از این دست را می‌توان از نسل خبرنگارانی دانست که پیش از این به امور رسانه، هنر و بلاگری مشغول بودند اما چون در جنگ غزه تعداد بسیار اندکی از خبرنگاران جهانی حاضر به حضور در این باریکه شدند، این افراد با توجه به تسلط خوبی که به زبان انگلیسی داشتند، با ساده‌ترین ابزار، کار رسانه‌ای در غزه را در دست گرفتند و با استقبال جهانیان روبه‌رو شدند. مثلاً عزایزه تا قبل از 7 اکتبر 25000 دنبال‌کننده (فالوور) و تا هنگام نگارش این متن حدود 18 میلیون دنبال‌کننده دارد.
بیسان عوده اثر گرافیست هلندی الین ون دام
خانم الین ون دام متولد 1971 هلند است که لیسانس گرافیک را از آکادمی سلطنتی لاهه دارد. او علاوه بر طراحی پوستر و بروشور برای افراد و مکان‌ها و گروه‌های هنری، به عنوان تصویرگر برای نشریات مختلف بین‌المللی مانند «نیویورک تایمز» و «لوموند» نیز فعالیت داشته است. در تصویرگری او از بیسان عوده چند نکته به چشم می‌خورد. از جمله زاویه دید از پایین به بالا که با وجود چهره‌ی غمگین بیسان، باز هم تصویری قدرتمند از او ساخته است. همچنین اهمیت دیگر این زاویه این است که زاویه فیلم‌هایی است که بیسان با گوشی برای مردم مخابره می‌کند. و نکته دیگر استفاده از رنگ‌های پرچم فلسطین در کل اثر.
6. مادر دوقلوها اثر عبدالرحمان شرف
ماه پنجم از جنگ غزه بود که در میان ده‌ها هزار تصویری که از این جنگ مخابره شد، تصویر زنی جوان که جنازه‌ی نوزادان دوقلوی خود را روی دست گرفته است و آن‌ها را ابوالورد و سوسو معرفی می‌کند، منتشر شد. زنی که عنوان می‌شد بعد از 11 سال بچه‌دار شده و در بمباران اسرائیلی‌ها همسر و دو نوزادش را از دست داده است.
مادر دوقلوها اثر هنرمند مصری عبدالرحمن شرف
عبدالرحمن شرف هنرمند جوان مصری که از ابتدای جنگ غزه تصویرسازی‌هایی را با یک فرم متمایز و خاص در حمایت از مقاومت فلسطین منتشر می‌کرد، دست به خلق تصویری از این مادر فلسطینی زد. در این تصویرسازی، به نظر سعی شده ترکیبی از پاپ آرت و تکنیک‌های فتومونتاژ وجود داشته باشد که به کار حال و هوای کلاژ دهد. آسمان در عمق تصویر و به سبک امپرسیونیسم، فضا را بسیار تلطیف کرده است.
7. آرون (هارون) بوشنل اثر نینا
آرون بوشنل یک نظامی آمریکایی مسیحی بود. این عضو 25 ساله‌ی ارتش آمریکا در 25 فوریه 2024 در اعتراض به حمایت ارتش آمریکا از نسل‌کشی فلسطین در مقابل سفارت اسراییل در واشنگتن اقدام به خودسوزی کرد و بر اثر شدت جراحات وارده جان خود را از دست داد. بعد از این واقعه تصویرسازی‌های بسیاری از آرون بوشنل خلق شد که در اکثر آن‌ها عنصر آتش به چشم می‌خورد.
آرون بوشنل اثر هنرمند لهستانی Nina
یکی از این تصاویر مربوط به هنرمند زن لهستانی است که با عنوان Nina خود را معرفی می‌کند. در این تصویرسازی جمله‌ی آرون که «من دیگر در نسل‌کشی شریک نخواهم بود. فلسطین آزاد» به چشم می‌خورد. انتخاب تکنیک او برای این تصویرسازی با دیگر آثاری که به آرون پرداختند بسیار متفاوت است و با دور شدن از واقع‌گرایی حسی نمادین و ابدی به مخاطب می‌هد. همچنین قرار گرفتن همزمان آرون در آتش و گل‌ها به نوعی داستان اسطوره‌ی حضرت ابراهیم در آتش را تداعی می‌کند.
8. وائل الدحدوح اثر محمود عباس
یکی از فجایعی که نبرد 7 اکتبر به همراه داشت در امان نبودن تمامی غیرنظامیان از حملات ارتش اسراییل بود. منظور از غیرنظامیان، زنان، کودکان، پرسنل پزشکی و افراد نیازمند به خدمات پزشکی، کارمندان سازمان ملل و خبرنگاران است. مسئله‌ی خبر در جنگ غزه ابعاد گسترده‌ی جدیدی به خود گرفت. با توجه به شدت حملات اسراییل و بمباران دفاتر خبری مختلف، بسیاری از خبرنگاران مجبور به ترک باریکه‌ی غزه شدند. از طرفی سیطر‌ه‌ی رسانههای غربی و حمایت آن‌ها از اسراییل و هم قطعی گاه و بیگاه اینترنت و انهدام زیرساخت‌ها در غزه باعث شد اهالی آن مصمم شوند صدای خود را به گوش جهانیان برسانند؛ بنابراین هرکس با موبایل و از طریق شبکه‌های اجتماعی صدای غزه را به گوش دنیا رساند؛ به جز این‌ها بر کسی پوشیده نیست که شبکه‌ی الجزیره در جنگ غزه مهم‌ترین و قابل تقدیرترین عملکرد را داشته و به تنهایی در برابر پروپاگاندای رسانههای غربی و سکوت رسانههای عربی ایستاده است. یکی از خبرنگاران این شبکه که در نبرد هفت اکتبر بسیار جهانی شد «وائل الدحدوح» است. دحدوح که چند دهه خبرنگاری را در کارنامه‌ی خود دارد، رییس دفتر خبری الجزیره در غزه است و از اولین دقایق اتفاقات 7 اکتبر، مخابره‌ی اخبار غزه به جهان را آغاز کرد. در همان اوايل جنگ درحالی‌که مشغول کار بود، خبر شهادت همسر، دختر، پسر، نوه و 21 نفر از اعضای خانواده‌اش در بمباران اردوگاه النصیرات منتشر شد؛ با این حال دحدوح همچنان به رسالت خبری خود ادامه داد و در این بین پسر بزرگش حمزه نیز با او همکار بود. حدود یک ماه از آغاز نبرد، دحدوح هنگام کار همراه با فیلمبردار خود سامر ابودقه مجروح شد. با ممانعت ارتش اسراییل از کمک‌رسانی به ابودقه، او شهید شد و وائل که جراحت کمتری داشت زنده ماند و به سرعت به گزارشگری جنگ برگشت. چند هفته بعد ارتش اسراییل خودروی حمزه را به همراه خبرنگاری به نام مصطفی ثریا مورد هدف قرار داد و ابو حمزه، حمزه را هم از دست داد.
تصویرسازی وائل الدحدوح و فرزند شهیدش حمزه، اثر گرافیست فلسطینی محمود عباس
در میان تصویرسازی‌های فراوانی که از وائل به عنوان خبرنگار قهرمان غزه منتشر شده، تصویرسازی محمود عباس که وائل را همراه حمزه، خندان و بی‌حمزه، گریان و تنها نشان می‌دهد بیشتر مورد اقبال قرار گرفت.
9. زوروی فلسطین اثر عمر بُدور
حدود ماه چهارم از آغاز جنگ غزه، ویدئویی از گردان‌های مقاومت پخش شد که در آن شخصی با پالتوی سیاه کلاهدار، تانک‌های اسراییلی را نشانه گرفته است. تناقض لباس شیک و مبارزه‌ی چریکی بین ویرانه‌ها و همچنین پوشیده بودن صورت این مبارز، خیلی زود در شبکه‌های اجتماعی وایرال شد و باعث شد او به «المقاتل‌الانیق» (مبارز خوشتیپ) یا «زوروی فلسطین» معروف شود. مدت کوتاهی از این پخش این ویدئو نگذشت که خبر شهادت زورو منتشر شد و بعضی خبرها او را حمزه فرزند شهید هشام عامر نامیدند؛ با وجود این خبر در تمام تصویرگری‌هایی که بعد از شهادت زورو منتشر شد، همچنان صورت او پوشیده و لباس خاصش بر تن است.
المقاتل الانیق یا زوروی فلسطینی اثر هنرمند اردنی عمر بُدور
عمر بُدور، هنرمند اردنی نیز از المقاتل‌الانیق تصویری را منتشر کرد که در آن از یکی از مهم‌ترین المان‌های مقاومت بعد از هفت اکتبر بهره می‌برد: مثلث قرمز. در تصویرگری‌هایی که در ایده با اثر عمر بُدور مشترک بودند، معمولاً شهادت یا تقدس یک قهرمان را با پرواز هزاران پروانه یا پرنده به آسمان نشانه‌‌گذاری می‌کنند؛ عمر بدور از این لحاظ که پرواز روح و ادامه‌دار بودن مقاومت را با مثلث‌های مقاومت نمادگذاری کرده، کار منحصر به فردی انجام داده است.
10. محمد الضیف اثر علاء اللقطه
محمد دیاب ابراهیم المصری از فرماندهان ارشد حماس است که چهره‌ی ناشناخته مانده‌ی او همیشه سوژه‌ی خلق آثار هنری دربارهی اوست. این فرمانده که علاوه بر چهره‌ی پنهان، زندگی پنهان و دائماً در حال جا‌به‌جایی را دارد به «محمد الضیف» یعنی «مهمان» معروف است.
محمد الضیف اثر هنرمند و پزشک فلسطینی، علاء اللقطه
چفیه‌ی قرمز فلسطینی و چشم‌های ضیف تنها مشخصاتی است که هنرمندان می‌توانند از آن برای خلق اثر استفاده کنند. در این اثر علاء اللقطه او فقط چشم‌های ضیف را کشیده و با خلق معمایی کودکانه‌وار، طراحی چفیه‌ی آن را به مخاطب سپرده است. این اثر از لحاظ سادگی و تعمیمی که مخاطب با دیدن چشم‌ها به شخصیت محمد ضیف می‌دهد و هم تاکید بر معمای ضیف بسیار قابل توجه است. دربارهی علاء اللقطه خوب است بدانیم این پزشک هنرمند فلسطینی که متولد غزه است برای کاریکاتورهای میهن‌پرستانه‌اش مشهور است و تا به حال جوایز مسابقات کاریکاتور را نیز از آن خود کرده است. علاء عبد المجيد موسى اللقطه در مصاحبه‌ای عنوان کرد که طراحی کاریکاتور در جنگ غزه در سال 2014 با انتقال تصویر واقعی جنایات و وحشیگری اشغالگران و افشای همدستی برخی از فلسطینی‌ها و اعراب در این تجاوز، از طریق تشدید محاصره و تلاش برای شکستن مقاومت غزه نقش مهمی ایفا کرد. این جراح پلاستیک همچنین می‌گوید: «زخم بیمار را با چاقو جراحی می‌کنم و زخم میهن‌پرستانه را با قلموی هنری و رنگ‌های آن پاک می‌کنم».