مجله میدان آزادی: سومین فهرست از مجموعه فهرست‌‌های آموزشی برای علاقمندان به موسیقی و آهنگسازی تدارک دیده شده است. تازه‌ترین صفحه پرونده «اردیبهشت کاغذی» و ستون فهرست کتاب‌های پیشنهادی برای خرید از نمایشگاه کتاب را با این فهرست به‌روز می‌کنیم که توسط آقای احمد رمضی -پژوهشگر موسیقی- نوشته شده است:
آهنگسازی معادل واژه‌ی کمپوزیسیون در موسیقی جهانی و به معنای آفرینش است که از قوانین مختص خود پیروی می‌کند. شخصی که قرار است آهنگساز شود بی‌شک باید زیرساخت‌های علمی و زمینه‌های درونی و معنوی این مقوله را داشته باشد. بخشی از این زیرساخت‌ها با آموزش فراهم شده و بخشی به قریحه و ذوق ذاتی آهنگساز برمی‌گردد. اکثر آهنگسازان سرشناس در موسیقی جهانی از قانون آموزش مستثنی نبوده و به هر روش که توانسته‌اند آموزش آهنگسازی دیده‌اند. در موسیقی سنتی ایرانی بدون شک آهنگساز می‌بایست خودش نوازنده‌ی یک ساز ایرانی باشد، در غیر این صورت نتیجه‌ای نخواهد داشت. حال اگر این نوازنده، با تجربه یا تحصیل در زمینه‌ی آهنگسازی، نغمه‌هایی را که به هر روش خلق می‌کند برای ارکستر ایرانی یا ترکیبی از سازهای ایرانی و جهانی بنویسد، می‌تواند نام آهنگساز را با خود یدک بکشد.
در موسیقی ایرانی بیشتر نوازنده‌ها به‌صورت تجربی به این جایگاه می‌رسند. آشنایی با مبانی و ردیف موسیقی ایرانی ویژگی انکارناپذیر این دسته از علاقه‌مندان به آهنگسازی است. گروه دیگری از آهنگسازان ایرانی به این شکل کار می‌کنند که ملودی را یک نوازنده‌ی مسلط و باتجربه خلق کرده و برای تنظیم و گسترش هرچه بیشتر به یک آهنگساز کاربلد می‌سپرد. «در این سرای بی‌کسی» با آهنگسازی محمدرضا لطفی و تنظیم فریدون شهبازیان، «غمت در نهان‌خانه‌ی دل نشیند» با آهنگسازی محمدرضا لطفی و تنظیم جواد معروفی، «دود عود» با آهنگسازی پرویز مشکاتیان و تنظیم کامبیز روشن‌روان و «جان عشاق» با آهنگسازی پرویز مشکاتیان و تنظیم محمدرضا درویشی از این نمونه‌ی اخیرند.
مقوله‌ی آهنگسازی در موسیقی پاپ ایرانی بسیار متفاوت است. چون به نغمه‌پردازی هم آهنگسازی گفته می‌شود و نغمه‌پرداز کافی است آشنایی اندکی با موسیقی داشته باشد و سرشار از ذوق ملودی‌سازی بوده و نغمه‌هایی زیبا زمزمه کند. البته ممکن است به‌دلیل نداشتن علم کافی، بیشتر این ملودی‌ها شبیه هم باشند. باری این نغمه‌ها در اختیار تنظیم‌کننده قرار گرفته تا زیباتر شوند. تنظیم‌کننده می‌تواند یک فرد تحصیل‌کرده باشد و این نغمه‌ها را با سازبندی مناسب و هارمونی و رنگ‌بندی صداها زیباتر به گوش شنونده برساند یا می‌تواند یک فرد باذوق و باتجربه در کار با نرم‌افزارهای موسیقی باشد و یک ملودی ساده را با سازهای الکترونیک و صداهای از پیش‌آماده‌شده زینت ببخشد. به‌هرحال برای تمامی مباحث آهنگسازی یا باید تحصیل علم کرد، یا باید صاحب تجربه شد. مهم نتیجه‌ی نهایی است و تأثیری که بر جامعه‌ی هنری یا عمومی می‌گذارد.
علاقه‌مندان به روش علمی بدون شک ابتدا باید تئوری موسیقی بدانند، سپس اندکی با سرایش یا همان سلفژ آشنایی داشته و مهم‌ترین بخش آهنگسازی یعنی هارمونی و علم شناخت آکوردها را کسب کنند و در نهایت باید سازشناسی و فرم موسیقیایی را آموزش ببینند تا در مجموع به جایگاه آهنگسازی برسند. فراموش نشود که قبل از هر گامی آهنگسازی یک ذوق و قریحه است؛ فرد آهنگساز باید سرشار از احساس درونی بوده و زمینه‌ی خلق زیبایی را داشته باشد. در ادامه برخی از کتاب‌هایی که می‌توانند کمک‌رسان آهنگسازان باشند، معرفی می‌شود.
1. تئوری موسیقی | پرویز منصوری
«تئوری موسیقی» اثر پرویز منصوری از نشر کارنامه یک کتاب مبانی موسیقی است که در دوره‌ی کارشناسی موسیقی تدریس می‌شود. برای یادگیری مطالب آموزشی آن به‌صورت آزاد ترجیح بر آن است که هنرجو زیر نظر یک معلم آموزش ببیند. در این کتاب توضیحات لازم درباره‌ی ابتدایی‌ترین واژه‌ها تا پیشرفته‌ترین نکات مبانی موسیقی درج شده است. آشنایی با سرکلیدها، گام‌های مینور و ماژور، بنیان‌های فاصله، مبانی ریتم‌شناسی، مدهای کلیسایی و در نهایت مقدمات هارمونی و ارکستراسیون در این کتاب آورده شده. این کتاب یک بسته‌ی کامل آموزشی در زمینه‌ی موسیقی است که برای آهنگسازی و افزودن به دانش موسیقیایی در همه‌ی ژانرهای موسیقی توصیه می‌شود.
2. تئوری موسیقی | مصطفی کمال پورتراب
«تئوری موسیقی» از مصطفی کمال پورتراب همانند تمامی کتاب‌های تئوری موسیقی موجود در بازار است، منتها با توضیحاتی بسیار ساده و آموزنده. علاقه‌مندانی که به معلم موسیقی دسترسی ندارند، می‌توانند از این منبع ارزشمند که تاکنون بیش از شصت بار تجدید چاپ شده، بهره‌مند شوند. نشر چشمه ناشر این کتاب است.
3. آموزش سلفژ | پوزولی
کتاب «آموزش سلفژ» اثر پوزولی متد آموزشی قدیمی ولی کماکان پرطرفدار است که معمولاً در هنرستان موسیقی تدریس می‌شود و شامل آشنایی با سه سرکلید «فا»، «دو» خط سوم و سرکلید «سل» گام‌های ماژور و مینور، ریتم‌خوانی و در برخی قسمت‌‌ها آشنایی با دوصدایی است. کتاب را از انتشارات فرهنگ و هنر تهیه کنید.
4. سلفژ سایت سینگینگ (sight singing) | سول برکویتز، گابریل فونتریر و لئو کرفت
این کتاب سرایش پیشرفته محسوب شده و معمولاً برای آموزش اعضای گروه کر یا آماده‌سازی دانشجویان برای آزمون کارشناسی ارشد موسیقی به کار گرفته می‌شود. اگر هنرجو کمی پشتکار داشته باشد بدون معلم و با کمک پیانو می‌تواند از پس تمرینات آن برآید. سول برکویتز، گابریل فونتریر و لئو کرفت نویسندگان این کتاب هستند. می‌توانید کتاب را با ترجمه‌ی فربد سراج از انتشارات رهام تهیه کنید.
5. هارمونی (دو جلدی) | والتر پیستون
«هارمونی» اثر والتر پیستون ترجمه‌ی سیاوش بیضایی از نشر نوگان، کتاب ارزشمند موسیقی است که باید حتماً آن را در کنار یک معلم کارآزموده مطالعه کرد و برای درک مطالب آن علاقه‌مندان به آهنگسازی ملزم به گذراندن دورههای پیشرفته‌ی مبانی و سرایش هستند. علاقه‌مندان به تمامی ژانرها می‌توانند از این کتاب دو جلدی بهره‌مند شوند. ترجمه‌ی این کتاب بسیار دقیق بوده و نمونه‌ها و تمرین‌هایی که والتر پیستون ارائه داده است برای افزایش دانش هنرجو بسیار مفیدند. علاقه‌مندان تا قبل از مبحث ریتم در هارمونی کتاب یکم را می‌توانند به صورت فراگیر بیاموزند.
6. ارکستراسیون | کنت کنان
این کتاب به قلم کنت کنان با ترجمه‌ی هوشنگ کامکار از نشر افکار برای علاقه‌مندان به نگارش پارتیتور برای سازهای زهی و سایر سازهای ارکستر سمفونیک پیشنهاد می‌شود. برای مثال ممکن است آهنگساز جوانی بخواهد قطعه‌ای برای ویولن در یک آهنگ پاپ بنویسد، لاجرم برای آگاهی از تکنیک‌ها، محدوده‌ی صوتی و سایر علائم نگارشی به این مرجع مهم نیاز پیدا می‌کند.
7. فرهنگ آهنگسازی (دو جلدی) | علیرضا مشایخی
این کتاب علیرضا مشایخی کتابی برای آگاهی از ژانر موسیقی ارکسترال مدرن، هارمونی، بافت ارکستراسیون و فرم موسیقی بسیار ارزشمند است و به کار آهنگسازان باتجربه می‌آید. این کتاب با سایر کتاب‌های آهنگسازی تفاوت دارد و خواندن آن نیازمند معلم کارآزموده است. کتاب را از سوره مهر تهیه کنید.
8. رساله آهنگسازی | محسن الهامیان
این کتاب محسن الهامیان از نشر سوره مهر اگرچه برای آماده‌سازی علاقه‌مندان به آهنگسازی در مقطع کارشناسی ارشد پیشنهاد می‌شود، اما دکتر الهامیان بسیار زیبا و ساده مبانی ساخت جمله‌های موسیقیایی، فراز و فرود، هارمونی پدال، جایگاه نت‌های مدال و تنال و تشکیل پریودهای موسیقی را توضیح داده است. علاقه‌مندانی که مبانی موسیقی و هارمونی را گذرانده باشند، می‌توانند از بخش‌های ابتدایی این کتاب به‌صورت فراگیر بهره‌مند شوند.
9. فرم و طرح در موسیقی | رُی بِنت
این کتاب به قلم رُی بِنت و ترجمه‌ی احسان امامی از نشر ماهور، بیشتر به بررسی فرم‌های موسیقی جهانی در دورههای مختلف ازجمله قرون وسطی، رنسانس، باروک، کلاسیک، رمانتیک و نئوکلاسیک پرداخته است، اما مطالعه‌ی آن بسیار کاربردی و به‌صورت فراگیر نیز میسر است.
10. نظری به موسیقی | روح‌الله خالقی
«نظری به موسیقی» نگارش روح‌الله خالقی، به علاقه‌مندان آهنگسازی موسیقی ایرانی و موسیقی وطنی پیشنهاد می‌شود. خالقی سال‌ها در رادیو و تلویزیون نغمه‌های ایرانی را برای ارکستر می‌نوشت و حاصل آن همه تلاش و تجربه‌ی خود را در این کتاب در اختیار علاقه‌مندان قرار داده است. در صورت آشنایی با موسیقی ایرانی بخش‌های زیادی از این کتاب را می‌توان به‌صورت فراگیر آموخت. انتشارات نارون و صفی علیشاه این کتاب را منتشر کرده‌اند.
* ضمیمه
در بخش تاریخ موسیقی این کتاب‌ها پیشنهاد می‌شود:
درک و دریافت موسیقی | راجر کیمی ین
این کتاب ارزشمند و گران‌قیمت نوشته‌ی راجر کیمی ین و ترجمه‌ی حسین یاسینی است. نگارنده در آن به بررسی شیوه‌‌های آهنگسازی در دورههای مختلف از قرون وسطی تا ورود مدرنیته به دنیای آهنگسازی پرداخته و نمونه‌ی صوتی هم ارائه داده است. مطالعه‌ی این کتاب دانش علاقه‌مندان به همه‌ی ژانرهای آهنگسازی را چندین برابر افزایش می‌دهد. کتاب را می‌توان از نشر چشمه تهیه کرد.
سرگذشت موسیقی ایران | روح‌الله خالقی
این کتاب که اثر روح‌الله خالقی است، علاوه‌بر خاطرات خالقی از آنچه مشاهده کرده است، سفر به تاریخ موسیقی ایران است. با خواندن آن در عین حال که تمام صحنه‌هایی که از ذهن نگارنده می‌گذرند برای خواننده تداعی می‌شوند، آگاهی و بینش موسیقیایی مطالعه‌کننده هم تحت تأثیر قرار می‌گیرد. این کتاب را هم نشر صفی علیشاه منتشر کرده است.
نکته: از نظر روح‌الله خالقی آهنگساز به کسی گفته می‌شود که بتواند قطعه‌ای را برای ارکستر بنویسد.