مجله میدان آزادی: امروز سوم آبان سالروز درگذشت شاعر مشهور و محبوب معاصر زنده‌یاد فریدون مشیری است. تک‌نگاری فریدون مشیری با نگاهی به زندگینامه و آثار او را به قلم خانم نیلوفر بختیاری -شاعر و پژوهشگر- بخوانید:
امروزه کمتر کسی را می‌توان یافت که نام فریدون مشیری را شنیده باشد، اما شعر کوچه را از او به خاطر نیاورد؛ حتی این احتمال وجود دارد که کسی نام او را نداند، اما شعر کوچه را به حافظه سپرده باشد. این میان، پرسش مهمی که در ذهن مطرح می‌شود علت توفیق این شعر و برخی دیگر از آثار فریدون مشیری به‌عنوان یکی از شاعران نوکلاسیک‌سرا و از مهم‌ترین چهره‌های جریان شعر رمانتیک است.
فریدون مشیری متولد 1305 در تهران است و از هجده‌سالگی کار سرودن شعر را آغاز نموده. مجموعه‌هایی چون «تشنه‌ی طوفان»، «گناه دریا»، «ابر و دریا»، «بهار را باور کن»، «از خاموشی» و ... از جمله آثار او به شمار می‌روند که می‌توان نقطه‌ی مشترکشان را توجه و تمرکز بر طبیعت، عشق و انسان معاصر دانست. در شعر او این توجه از دریچه‌ی بیان واقع‌گرایانه و روایی یا توصیفات نمادین به تصویر کشیده می‌شود. به بیان دیگر، درونمایه‌ی شعرهای مشیری را می‌توان به حوزه‌های عاطفی، اجتماعی و وصفی قابل تقسیم دانست.
فریدون مشیری در نگاه دیگران
مجموعه‌شعر « تشنه‌ی طوفان» نخستین کتاب شاعر است که با مقدمه شهریار به انتشار رسیده. شهریار دراین مقدمه شعر مشیری را تحسین می‌کند و با صراحت می‌گوید:
«در پیشرفت هنر و نمو قریحه‌ی شما نسبت به این مدت ناچیز حقا مایه‌ی اعجاب و شگفتی است».
عوامل متعددی می‌تواند در توفیق یک شعر در کارنامه‌ی شاعر دخیل باشد که در خصوص فریدون مشیری باید از ویژگی مهم ساده‌نویسی سخن به میان آورد. شفیعی کدکنی اهمیت این شاخصه‌ی زبانی را در موفقیت مشیری چنین خلاصه می‌کند:
«مشیری می‌کوشد که شعرهایش را به طبقه‌ی وسیع‌تری از جامعه‌ی ما که اکنون حوصله‌ی جستجو و کوشش برای گشودن رمزهای شعر شاعران تندرو و افراطی را ندارد و هنوز موازین پسندش، کم‌وبیش از شعر سنتی سرچشمه می‌گیرد، عرضه کند».
او راز موفقیت شعر مشیری را سادگی و همواری زبان شعرهایش دانسته و اعتقاد دارد این نوع زبان قلمروی پسند خواننده است.
بی‌تو مهتاب‌شبی باز از آن کوچه گذشتم...
فریدون مشیری شعر کوچه را در اردیبهشت 1339در سن 34 سالگی سرود و در مجله‌ی روشنفکر منتشر کرد؛ شعری که نوجوانان بسیاری در اولین تجربه‌های عاشقانه خود زمزمه‌اش کرده‌اند یا به امید عشق‌های آینده در دفترهای خاطرات برای یکدیگر به یادگار نوشته‌اند. دکتر علی آبان (محمدعلی شفایی) در کتاب «از کوچه تا پرواز» به تحلیل این شعر و دیگر آثار شاخص شاعر پرداخته و در خصوص ماجرای شهرت آن و برخی دیگر از آثار مشیری در برنامه‌ی ماجرا در رادیو صبا گزارشی ارائه کرده است. شاید بتوان سادگی و روایت‌وارگی این شعر را در بستر کوچه، به عنوان مکانی پویا برای تداعی خاطرات گذشته، از جمله دلایل اقبال عمومی به آن عنوان کرد.
پرتره فریدون مشیری
رمانتیسم فردی و اجتماعی در شعر فریدون مشیری
رمانتیسم دریچه‌ای برای ورود شعر معاصر ایران به سمت نوگرایی است و مشیری از شاعران شاخص این جریان محسوب می‌شود. جلوه‌های این مکتب در شعر او از دریچه‌ی طبیعت‌نگاری زبان، بیان یأس و نامیدی، مرگ‌اندیشی و مرگ‌طلبی و توصیف عشق‌های هجرانی دیده می‌شود. رویاپردازی، فردگرایی و غلبه‌ی غم و اندوه بر شادی و امید از دیگر نشانه‌های حضور رمانتیسم در شعر این شاعر به شمار می‌رود.
در اشعار مشیری مثلثی با اضلاع عاشق، معشوق و طبیعت قابل فرض است. در حقیقت، مخاطبه با معشوق زمینی در کنار توجه به رمزگان طبیعت و بیان حال عاشق از جمله شاخصه‌های محتوایی اشعار او به شمار می‌رود؛ چراکه رمانتیک‌ها طبیعت را مادر و استاد خود می‌دانند؛ از این نظر که انسان در دامن مادر طبیعت به بالندگی می‌رسد و در عین حال از آن به عنوان معلم و آموزگار خود الهام می‌گیرد.
همچنین در ساحت رمانتیسم اجتماعی توجه به رویدادها و پیشگویی آینده‌ی انسان و بشر در آثار این شاعر جلوه پیدا کرده است:
«بشر دوباره به جنگل پناه خواهد برد
به کوه خواهد زد
به غار خواهد رفت
تو کودکانت را، بر سینه می‌فشاری گرم
و همسرت را، چون کولیان خانه‌به‌دوش
میان آتش و خون می‌کشانی از دنبال
و پیش پای تو، از انفجارهای مهیب
دهان دوزخ وحشت گشوده خواهد شد
و شهرها همه در دود و شعله خواهد سوخت»
به تناسب فضای غالب رمانتیسم، زبان و فرم شعر مشیری عموماً میان جریان شعر سنتی و شعر نو در حرکت است و در عین تأثیرپذیری از شاخصه‌های شعر نیمایی، پایبندی خود را به ادبیات کهن نیز نشان می‌دهد. توصیفات او اغلب ساده و قابل لمس، و استفاده از تشبیه ازجمله پربسامدترین صور خیال شعرهایش است.
«روز اول، که دل من به تمنای تو پر زد
چون کبوتر، لب بام تو نشستم
تو به من سنگ زدی، من نه رمیدم، نه گسستم....»
درمجموع او در قید و بند صنایع و آرایه‌های ادبی پیچیده و زینتی نیست و به فراخور نیاز از این امکانات بیانی استفاده می‌کند.
همدلی و یگانگی با طبیعت از دیگر اصول رمانتیسم است که در قالب یکی شدن شاعر با طبیعت و هم‌ذات‌پنداری با آن بروز پیدا می‌کند. این توصیفات گاهی با فضای اندوهگینی همراه شده که در قالب جان‌بخشی به عناصر طبیعی یا انسان‌وارگی این عناصر می‌توان آن را مشاهده کرد:
«ای سنگِ تا خورشید بالیده،
ای بندی هرگز ننالیده!
پیشانیت ایوان صحراها و دریاها،
دیروزها از آن ستیغ سربلندت هم‌چنان پیدا...»
از دیگر مضامین دیگر شعر مشیری یأس و نامیدی نسبت به زندگی و آینده‌ی جهان و انسان است. درحقیقت، انسان در شعر مشیری در چارچوب واقعیت و در بستر زندگی اجتماعی مورد توجه است و انسان آرمانی نیست. درنهایت شاعر از صمیم جان برای این انسان شادی، آزادگی و دوستی با خود و طبیعت را آرزو می‌کند:
«با جوانه‌ها نوید زندگی‌ست
زندگی، شکفتن جوانه‌هاست...»
منابع
کتاب مجموعه شعر پرواز با خورشید، نوشته فریدون مشیری
کتاب گزیده اشعار فریدون مشیری
مقاله‌ی بررسی و تحلیل محتوایی شعر فریدون مشیری، نوشته‌ی زینب باقری و اعظم نیک آبادی
مقاله بررسی فرم و صورت قطعاتی از اشعار فریدون مشیری نوشته محمد صالح امیری
مقاله‌ی انسان در شعر فریدون مشیری نوشته تورج عقدایی و هاجر خادم
مقاله‌ی بازتاب جلوه‌های رمانتیسم اجتماعی در اشعار فریدون مشیری نوشته زهره ملاکی