مجله میدان آزادی: فیلم سینمایی «تعارض» ساخته‌ی محمدرضا لطفی، محصول سال 1398 است که اولین بار در سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و این روزها اکران عمومی‌اش را آغاز کرده است. به همین مناسبت، ریویوی نقد، تحلیل و بررسی این اثر را بخوانید که به قلم خانم زهرا فرنیا نوشته شده است:
این روزها «تعارض» تولید ۱۳۹۸، به کارگردانی محمدرضا لطفی روی پرده‌ی سینماست. این فیلم که در همان سال در بخش «نگاه نو»ی سی و هشتمین جشنواره‌ی فجر حضور یافت، توانست نظر مخاطبان و منتقدان را به خود جلب کند. تعارض با نام سابق «ریست» در ژانر اجتماعی/وحشت معرفی شد اما پس از مدتی نام آن تغییر کرد.
پوستر سینمایی «تعارض»
داستان سینمایی تعارض
داستان درباره‌ی رضا (رضا بهبودی) است؛ شخصی درگیر بحران‌های روحی و روانی. این داستان عمدتاًً از زاویه‌دید دوربین مداربسته روایت می‌شود و اعتراف به قتل همسر رضا (سودابه بیضایی) جریانی است که از چندین وجه روایت می‌شود و قصد دارد ما را درگیر خود کند. ایده‌ی روایت از زاویه‌دید دوربین مداربسته یا تلقین تئوری توطئه و درگیری کاراکتر با پارانویا، ایده‌ای جذاب اما نه‌چندان جدید است. بخشی از آن متأثر از ذات خداترس و نظریه‌ی نظارت فراطبیعی است که به‌علت ناخودآگاه جمعی، حداقل یک بار به ذهن هر کارگردانی رسیده است.
فیلم سینمایی «تعارض»، ساخته محمدرضا لطفی
آیا دوربینی در آسمان‌هاست؟
قریب به اتفاق ادیان به علم مطلق الهی معتقدند. این موضوع موجب پایه‌ریزی نظریه‌ی نظارت فراطبیعی می‌شود. بدان معنا که خداوند همواره در حال تماشای انسان است، پس ذات انسان آگاه از دیده شدن آفریده شده. تأثیر یک خدای صریح یا قاضی (تماشاچی) بر خودآگاهی عمومی و تلفیق آن با درگیری همیشگی انسان در مورد اینکه دیگران ما را چگونه می‌بینند، چالشی جذاب است که قصه‌گویی در سینما بر اساس آن بنا شده.
اما ایده‌ی اینکه کارگردان تعارف را کنار بگذارد و رک بگوید شما تحت نظارت هستید، مسئله‌ی اصلی این فیلم است. پیش از این فیلم‌های زیادی با این موضوع ساخته شده که معروف‌ترینش «ترومن‌شو» با بازی جیم کری است و همین‌طور در سینمای کمتر دیده‌شده‌ی آسیای شرقی، چنین ایده‌ای در سینما و تلویزیون بارها مطرح شده.
دیده شدن، مسئله‌ای است که در نظریه‌ی نظارت فراطبیعی وجدان انسان را تحریک می‌کند تا از ترس تماشاچیانش (چه خدا باشد و چه مردم)، از ارتکاب امور غیراخلاقی و غیرانسانی اجتناب کند اما وجدان رضا با اینکه خود را در برابر بی‌شمار دوربین مداربسته می‌بیند، دست به جنایت می‌زند. تعارض در این نقطه روی می‌دهد؛ چالش اخلاقی اصلی فیلم که می‌بایست مخاطب را درگیر خود کند، اما این اتفاق به‌سختی می‌افتد.
نشست خبری فیلم تعارض در سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر
رضا /رضا بهبودی
رضا بهبودی بازیگری است که به معرفی نیاز ندارد. آن‌قدر که خاک صحنه خورده از پس هر نقشی برمی‌آید، اما کارگردان باید خطی جدی برای او بکشد تا مرز صحنه و دوربین را متوجه شود. «تعارض» می‌توانست «رضا» نام بگیرد، آن‌قدر که فقط رضا در این داستان مطرح است. نقش رضا محور داستان و بازی «رضا بهبودی» در رأس است و «تعارض» کلاً همین است. شما هر عنصر دیگری را از فیلم «تعارض» بگیرید، باز هم همین را تحویل‌تان می‌دهد. رضا بهبودی آزادی عمل تمام و کمال دارد، مانند یک اجرای یک‌نفره مونولوگ می‌گوید و نریشن می‌خواند. چیز دیگری دست شما را نمی‌گیرد که بخواهید عوامل تولید جمع کنید.
از طرف دیگر ایده‌ی دوربین مداربسته هم آن‌قدری به کار من و شمای بیننده نمی‌آید، چون چندان احساس نمی‌کنیم که بازیگران روبه‌روی این دوربین‌ها لَخت و راحت ایفای نقش کنند. اگر تفاوت بین رفتار واقعی و رفتار جلوی دوربین سینما n واحد باشد، قاعدتاً در برابر دوربین مداربسته شما باید این میزان را کم کنید، اما در «تعارض» انگار این میزان بیشتر هم شده.
اینکه ایده‌ی جذابی داشته باشید و برای اجرای آن بیشتر از این تلاش نکنید، شاید سینمای دهه‌ی هشتاد را بتواند شگفت‌زده کند اما سینمای امروز را به هیچ عنوان. فرق اصلی تئاتر با سینما مگر همین نیست؟ آیا قرار است ما تئاتر را ضبط کنیم و اسمش را بگذاریم فیلم؟ این مشکل بسیاری از فیلم‌های شخصیت‌محور است. بررسی لایه‌های شخصیتی و روانی کاراکتر نباید مانع جادوی سینما شود. از طرف دیگر کارگردان‌ها با به‌کارگیری بازیگران قوی، وظایف خود را به‌عنوان یک کارگردان فراموش می‌کنند و متاسفانه کارگردانی «تعارض» از همین جنس است.
محمدرضا لطفی، کارگردان فیلم سینمایی «تعارض»
تکلیف فیلم چیست؟
در نهایت تکلیف این فیلم نامشخص است. درست است که با بلند شدن از روی صندلی سینما حس اتلاف وقت نخواهید داشت اما کسی نمی‌داند که «تعارض» دقیقاً آمده چه بگوید؟ رقص رضا بهبودی کنار آن همه بار روانی و چشم تو چشم شدن با مخاطب بیش از یک ساعت، چه منظوری دارد؟ آیا باید «تعارض» را جدی بگیریم؟ آیا کارگردان تقریباً تازه‌کار قصد داشته جهت دست‌گرمی وارد سینما شود؟ این‌ها سؤالاتی است که سازندگان سینمایی «تعارض» باید به آن پاسخ دهند.