مجله میدان آزادی: به مناسبت ششم بهمن که روز تولد فیلمساز مشهور سینمای ترکیه، «نوری بیلگه جیلان» است، سراغی از شش کتاب ترجمه‌شده‌ی مرتبط با او را گرفتیم تا مخاطبان مجله، مجالی یابند برای آشنایی بیشتر با کیارستمیِ سینمای ترکیه. این یادداشت به قلم آقای یوسف نظام طهرانی است.
او را همه با عباس کیارستمی مقایسه می‌کنند. هم دوستانش در ترکیه، هم دنبال‌کنندگانش در ایران و هم شکارچیان فیلم‌سازان آرام در فرانسه. دلیلش هم واضح است. هم بارها کیارستمی را مرجع الهام خودش معرفی کرده، هم مانند کیارستمی لباس می‌پوشد و عینک آفتابی می‌زند و هم فیلم‌هایش از این شباهت می‌گویند؛ در فرم و در محتوا. پرداختن به مسائل وجودی نظیر معنای زندگی، ضمیرناخودآگاه، اخلاقیات و تأملات هستی‌شناسانه، پیشه‌ی هر دوی آن‌ها به حساب می‌آید. از سویی دیگر، سکانس‌های طولانی، ریتم کند، نمایش جاده، پرداختن به روستا، دیالوگ‌های بلند در خودرو و در شات‌های لانگ (!)، همه و همه باعث می‌شود با تماشای آثار نوری بیلگه جیلان به یاد کیارستمی بیفتید.
ششم بهمن (26 ژانویه) سالروز تولد اوست. به این بهانه نگاهی انداخته‌ایم به کتاب‌هایی که از او یا درباره‌ی او به فارسی ترجمه شده و در دسترس مخاطب ایرانی است. آنچه پیش روی شماست معرفی سه فیلم‌نامه از او، یک مجموعه مصاحبه و دو کتاب پژوهشی-تحلیلی است.
قصبه
فیلم‌نامه‌ی «قصبه» را نشر مرکز در سال 1397 و با ترجمه‌ی پئریکا گلیاری و پدرام رمضانی منتشر کرد. نسخه‌ی ترکی کتاب در سال 1386 به چاپ رسید، هرچند نوری بیلگه جیلان، فیلم آن را ده سال پیش از انتشار کتاب و در 1997 (1378 شمسی) ساخت. فیلمی که بر اساس این فیلم‌نامه ساخته شد اولین اثر سینمایی بلند نوری به حساب می‌آید.
اقلیم‌ها
فیلم‌نامه‌ی دیگری از نوری بیلگه جیلان که نشر شوند آن را در سال 1396 منتشر کرد. مترجمان آن مثل کتاب قبلی، پئریکا گلیاری و پدرام رمضانی هستند. ضمیمه‌ی این فیلم‌نامه، یادداشتی از رابین وود –منتقد فقید کانادایی- است. همچنین گفت‌وگویی با نوری بیلگه جیلان نیز در انتهای این کتاب آمده که تا حدودی رویکرد هستی‌شناسانه‌ی نویسنده را برای مخاطب روشن می‌کند. نوری بیلگه جیلان، فیلم آن را در سال 2006 (1385 شمسی) ساخت و خودش نیز به‌همراه همسرش –ابرو جیلان- در آن ایفای نقش کرد. این فیلم نامزد دریافت جایزه‌ی نخل طلایی در جشنواره‌ی کن 2006 شد.
سه میمون
برنده‌ی جایزه‌ی نخل طلایی از جشنواره‌ی فیلم کن 2008 و نامزد دریافت هشتاد و یکمین فستیوال اسکار، فیلمی است که شما می‌توانید فیلم‌نامه‌اش را با ترجمه‌ی پئریکا گلیاری و پدرام رمضانی از انتشارات نشر فیروزه بخوانید. فیلم‌نامه‌ای به قلم نوری بیلگه جیلان و همسرش ابرو و یکی از بازیگران اثر به نام ارجان کسال. ترجمه‌ی فارسی این فیلم‌نامه در 99 صفحه و در سال 1401 به چاپ رسیده است.
«سه میمون» داستان زندگی چهار شخصیت با نام‌های ایوب، هاجر، اسماعیل و ثروت است که درگیر موقعیت‌های پیچیده‌ای هستند. داستان سیاستمداری که از پسِ یک حادثه، وارد مارپیچی از حوادث دیگر می‌شود.
مصاحبه‌های نوری بیلگه جیلان
مهمت (محمد) ارییلماز –نویسنده، بازیگر و فیلمساز ترک- در سال 2016 کتابی منتشر کرد که شامل مصاحبه‌هایی با نوری بیلگه جیلان و جلسات پرسش و پاسخ‌های اوست. این کتاب در سال 1400 با ترجمه‌ی فارسی یوسف کارگر توسط انتشارات چلچله منتشر شد. سال 1401 نشر چشمه نیز ترجمه‌ی جدیدی از این کتاب را به قلم محمد فهیمی روانه‌ی بازار کرد با این تفاوت که در نسخه‌ی نشر چلچله، مترجم مصاحبه‌های جدیدتر بیلگه جیلان را که در کتاب اصلی نبود در نسخه‌ی فارسی گنجانده است و لذا این یکی تعداد صفحات بیشتری دارد اما نسخه‌ی نشر چشمه با حذف برخی از مطالب غیرمرتبط به سینما، حتی در مقایسه با کتاب اصلی کم‌حجم‌تر است.
سینمای نوری بیلگه جیلان: تعلق، هویت، خاطره
کتابی به قلم خانم آسومان سونر-استاد دانشگاه سابانچی استانبول و دانشگاه بیلکنت آنکارا- و با ترجمه‌ی محسن مردانی که نشر ورا در سال 1400 و در 119 صفحه روانه‌ی بازار کرد. خانم سونر که حوزه‌ی اصلی مطالعاتش علوم انسانی و اجتماعی است، کتاب‌ها و مقالات متعددی را در خصوص سینمای ترکیه در نشریات و مجلات معتبر بین‌المللی منتشر کرده است.
در مقدمه‌ای که مترجم برای کتاب نوشته است، آمده: «در این واکاوی و نقد سینمای جیلان، آسومان سونر از سنت‌ها و نظریه‌های مختلف نقد فیلم بهره گرفته است، از نقد فرمال به سیاق بوردوِل، تا نقد روانکاوانه در نظام فکری وینیکات که خود تحت‌تأثیر آرای ملانی کلاین بود، از جریانات برآمده از نظریه‌ی مجله‌ی اسکرین در دهه‌ی هفتاد تا آرای فلسفی ژیل دلوز در رابطه با سینما. همین‌طور مطالعات متأخری همچون معماری و شهر در سینما را دستاویز خود برای این بررسی می‌کند (با زیربناهای تعلق، هویت و خاطره) که همگی همراه با کالبدی روایت‌گرایانه از جریان فیلم‌ها به‌واسطه‌ی هم‌نشین کردن هوشمندانه‌اش تفهیمی سرراست و دقیق را سبب می‌شود، و نظرگاهی را به وجود می‌آورد که نتیجه‌اش دیدی وسیع و همه‌جانبه از سینمای جیلان است.»
کسوف: نگاهی به رابطه‌ی عکاسی و سینما در سینمای نوری بیلگه جیلان
کتابی کم‌حجم اما پربار از فرزاد امیری درمورد پیوند عکاسی و سینما در آثار نوری بیلگه جیلان با تحلیل‌های زیبایی‌شناختی پیرامون آثار سینمایی این کارگردان ترک. انتشارات ماسو این کتاب را در سال 1398 و در 41 صفحه به چاپ رسانده است. امیری در این کتاب، تأثیرات عکاسی را بر فیلم‌های جیلان مانند «دهکده»، «پیله»، «اقلیم‌ها»، «سه میمون»، «دوردست» و «ابرهای ماه می» بررسی کرده است. فیلم‌هایی که جذابیت خود را از تصاویر عکاسی به دست می‌آورند.