فهرست: کتاب‌های اهدائی رهی معیری به کتابخانه مجلس شورای ملی

مجله میدان آزادی: به مناسبت سالروز درگذشت شاعر غزلسرای فارسی، محمد حسن معیری متخلص به رهی معیری، فهرست کتب اهدائی این شاعر به کتابخانه شورای ملی را با گزارش و توضیحات خانم فاطمه پالیزوان بخوانید:

محمد حسن معیری، متخلص به رهی، شاعر غزلسرای فارسی در 10 اردیبهشت سال 1288 در تهران به دنیا آمد. او در نوجوانی اولین شعر خود را سرود. سبک شعری او تحت تأثیر شاعرانی چون سعدی، حافظ، مولوی، صائب و گاه مسعود سعد سلمان و نظامی است. او علاوه بر شعر، به ترانه و تصنیف هم علاقه داشت، تصنیف‌های او تا به حال مورد استقبال خوانندگان مختلفی قرار گرفته است. رهی معیری سرانجام در 24 آبان 1347 در حالی که تنها 59 سال داشت، بر اثر بیماری درگذشت. 

«رهی معیری»

کتابخانه در دنیای شاعران و نویسندگان، بیشترین سرمایه و اندوخته‌‌ایست که با آن اندیشه‌ی خود را ورز داده‌اند. برای همین همچون گنج آن را نگه می‌دارند تا به سر منزل مقصود برسانند. بعضی از شاعران همانند رهی معیری اکثر کتاب‌های کتابخانه‌ی خود را چنان با دقت خوانده‌اند که در کنار تمام صفحات کتاب، رد حاشیه‌نویسی‌های آنان را می‌توان دید. شاعران و نویسندگانی که سرنوشت این برگ‌های اندیشه‌ساز برایشان مهم بود، در انتهای عمر خویش که تمام بهره‌ی خود را از آن‌ها برده بودند، به دنبال مکانی تازه برای زیستن و ادامه یافتن مسیر بودند. 

به همین جهت سنت و فرهنگ اهدای کتاب از دیرباز به عنوان یک سنت پسندیده مورد توجه شاعران و نویسندگان قرار گرفته است. این سنت با هدف افزایش امکان دسترسی کتب، نگهداری از حوادث احتمالی بعد از مرگ مانند فروش ورثه و پراکنده شدن کتاب‌ها در بازار و ترویج فرهنگ کتابخوانی انجام می‌شود. دانستن عناوین کتاب‌های این کتابخانه‌ها به ما کمک می‌کند تا به این سوال مهم پاسخ دهیم که شاعر و نویسنده‌ی مورد نظر چه مطالبی را مطالعه کرده است که توانسته به خلق این آثار دست بزند؟ 

رهی معیری کتابخانه‌ای غنی داشت که در انتهای عمر خویش، ۲۳ نسخه‌ی خطی از دیوان شاعران و جُنگ اشعار و ١٦٦٢ جلد کتاب چاپی ادبی را به کتابخانه‌ی مجلس شورای ملی اهدا کرد تا همه بتوانند از این گنجینه‌ی ادبی بهره‌مند شود. در سال 1348، هنگام ریاست عبدالله ریاضی در مجلس شورای ملی، جلد هجدهم فهرست کتابخانه به تالیف فخری راستکار، به کتاب‌های اهدائی رهی معیری اختصاص دادند. در همین راستا و در آستانه‌ی روز کتاب و کتابخوانی و سالروز درگذشت رهی معیری، در نظر داریم برای اولین‌بار فهرست کتاب‌های اهدائی این شاعر نام‌آشنای معاصر را به طور اختصاصی در مجله میدان آزادی منتشر کنیم.

هنگام اهدای کتاب، رهی معیری دستخطی را نیز -که حاوی توضیح اهدای کتاب‌هاست- به کتابخانه مجلس تحویل می‌دهد. ابتدا  دستخط رهی را -که این‌هم برای اولین‌بار است منتشر می‌شود- ببینید:

 
دست‌خط منتشرنشده «رهی معیری» با موضوع کتب اهدائی به کتابخانه مجلس 

متن تصویر دست‌نوشته رهی معیری:

ریاست معظم مجلس شورای ملی،
با کمال احترام به عرض می‌رساند، ماحصل و اندوخته‌ی زندگانی فدوی در دوران حیات، مجموعه‌ای از کتب خطی و چاپی است که تعداد آن‌ها بیش از هزار و پانصد جلد است. اینک بدین وسیله، آن مجموعه را بالتّمام برای استفاده دانش پژوهان و طالبان علم و اهل تحقیق، به کتابخانه مجلس شورای ملی اهدا و تقدیم می‌دارم. تمنی دارم دستور فرمایید برای صورت‌برداری و تهیه فهرست کتب مذکور یکی از کارکنان محترم کتابخانه مجلس شورای ملی به برادرزاده عزیزم «دوشیزه گلی معیری» مراجعه نموده و ترتیب تحویل و تحول آن‌ها را به کتابخانه مجلس بدهند. با تقدیم احترامات، رهی معیری. ۱۳۴۶/۱۰/۲۲

فهرست 23 نسخه خطی به شرح زیر است:

1. جُنگ ۱  ¹

تاریخ تحریر: ۹۵۷ اواخر قرن دهم، مشتمل بر منتخب اشعار شعرای معروف ایرانی و مطالب مختلف دیگر: مثنوی نان و حلوا شیخ بهایی، حالنامه یا گوی و چوگان از عارفی هروی بدون آغاز، صد پند شیخ عطار، از غزلیات عبید زاکانی، اشعار ترکی و فارسی در معما، جنگ نامه از اطعمه شیخ ابواسحاق و جواب او بر اشعار شعرای دیگر، قصیده سلیمی در سلام کردن علی (علیه السلام) آفتاب را و جواب آفتاب. 

2. جنگ۲ مجمع الاشعار

تاریخ تحریر: ۱۲۷۵ آغاز ندارد و مشتمل است بر قصایداز شعرای ایران که گردوارنده بر حسب صنایع شعری و اقسام شعر تقسیم کرده است در ۱۶ باب. نسخه از اواسط باب پنجم شروع می‌شود و باب هشتم و دهم و پانزدهم رو ندارد. مشتمل بر قصیده جمال‌الدین عبدالرزاقی و خوجوی کرمانی در وصف حمام، قصیده کمال‌الدین اسمعیل در سوگند، قصیده عنصری و منوچهری و مسعود سعد سلمان در تشبیهات.

3. جنگ۳

گردآورنده و کاتب سید محمد پسر سید حسن یزدی، تاریخ تحریر: ۱۲۷۳. مشتمل بر غزلیات، ساقی نامه و قصاید و ترجیعات و ترکیبات و مخمسات و مقطعات و پندیات، هزلیات، رباعیات. 

4. دیوان ادیب صابر

تاریخ تحریر: قرن ۱۳، شهاب الدین ادیب صابر ترمدی (۵۹۶ در گذشته)، مشتمل بر مقدمه نثر در شرح حال ادیب صابر و دو هزار بیت از قصاید و ترکیب‌بند و غزلیات و قطعات و افراد.

5. دیوان انوری

تاریخ تحریر: قرن ۱۳، اوحدالدین علی انوری ابیوردی (قرن۶)، مشتمل بر قصاید قطعات و رباعیات ۶ هزار و ۲۰۰ بیت. 

6. دیوان اهلی شیرازی

تاریخ تحریر: قرن۱۲، محمد اهلی شیرازی (۹۴۲)، مشتمل بر قصاید ترجیعات قطعات مراثی غزلیات و رباعیات ۶ هزار بیت. 

7. دیوان خالص

تاریخ تحریر: ۱۱۳۷، سید حسین پسر میرزا باقر متخلص به خالص، مشتمل بر دیباچه نثر به قلم شمس الدین علی، غزلیات و قطعات و رباعیات. 

8. دیوان خواجو

تاریخ تحریر: قرن ۱۳، کمال الدین ابوالعطاء محمود کرمانی متخلص به خواجو (۷۵۳)، مشتمل بر قصاید خواجو، غزلیات، رباعیات. 

9. دیوان سحاب اصفهانی

تاریخ تحریر: قرن ۱۴، سید محمد سحاب اصفهانی، مشتمل بر ترکیب بندها و قطعات و قصایدی بدون ترتیب غزلیات مرتب-مخمس- قطعات مثنوی در خواب دیدن فردوسی، رباعیات. 

10. دیوان سوزنی

تاریخ تحریر: قرن ۱۴، مشتمل قصاید و قطعات و رباعیات مرتب ‌از شمس‌الدینی محمد ابوبکر سمرقندی متخلص سوزنی.

11. دیوان شاپور تهرانی

تاریخ تحریر: قرن ۱۲، شاپور پسر خواجه کی خواهرزاده امید و برادرزاده شریف هجری، مشتمل بر قصاید، غزلیات، مثنوی شیرین و فرهاد، ترجیع بند، رباعیات. 

12. دیوان صائب محمدعلی صائب تبریزی

تاریخ تحریر ندارد. مشتمل بر غزلیات مرتب، فهرست منتخب مطالع، قطعات و رباعیات.

13. دیوان طالب آملی

تاریخ تحریر: قرن ۱۲، مشتمل بر قصاید و قطعات، ترکیب بندها و مثنویات و غزلیات مرتب، رباعیات. 

14. دیوان عاشق محمد اصفهانی متخلص به عاشق

تاریخ تحریر: ۱۲۳۲، مشتمل بر ترکیب بندها- قصاید و قطعات- غزلیات مرتب مخمس- رباعیات. 

15. دیوان فیضی دکنی (۱۰۰۴)

تاریخ تحریر: قرن ۱۳، مشتمل بر دیباچه نثر فیضی، قصاید مرتب، غزلیات مرتب، قطعات و رباعیات.

16. دیوان قطران (۴۶۵)

تاریخ تحریر: ۱۲۵۸، مشتمل بر قصاید، ترکیبات، مسدسات، ترجیعات، رباعیات. 

17. دیوان منوچهری (۴۳۲)

تاریخ تحریر: ۱۲۹۲، مشتمل بر قصاید و مسمطات و قطعات و غزلیات و رباعیات ابوالنجم احمد منوچهری.

18. کلیات سعدی

تاریخ تحریر: ۱۲۴۰، مشتمل بر گلستان، بوستان، قصاید فارسی، ترجیع بند، بدایع، مراثی، ملمعات، غزلیات، غزلیات قدیم، مقطعات، مطایبات، خبیثات و مجالس، رباعیات و مفردات.

19. مجموعه اشعار۱

مشتمل بر (شش دیوان غزلیات در متن: کمال خجندی، خیالی بخارائی، طوسی خراسانی، امیرخسرو دهلوی، امیر شاهی، جامی، سعدی) و سه مثنوی (حدیقه الحقیقه سنایی غزنوی، انتخاب خمسه نظامی، منتخب اسرارنامه عطار) در حاشیه. تاریخ تحریر: قرن ۱۰.

20. مجموعه اشعار۲

مشتمل بر (دیوان شمس تبریزی محمد مولوی، فواید‌الاخیار از حکیم یوسفی پسر محمد بن یوسف، طبیب اکبر شاه، رساله در تدبیر ماکول و مشروب از حکیم یوسف طبیب، مثنوی در بهداشت خوردن و نوشیدن، سه قطعه مثنوی مناجات و توصیف سخاوت از حکیم یوسفی طبیب، جامع الفواید از حکیم یوسفی طبیب به نثر در شرح مشکلات فواید الاخیار و علامات امراض، رباعیات حکیم عمر خیام، اشعار حسینقلیخان متخلص به چاکر پسر ذوالفقارخان خمسه‌ای: شامل قصایدی در مدح امام علی، غزلیات حسینقلیخان چاکر) تاریخ تحریر: قرن ۱۲.

21. مجموعه اشعار۳

مشتمل بر (رساله در عروض و قافیه، مثنوی نان و حلوا شیخ بهایی، مثنوی شیر و شکر مثنوی از شیخ بهایی، مثنوی قضا و قدر محمدقلی سلیم، مثنوی نگارستان چین از میرسند کاشانی، مثنوی نصیرا اصفهانی، مثنوی گل و بلبل از ابوالقاسم هجری، مثنوی چاه و وصال از میر سند کاشانی، سوز و گذاز یا آتشکده صادق تفریشی متخلص به صادق، مثنوی میرزا محمد تقی صفای شیرازی، مثنوی طوفان، مثنوی هجری در تکدی مجنون، سراپای مهری عرب، سراپای جامی در وصف زلیخا، مسدس وحشی، مثنوی میرزا محمد غیرت و رباعیاتی از شعرای مختلف) تاریخ تحریر: تاریخ ندارد.

22. مجموعه اشعار۴

مشتمل بر چهار مثنوی از فتحعلیخان صبادر (۱۲۳۸) که برای عباس میرزا نوشته است. تاریخ تحریر: ۱۲۲۹.

23. هفت اورنگ 

از عبدالرحمن جامی تاریخ تحریر: ۱۲۵۴. 

«کتابخانه مجلس شورای ملی»

نام و مشخصات کتاب‌های چاپی 

اکثر کتب‌های چاپی اهدائی رهی معیری، مشتمل است بر ادبیات و دیوان شعر شاعران، اما به صورت کلی کتاب‌هایی با ژانرهای مختلف داستان، نمایشنامه‌، شعر  و موضوعات مختلف فلسفه، تاریخ، تاریخ ادبیات، روانشناسی، مذهبی، سیاسی و...  نیز دیده می‌شود که در ادامه به ذکر برخی از این مصادیق می‌پردازیم: 

1) ادبی (دواوین شعر، تذکره)

آئینه سکندری. مثنوی از: امیرخسرو دهلوی بکوشش محمد سعید احمد، چاپ هند، ۱۳۳۷. 
تذکره شعرا. آتشکده آذر، از: لطفعلی آذر چاپ سنگی بمبئی، ۱۲۷۷ق.
آهوان باغ. مجموعه شعر. از: رضا براهنی، تهران، ۱۳۴۱. 
ابر و کوچه. مجموعه شعر. از: فریدون مشیری، چاپ دوم، تهران ۱۳۴۵. 
از این اوستا. مجموعه شعر. از: مهدی اخوان ثالث، تهران، ۱۳۴۴. 
اشعار  منتخب ویکتور هوگو. ترجمه: نصرالله فلسفی. بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، ۱۳۲۵.
اعلامیه تاریخی. مثنوی. از: سرگرد شکیبا. تهران، ۱۳۲۴.
بوستان سعدی. بکوشش محمد علی فروغی. تهران، ۱۳۲۶.
آثار عجم. تذکره. از: محمد نصیر فرصت شیرازی، مصور چاپ سنگی بمبئی، ۱۳۱۰. 
آتشکده آذر. تذکره شعرا. از: لطفعلی آذر، چاپ سنگی، بمبئی، ۱۲۷۷ ق. 
آثار فارسی. مجموعه شعر. از: محمد مهدی فولادوند، تهران، ۱۳۴۴. 
آثار منظوم یا دیوان اشعار. از: حسین سمیعی ادیب‌السطلنه، تهران، ۱۳۳۵.

2) داستان 

آئلیتا، داستان ادبی. از: آلکسی تولستوی، ترجمه: ژاله پیامی، سازمان کتاب‌های جیبی، تهران، ۱۳۴۴.
آثار جاویدان ادبیات جهان. ترجمه: حسن شهباز، تهران، ۱۳۴۲. 
ابله. داستان. از: داستایوفسکی، ترجمه: مشفق همدانی، تهران، ۱۳۳۳، چهار جلد در دو مجلد. 
بختیارنامه. داستان پهلوی. ترجمه: دقائقی مروزی، مجله ارمغان، تهران، ۱۳۱۰، دو جلد مکرر. 
آخرین روز یک محکوم. داستان. از: ویکتورهوگو، ترجمه: محمد سعیدی، چاپ دوم، ابن سینا، تهران. 
آناستازیا. داستان. از: مارسل موره، ترجمه: گیورگیس آقاسی، موسسه اسکندری، تهران، ۱۳۴۲. 
آهنگ روستایی. داستان. از: آندره ژید، ترجمه: لاله زاری، تهران. 

3) تاریخ ادبیات 

تاریخ ادبیات ایران. از: رضازاده شفق، تهران ۱۳۲۱. 
تاریخ ادبیات ایران. از: جلال الدین هوایی، چاپ دوم، تهران ۱۳۴۰. 
تاریخ ادبیات ایران. از: ادوارد براون، ترجمه فتح الله مجتیایی، ج۲، تهران. ۱۳۱۴.
تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران. از: ادوارد براون، ترجمه: محمد عباسی تهران. دو جلد. 

4) نقد ادبی 

نقد و بحثی درباره ده رمان بزرگ. از: سامرست موآم، ترجمه: کاوه دهگان، تهران ۱۳۴۶.
پیام من بفرهنگستان. نقد و تحقیق زبان فارسی. از: محمد علی فروغی، تهران، ۱۳۱۵.

5) فرهنگ‌نامه 

برهان قاطع. فرهنگ. از: محمد حسین خلف متخلص ببرهان بکوشش: محمد معین، تهران، ۱۳۳۰ الی ۱۳۳۵. چهار مجلد. 

6) آثار هنری و ادبیات جهان

آثار هنری. اتحاد جماهیر شوروی. بزبان روسی مسکو. 
با آثار جاویدان ادبیات جهان آشنا شوید. از: بهروز سکوت. موسسه مطبوعاتی شهریار، تهران، ۱۳۴۲. 

7) کتب مذهبی 

احکام قرآن. از غلامرضا امیری گروسی کرمانشاه.
ادعیه قرآن فارسی. از: اسمعیل آشتیانی، تهران، ۱۳۴۳. 
اسلام عقیده او شریعت دی. پشتو. از: محمود شلتوت، بکوشش: محمد شاه ارشاد. کابل، ۱۳۴۳.

8) کتب اخلاقی

اخلاق ناصری. از: خواجه نصیر طوسی سنگی لکهنو، ۱۳۳۱ق.

9) شرح حال 

احوال و اشعار شیخ بهایی. از: سعید نفیسی اقبال، تهران، ۱۳۱۲.
ابن سینا. شرح حال. از: قاسم غنی، دبیرخانه فرهنگستان ایران. تهران، ۱۳۱۵.
افسانه و افسرمن. شرح حال. از: مریم فیروز. تهران، ۱۳۲۳.
اعترافات، شرح حال خود. از: ژان ژاک روسو. ترجمه: رضا مشایخی فرهاد. چاپ دو و چاپ سوم، تهران.
بهتون. شرح حال. از امیل لودویک، ترجمه: حسن صفاری، امیرکبیر، تهران. 

10) نمایشنامه 

اتللو. نمایشنامه. از: ویلیام شکسپیر. ترجمه: به آذین تهران، ۱۳۴۰. 
اگمنت. نمایشنامه. از: گوته، ترجمه: محمد هوشیار، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، ۱۳۳۴.
پرنده‌ی آبی. نمایشنامه. از: موریس مترلینک. ترجمه: عبدالحسین نوشین، چاپ سوم، سازمان کتاب‌های جیبی، تهران. ۱۳۴۲. 

11) تاریخ 

آبدات. نفیسه هرات، آثار باستانی هرات. از: سرور گویا، اعتمادی، انجمن جامی، افغانستان، ۱۳۴۳.
ایران باستان. تاریخ. از: حسن پیرنیا، چاپ سون، سازمان کتاب‌های جیبی، تهران، ۱۳۴۱ و ۱۳۴۲. ۹ مجلد. 
برمکیان. تاریخ. از: لوسیون بووا، ترجمه: عبدالحسین میکده، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران ۱۳۳۶. دو جلد. 
تاریخ تئاتر. تهران. 
تاریخ قرن هجدهم و انقلاب کبیر فرانسه. از : آلبرماله، ترجمه: رشید یاسمی چاپ دوم، تهران، ۱۳۳۲.

12) فلسفی 

اپولوژی سخنان سقراط از افلاطون. مقدمه کاویانی، تهران.
آینده یک توهم. فلسفه. از: زیگموند فروید، ترجمه: محمود نوایی تهران، ۱۳۲۸.
افکار شوپنهاور. ترجمه: مشفق همدانی. تهران. ۱۳۳۶.
انسان مادی. فلسفه. از: م سرسخت، تهران. ۱۳۲۶. 

13) افسانه‌ها 

افسانه خدایان. میتولوژی یونان. از: شجاع الدین شفا، گوتمبرگ، تهران. 
افسانه‌های آسیایی. از: کنت دو گوبینو. ترجمه و نگارش: م. عباسی، تهران، ۱۳۳۳.

14) سیاسی 

اسرار خودکشی هیتلر. از: فرانسوا پوسه، ترجمه: حسینقلی جواهرچی، تهران.
اقامت اعلیحضرت پهلوی و علیا حضرت ملکه ثریا در اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، اداره‌ی مطبوعات سفارت شوروی، تهران، ۱۳۳۶.
پرده‌های سیاست. از: عبدالحسین بهنیا، تهران. 

15) روانشناسی 

اعتماد بنفس. روانشناسی. از ساموئل اسمایلز. ترجمه: علی دشتی. چاپ سوم و چاپ ششم. تهران ۱۳۳۷.

16) موسیقی

پیوند موسیقی و کلام. از: حسینعلی ملاح، تهران.

1. جُنگ به ضّم جیم، در اصل کلمه‌ای چینی است و به معنای کشتی‌های بادبان‌دار است. همچنین جُنگ در اصطلاح مجموعه‌ای از مطالب، به ویژه اشعاری است که با سلیقه و همت یک یا چند نفر گردآوری شده باشد. ادبای قدیم در کنار تصنیف‌های اصلی خود، تألیفاتی تفنّنی نیز داشتند؛ بدین معنی که در ضمن مطالعات خود در طول سالیان نکته‌های برجسته، نادر و شیرین را از میان کتاب‌ها یا از افواه الرجال یادداشت می‌کردند و سپس نظمی یا نظم‌گونه‌ای بدان‌ها می‌دادند و آن‌ را به تناسب موضوع، یا به تداول و اصطلاح زمان بیاض، سفینه، جُنگ، کشکول، دستور، خرقه، منشآت، گلچین و زنبیل می‌نامیدند و اگر آراسته به تصویر و تذهیب نیز می‌بود، آن‌ را مرقع می‌گفتند.

مطالب مرتبط:

فهرست: ده شعر از بهترین غزل‌های رهی معیری