میدان آزادی: به بهانه‌ی فرارسیدن روز مادر، ترجمه‌ی ترانه‌ای زیبا به همراه توضیحی درباره‌ی برخی مفاهیم آواشناسی آن را تقدیم مخاطبان می‌کنیم: ترانه «لُغات العالَم» با صدای خواننده‌ی مشهور و جوان کویتی، «حمّود الخضر». این یادداشت و ترجمه‌ی ترانهی آن به قلم دکتر «محسن رضوانی» است.
«همخوان دو لبی»؛ بهانه‌ی ترانهی مادرانه
تا به حال چیزی راجع به آواشناسی تولیدی شنیده‌اید یا اصلاً با مفهوم آواشناسی آشنایید؟ آواشناسی یا فونتیک شاخه‌‌ای از علم زبان‌‌شناسی است که اصوات گفتار انسان را مطالعه می‌کند. آواشناسی تولیدی هم بخشی از آواشناسی است که به چگونگی تولید آوا توسط اندام‌های گفتار در زبان می‌‌پردازد.
در این علم، اصطلاحی وجود دارد به نام «جایگاه تولید». چیزی که احتمالاً تحت عنوان «مخرج حروف» در دوران مدرسه خوانده‌ایم. جایگاه تولید، نقطه‌ای از اندام‌های گفتاری ماست که حروف را می‌سازد. مثلاً بعضی از حرف‌ها از حلق خارج می‌شوند، بعضی با دندان‌ها ساخته می‌شوند و تعدادی بر اثر سایش لثه و زبان کوچک و ... .
در همه‌ی زبان‌ها بعضی از حروف هستند که با نزدیک شدن یا تماس دو لب با یکدیگر شکل می‌گیرند. به این حروف، هم‌خوان‌های دو لبی می‌گویند. «میم» و «ب» دو تا از آن‌ها هستند.
در سال 2017 سیف فاضل، ترانه‌سرا و آهنگساز کویتی، تصنیفی ساخت و آن را با همکاری خواننده‌ی هموطنش، حمّود الخضر به یک اثر موسیقایی بدیع بدل کرد. تصنیفی که بی‌ارتباط به موضوع بالا نیست.
این ترانه که «لغات العالم» نام دارد، به مفهوم مادر و واژه‌های گوناگون آن در زبان‌های جهان اشاره می‌کند. واژه‌هایی که در اغلب آن‌ها وجود یک همخوان دو لبی، باعث می‌شود هنگام صدا زدن مادر، لب‌های انسان همدیگر را در آغوش بکشند. شاعر در این ترانه می‌گوید که از هنگام تولد حرف میم –به‌خاطر حضورش در واژه‌ی مادر- با دهانش به رقص درمی‌آید و در همه‌ی سختی‌ها و تاریکی‌ها همدم و همراه اوست.
هرچند به نظر نمی‌رسد شاعر از رهگذر پژوهش‌های زبان‌شناختی به این ایده رسیده باشد و صرفاً تجربه‌ی گفتاری و دانش عمومی‌اش الهام‌بخش او بوده، اما به هر حال، ایده‌ی شاعرانه‌ی او به‌همراه ملودی متناسب، تنظیم و میکس حرفه‌ای، ویدئوی خوش‌رنگ و لعاب و صدای گوش‌نواز خواننده، یکی از ماندگارترین آثار موسیقایی عربی را ساخته. آنچه در پی می‌آید متن ترانه و ترجمه‌ی فارسی آن است:
يا جناناً، يا حناناً، يا عيوناً باتت لنا ساهرة
ای بهشت! ای مهربانی! ای چشم‌هایی که برای ما تا صبح بر هم نرفت!
يا ملاذاُ، يا أماناً، يا رحيقاً من زهورٍ عاطرة
ای پناهگاه! ای سایه‌ی امن و امان! ای عطر گل‌های خوش‌بو
لن أوفيكِ شكر كفّيكِ، فالله يجزيكِ جنان الآخرة
من که هرگز نخواهم توانست شکر دستانت را به جا بیاورم
خدا بهشت را پاداش تو قرار دهاد
كل لغات العالم تنطق باسمكِ أمي
مادرم! همه‌ی زبان‌های دنیا نام تو را بر لب می‌آورند
وتضمّ شفاهاً وتنادي لكِ يا أمي
لب‌ها را در آغوش هم می‌کشند و تو را می‌خوانند
ماما يا يُمّه يا يَمّه يا ممتي يا مامي يا أمّي
منذُ ولدت وحرف الميم تراقص بفمي
از زمانی که به دنیا آمدم حرف «میم» بر دهان من به رقص درمی‌آید
فيداعبني ويؤانس قلبي في الظلم
هم‌بازی من است و در تاریکی‌ها مونس قلب من
فيشع النور بعينيّ وأنطق «أمي»
و هنگامی که نام تو را بر لب می‌آورم چشمانم برق می‌زند
موزیک ویدئو:
فیلم اجرای این ترانه توسط حمّود الخضر (همراه با زیرنویس فارسی) را اینجا می‌توانید ببینید:
«لُغات العالَم»، ترانه‌ای به بهانه روز مادر.