مجله میدان آزادی: در قسمت دوم از یادداشت‌های چهارگانه‌ی «متن و حواشی جشنواره فیلم فجر» به مرور اتفاقات و آثار مربوط به دهه‌ی دوم جشنوارهی فیلم فجر _سال‌های 1371-1380_ پرداخته‌ایم. از فیلم‌های جنجالی و جذاب حاضر در این دهه‌ی جشنواره، تا ترکیب‌های متنوع هیئت‌های داوران، تا حواشی و رویدادهای جانبی در برخی از دوره‌ها، همه و همه در این یادداشت آمده‌است. این یادداشت را به قلم خانم مینو رضایی در صفحه‌ی نهم پرونده‌ی «پرواز بر فراز آشیانه‌ی سیمرغ» می‌خوانید:
سال یازدهم: بهمن 1371
در این دوره که علی لاریجانی بر مسند وزارت ارشاد نشسته، هیئت داوران متشکل از عزت‌الله انتظامی، سیدمرتضی آوینی، عزیزالله حمیدنژاد، سیدمهدی شجاعی و اسفندیار شهیدی بود. این یعنی اولین حضور یک بازیگر در جمع هیئت داوران! به‌جز هیئت داوران رسمی، نهادها و گروه‌هایی چون کانون مدرسان سینما، نویسندگان سینمایی، سازمان بهزیستی، وزارت بهداشت، طرح اقامه‌‌ی نماز، وزارت دفاع، مجله‌ی گل‌آقا و گروه تلویزیونی شاهد نیز برگزیدگان خود را اعلام کردند.
هنرمندان و فیلم‌هایی نیز از کشورهای مستقل‌شده از شوروی چون آذربایجان، ارمنستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان، قزاقستان و گرجستان در بخش «پس از هفتاد سال... سینمای آسیای میانه و ماورای قفقاز» حضور داشتند. (دی‌ماه سال قبل اتحاد جماهیر شوروی از هم پاشید)
«آبادانی‌ها» از کیانوش عیاری، «از کرخه تا راین» از حاتمی‌کیا، «چکمه» از محمدعلی طالبی، «صبح روز بعد» از کیومرث پوراحمد، «بازی بزرگان» از کامبوزیا پرتوی، «سارا» از داریوش مهرجویی، «مهاجران» از مهدی صباغ‌زاده، «هنرپیشه» از محسن مخملباف، «یک بار برای همیشه» از سیروس الوند، «مریم و میتیل» از فتحعلی اویسی، «بر بال فرشتگان» از جواد شمقدری، «مأموریت آقای شادی» از محمدرضا زهتابی، «آتش در خرمن» از سعید حاجی‌میری، «آلما» از اکبر صادقی، «مردی در آینه» از ساموئل خاچیکیان و «دلاوران کوچه‌ی دلگشا» از حسن هدایت نمونه‌ای از فیلم‌های بخش مسابقه‌ی سینمای ایران در دوره‌ی یازدهم بودند که باعث شدند هیئت داوران در بیانیهی اختتامیه‌ی خود از غنی بودن و کیفیت بالای آثار تقدیر کند.
در این دوره به خانم پروین‌دخت یزدانیان (بی‌بیِ «قصه‌های مجید») و مهدی باقربیگی (مجیدِ «قصه‌های مجید») و نیاز طارمی (بازیگر خردسالِ «مریم و میتیل») دیپلم افتخار بازیگری اعطا شد.
محمد باقربیگی و علی لاریجانی در یازدهمین جشنواره فجر
سال دوازدهم: بهمن 1372
ترکیب هیئت داوران این دوره تنوع عجیبی داشت؛ سیدمهدی شجاعی، عباس کیارستمی، جواد شمقدری، مجید مجیدی و فریدون ناصری!
سینمای بین‌الملل این دوره نیز جذابیت بسیار بالایی داشت. برگزاری «نخستین کنگره‌ی بین‌المللی فیلم‌سازان مسلمان» در خانه‌ی سینما، «سینمای ژاپن و ادبیات»، «گودزیلا از آغاز (ژاپن)» و «سینما و هنر رزمی» از بخش‌های سینمای بین‌الملل این دوره از جشنواره بودند.
محمد بزرگ‌نیا بعد از اولین بیگ پروداکشن خود یعنی «کشتی آنجلیکا»، این دوره با «جنگ نفت‌کش‌ها» پا به جشنواره گذاشت و سیمرغ بهترین کارگردانی را از آن خود کرد.
«همسرِ» مهدی فخیم‌زاده، «روز فرشته»ی بهروز افخمی، «تیک‌تاکِ» محمدعلی طالبی، «بلوفِ» ساموئل خاچیکیان، «هبوطِ» احمدرضا معتمدی و «جای امنِ» مجتبی راعی از فیلم‌های بخش مسابقه‌ی جشنوارهی دوازدهم بودند. سهم سینمای دفاع مقدس در این دوره فقط «جنگ نفت‌کش‌ها» نبود. برای نمونه می‌توان به فیلم‌های «آخرین شناساییِ» علی شاه‌حاتمی، «سجاده‌ی آتشِ» احمد مرادپور، «خاکستر سبزِ» ابراهیم حاتمی‌کیا، «پادزهرِ» بهرام کاظمی و «حماسه‌ی مجنونِ» جمال شورجه در ژانر دفاع مقدس اشاره کرد.
در این دوره پروین‌دخت یزدانیان باز هم توانست دیپلم افتخار بهترین بازیگر زن را به نام خود ثبت کند، باز هم برای فیلمی از پسرش کیومرث پوراحمد و باز هم برای قصه‌ای از «قصه‌های مجید» به نام «نان و شعر».پ
سال سیزدهم: بهمن 1373
در این سال سیدمحمد بهشتی (رئیس بنیاد سینمایی فارابی) پس از یازده دوره از دبیری جشنواره کناره‌گیری کرد و مهدی فریدزاده دبیری دوره‌ی سیزدهم جشنواره را به عهده داشت. در این دوره که هم‌زمان با ماه مبارک رمضان برگزار شد، مصطفی میرسلیم در سمت وزارت ارشاد حضور داشت.
بیشترین جوایز دوره‌ی سیزدهم به «روز واقعه»ی شهرام اسدی، «پریِ» داریوش مهرجویی، «روسری آبیِ» رخشان بنی‌اعتماد و «کیمیا»ی احمدرضا درویش رسید. خسرو شکیبایی نیز برای دومین بار سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد را برای بازی در «کیمیا» دریافت کرد.
«آدم‌برفیِ» میرباقری، «بادکنک سفیدِ» جعفر پناهی، «سفرِ» علیرضا رئیسیان، «مرضیه»ی اسفندیار شهیدی، «تجارتِ» مسعود کیمیایی، «به‌خاطر هانیه»ی کیومرث پوراحمد، «حمله به اچ 3» شهریار بحرانی، «دیدارِ» محمدرضا هنرمند، «خلع سلاحِ» علیرضا داوودنژاد، «بهشت پنهانِ» کامران قدکچیان، «می‌خواهم زنده بمانمِ» ایرج قادری و «سلام سینما»ی محسن مخملباف برخی از آثار راه‌یافته به بخش مسابقه‌ی سینمای ایران در این دوره بودند.
اصغر عبداللهی با سه فیلم‌نامه‌ی «به‌خاطر هانیه»، «در کمال خونسردی» و «سال‌های بی‌قراری» از پرکاران این دوره محسوب می‌شد. همچنین بنیاد سینمایی فارابی و صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران هر کدام با شش فیلم به‌عنوان پرکارترین تهیه‌کنندگان دوره‌ی سیزدهم شناخته شدند.
بخشی از اکران‌های این دوره به دنیای شاد سینمای کودک و نوجوان اختصاص داشت؛ با فیلم‌هایی مثل «اتل متل توتوله»، «الو الو من جوجوام»، «پاتال و آرزوهای کوچک»، «سفر جادویی»، «مدرسه‌ی پیرمردها»، «گربه‌ی آوازخوان» و «گلنار و کلاه‌قرمزی و پسرخاله».
تولید پنجاه و چهار فیلم بخشی از کارنامه‌ی سینمای ایران در سال 1373 است.
سال چهاردهم: اسفند 1374
سینمای ایران در این سال به رقم بی‌سابقه‌ی تولید هفتاد و سه اثر در سال رسید! فیلم‌های شاخص و گاه جنجالی چون «بازمانده»، «پدر»، «عاشقانه»، «ضیافت»، «بانی‌چاو»، «گبه» و «خواهران غریب» برخی از آثار راه‌یافته به بخش مسابقه‌ی سینمای ایران جشنوارهی چهاردهم بودند.
در جشنوارهی سال 1374 که با دبیری عزت‌الله ضرغامی برگزار شد، فیلم‌های مستند و سینمای دفاع مقدس بسیار پررنگ بودند. این دوره ابراهیم حاتمی‌کیا با دو فیلم «برج مینو» و «بوی پیراهن یوسف»، جمال شورجه با «دایره‌ی سرخ»، کمال تبریزی با «لیلی با من است»، عبدالحسین برزیده با «دکل»، علی‌اصغر شادروان با «پاتک»، محسن محسنی‌نسب با «آخرین مرحله» و رسول ملاقلی‌پور با «سفر به چزابه» و «نجات‌یافتگان» فیلم‌های مربوط به ژانر جنگ را به بخش مسابقه‌ی جشنواره آوردند. همچنین در بخشی با عنوان مستندهای دفاع مقدس از شهید سیدمرتضی آوینی تجلیل به عمل آمد.
شبکه‌ی تهران نیز که اولین سال فعالیت خود را آغاز کرده بود هر شب ویژه‌نامه‌ی برنامه را با سردبیری و اجرای علی معلم روی آنتن داشت.
«پدرِ» مجید مجیدی و «خواهران غریبِ» پوراحمد، «بازمانده»ی سیف‌الله داد و «غزالِ» مجتبی راعی در این دوره بیشترین جوایز را از آن خود کردند.
همین‌طور مهدی فقیه با فیلم‌های «غزال»، «قله‌ی دنیا»، «آخرین مرحله»، «لیلی با من است» و «سفر به چزابه» پرکارترین بازیگر جشنواره شناخته شد.
در اختتامیه‌ی این دوره برای اولین بار برگزیدگان، جایزه‌ی خود را از دست هنرمندان دریافت کردند؛ هنرمندانی چون مجید انتظامی، علی نصیریان و داوود رشیدی!
احمدرضا درویش و اصغر نقی‌زاده در نشست خبری جشنواره فیلم فجر
سال پانزدهم: بهمن 1375
جشنوارهی پانزدهم با مدیریت عزت‌الله ضرغامی در حالی برگزار شد که سینمای ایران دو ماه پیش‌تر، کارگردان ملی خود علی حاتمی را از دست داده بود.
از آثار برجسته‌ی این دوره می‌توان به «بچه‌های آسمان،» مجید مجیدی (اولین نماینده‌ی ایران در اسکار)، «کیسه برنجِ» محمدعلی طالبی، «لیلا»ی داریوش مهرجویی، «سینما سینماستِ» ضیاءالدین دری، «سلطانِ» مسعود کیمیایی، «طوفانِ» محمد بزرگ‌نیا، «نابخشوده»ی ایرج قادری، «سرزمین خورشیدِ» احمدرضا درویش و «سجده بر آبِ» حمید خیرالدین اشاره کرد.
همچنین در بین فیلم‌اولی‌های این جشنواره اسامی کارگردانانی چون محمدحسین لطیفی (با فیلم «سرعت»)، رفیع پیتز (با «فصل پنجم»)، پرویز شهبازی (با فیلم پرجایزه‌ی «مسافر جنوب») و سعید سهیلی (با «مردی شبیه باران») به چشم می‌خورد. کسانی که بعدها از کارگردانان نامدار سینما و تلویزیون شدند.
«بچه‌های آسمان» در این دوره سیمرغ بلورین بهترین فیلم، فیلم‌نامه، کارگردانی و تدوین را از آن خود کرد. همچنین دیپلم افتخار چهره‌پردازی و بهترین بازیگر غیرحرفه‌ای نیز به این فیلم اهدا شد. رضا ناجی برای اولین بار به‌عنوان بهترین بازیگر غیرحرفه‌ای جشنواره برگزیده شد.
اکبر دودکار، جمشید هاشم‌پور، حسین خانی‌بیک، کاظم هژیرآزاد، فخرالدین صدیق شریف و فریبرز عرب‌نیا هر کدام با سه فیلم پرکارترین بازیگران مرد این دوره شناخته شدند.
همین‌طور خانم‌ها مهری ودادیان، پروین سلیمانی و فاطمه صامتی هر کدام با چهار فیلم بازیگران زن پرکار جشنواره بودند.
رویداد بین‌الملل این دوره با عنوان «چشم‌انداز سینمای قاره‌ی پنجم» با بخش‌هایی چون «سینمای سه‌بعدی روسیه»، «الیور استون؛ یک نگاه»، «سینمای ایتالیا؛ یک مرور»، «فیلم‌های کمپانی فیلم استرالیا و نیوزیلند»، «شکسپیر و سینما» و... برگزار شد.
سیف‌الله داد، احمدرضا درویش، مسعود کیمیایی، داریوش مهرجویی، عباس کیارستمی، عزت‌الله انتظامی، جمشید مشایخی، محمدعلی کشاورز، علی نصیریان، خسرو شکیبایی، داریوش ارجمند، شهلا ریاحی، نیکو خردمند، فاطمه گودرزی و پرویز پرستویی از جمله سینماگرانی بودند که حین برگزاری جشنواره برای ادای احترام به بنیان‌گذار انقلاب اسلامی در مرقد امام خمینی حاضر شدند.
اختتامیه‌ی این جشنواره برای اولین بار از شبکه‌ی دوی سیما به‌صورت زنده پخش شد. همچنین سایت اینترنتی جشنواره نیز به بهره‌برداری رسید.
جهانگیر الماسی در اختتامیه، بیانیهی هیئت داوران را خواند که در بخشی از آن به این نکته اشاره شده بود که علی‌رغم حضور چندین اثر برجسته در جشنوارهی امسال، متاسفانه درصد قابل‌ملاحظه‌ای از آثار ارائه‌شده فاقد استانداردهای بایسته‌ی هنر نمایش در جهان امروز بودند.
عزت‌الله انتظامی، جمشید مشایخی، داریوش ارجمند، نیکو خردمند، شهلا ریاحی، مسعود کیمیایی، محمدعلی کشاورز، علی نصیریان و...
در مرقد امام خمینی، در حاشیه پانزدهمین جشنواره فیلم فجر
سال شانزدهم: بهمن 1376
جشنوارهی شانزدهم را می‌توان جشنوارهی اولین‌ها دانست. 1376 اولین سالی بود که دولت اصلاحات با عطاءالله مهاجرانی بر مسند وزارت ارشاد، روی کار آمده بود. در این جشنواره که با دبیری سیف‌الله داد برگزار شد، عزت‌الله انتظامی، کیومرث پوراحمد، احمدرضا درویش، فرشته طائرپور و مجید مجیدی هیئت داورانِ تماماً سینمایی این دوره را تشکیل دادند. فرشته طائرپور عنوان اولین زن عضو هیئت داوران جشنوارهی فجر را از آن خود کرد. از دیگر اولین‌های این جشنواره آیین بزرگداشت هنرمندان بود که برای عزت‌الله انتظامی و ابراهیم حاتمی‌کیا برگزار شد. همچنین برای اولین بار بخش «فیلم برگزیده از نگاه تماشاگران» به جوایز اضافه شد و مسئولیت جمع‌آوری آرای آن با خانه‌ی سینما بود. جایزه‌ی این بخش را فیلم «آژانس شیشه‌ای» ابراهیم حاتمی‌کیا برد که جنجالی‌ترین و پرجایزه‌ترین فیلم جشنواره هم بود.
بخش بین‌الملل این جشنواره نیز برای اولین بار به‌صورت رقابتی برگزار شد. در میان برگزیدگان این بخش چند نام ایرانی نیز به چشم می‌خورد. رخشان بنی‌اعتماد برای کارگردانی «بانوی اردیبهشت»، ملک‌جهان خزاعی و مجتبی راعی برای طراحی لباس و صحنه‌ی «تولد یک پروانه»، محمود کلاری برای فیلم‌برداری «درخت گلابی» اثر مهرجویی و گلشیفته فراهانی نیز به‌عنوان بهترین بازیگر زن باز هم برای فیلم «درخت گلابیِ» مهرجویی از برگزیدگان ایرانی بخش بین‌الملل بودند. گلشیفته فراهانی در آن زمان تنها چهارده سال داشت.
از دیگر اولین‌های این جشنواره اهدای سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول زن به انیس شکوری (برای بازی در «درخت جان») و سیمرغ نقش دوم به بیتا بادران (برای بازی در «آژانس شیشه‌ای») بود. شکوری و بادران هر دو این سیمرغ‌ها را برای اولین بازی سینمایی خود دریافت کردند و رقبایی چون گلاب آدینه، نیکی کریمی، فاطمه معتمدآریا و ویشکا آسایش را پشت سر گذاشتند!
در این جشنواره کارگردانانی چون داوود میرباقری با «ساحره»، احمد امینی با «غریبانه»، یدالله صمدی با «سارای»، سمیرا مخملباف با «سیب»، ابوالفضل جلیلی با «دان»، داریوش فرهنگ با «روانی»، سیروس الوند با «ساغر»، بهروز افخمی با «جهان‌پهلوان تختی» و کمال تبریزی با «مهر مادری» شرکت کردند.
در بیانیهی هیئت داوران جشنوارهی شانزدهم بر لزوم توجه به سینمای دفاع مقدس تأکید شد.
سال هفدهم: بهمن 1377
در هیئت داوران این جشنواره که باز هم با دبیری سیف‌الله داد برگزار شد پنج کارگردان کنار هم قرار گرفتند؛ عیاری، صمدی، درویش، میرباقری و فرهاد مهران‌فر.
در این جشنواره مراسم بزرگداشتی برای خسرو شکیبایی برگزار شد که خودش به‌علت حضور بر سر صحنه‌ی فیلم‌برداری در آن حاضر نبود! هارون یشایایی از دیگر چهره‌هایی بود که در این دوره برای او آیین بزرگداشت برگزار شد. یشایایی تهیه‌کننده‌ی فیلم‌هایی چون «هامون»، «ناخداخورشید»، «ای ایران»، «کیمیا» و «اجاره‌نشین‌ها»ست.
مرحوم بابک بیات با آهنگ‌سازی شش فیلم «شیدا»، «دو زن»، «مردی از جنس بلور»، «معصوم»، «قرمز» و «فریاد» از پرکارهای دوره‌ی هفدهم بود.
از «دو زنِ» تهمینه میلانی، «دختری با کفش‌های کتانیِ» صدرعاملی، «قرمزِ» فریدون جیرانی، «مصائب شیرینِ» علیرضا داوودنژاد، «شیدا»ی کمال تبریزی، «طوطیا»ی ایرج قادری، «زشت و زیبا»ی احمدرضا معتمدی و «روبان قرمزِ» حاتمی‌کیا می‌توان به‌عنوان برخی از فیلم‌های شاخص جشنوارهی هفدهم نام برد. فیلم‌هایی چون «دو زن»، «قرمز» و «دختری با کفش‌های کتانی» را می‌توان از نمونه فیلم‌هایی دانست که در شرایط اجتماعی دولت اصلاحات امکان ساخت پیدا کردند.
در بخش برگزیدگان بین‌الملل این جشنواره جوایزی برای «روبان قرمز» (بهترین فیلم‌نامه و بازیگر زن) و «رنگ خدا» (بهترین فیلم) به چشم می‌خورد. «رنگ خدا» از دید تماشاگران ایرانی هم فیلم برگزیده شد. مجید مجیدی در حالی با فیلم «رنگ خدا» در این جشنواره حاضر بود که نامزدی او در اسکار برای فیلم «بچه‌های آسمان» اعلام شد.
هم‌زمان با برگزاری این دوره، سیزدهمین جشنوارهی بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان نیز برگزار و آیین افتتاحیه‌ی مشترک هر دو جشنواره توسط حسین پاکدل اجرا شد.
هیئت داوران خانه‌ی سینما متشکل از نمایندگانی از صنف‌های کانون کارگردان‌ها، اتحادیه‌ی تهیه‌کنندگان، کانون فیلم‌نامه‌نویسان و انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران در این دوره بهترین‌های سینمای انقلاب اسلامی را انتخاب کردند. «آژانس شیشه‌ای» در زمینه‌ی سیاسی، «اجاره‌نشین‌ها» در زمینه‌ی کمدی، «روز واقعه» در زمینه‌ی مذهبی، «بودن یا نبودن» در زمینه‌ی اجتماعی، «پرده‌ی آخر» در زمینه‌ی معمایی، «ناخداخورشید» در زمینه‌ی حادثه‌ای، «نجات‌یافتگان» در زمینه‌ی دفاع مقدس، «از کرخه تا راین» در زمینه‌ی بازتاب دفاع مقدس در اجتماع، «خانه‌ی دوست کجاست؟» در زمینه‌ی کودک، «کمال‌الملک» در زمینه‌ی تاریخی و «سارا» در زمینه‌ی خانوادگی برگزیدگان این هیئت بودند. همچنین این هیئت از «باشو، غریبه‌ی کوچک»، «زیر درختان زیتون»، «هامون»، «آن سوی آتش» و «گبه» به‌علت ایجاد نوآوری و اعتلای سینمای ایران تقدیر کرد.
هدیه تهرانی و محمدرضا فروتن از ستاره‌های بازیگری این دوره بودند.
سال هجدهم: بهمن 1378
از جمله بخش‌های جنبی این جشنواره، سمینار گفت‌وگوی تمدن‌ها بود که باعث حضور فیلم‌سازان بزرگ جهان در ایران شد. نشست‌های این بخش با فیلم‌سازانی چون مصطفی عقاد از آمریکا، کوستا گاوراس از یونان، شوزوایچی یاما از ژاپن، مارکو مولر از ایتالیا، کریستف زانوسی از لهستان، رابرت ریشتر از سوئیس و مسعود جعفری جوزانی و بهروز افخمی از ایران برگزار شد.
در بخش مسابقه‌ی سینمای ایران این جشنواره فیلم‌هایی چون «اعتراض» از مسعود کیمیایی، «متولد ماه مهر» از احمدرضا درویش، «کودک و سرباز» از رضا میرکریمی، «عروس آتش» از خسرو سینایی، «میکس» از داریوش مهرجویی، «دست‌‌های آلوده» از سیروس الوند، «چشم‌هایش» از فرامرز قریبیان و «مومیایی 3» از محمدرضا هنرمند حضور داشتند. همچنین بهمن فرمان‌آرا پس از بیست سال فیلم نساختن در سینمای ایران، با «بوی کافور، عطر یاس» به جشنواره آمد و پنج سیمرغ بلورین از جمله بهترین فیلم، بهترین کارگردانی و بهترین بازیگر نقش دوم زن (رویا نونهالی) را به نام این فیلم ثبت کرد.
دیپلم افتخار بازیگری این دوره نیز به سلیمه رنگزن برای بازی در «عروس آتش» و حسین یاری برای بازی در «بلوغ» رسید.
در این دوره تماشاگران، «متولد ماه مهر» و «عروس آتش» را به‌عنوان برگزیده‌ی خود اعلام کردند.
حسین سلطان‌محمدی، نوشابه امیری، امیر پوریا، جلیل اکبری‌صحت، شهرام جعفری‌نژاد و طهماسب صلح‌جو برگزارکنندگان نشست پرسش و پاسخ فیلم‌ها بودند.
در دوره‌ی هجدهم، آیین بزرگداشت عباس کیارستمی و محمود کلاری برگزار شد و بزرگداشت نیکی کریمی به درخواست خودش برگزار نشد.
سیف‌الله داد دبیری این دوره از جشنوارهی فجر را به عهده داشت.
مصطفی عقاد و بهروز افخمی در جشنواره فیلم فجر
سال نوزدهم: بهمن 1379
در افتتاحیه‌ی سال نوزدهم که با اجرای محمدرضا فروتن برگزار شد، از ساموئل خاچیکیان تقدیر به عمل آمد و متاسفانه خاچیکیان در کمتر از یک سال بعد درگذشت.
هیئت داوران این دوره برای اولین بار به تعداد هفت نفر رسید که یکی از این افراد جواد طوسی بود. این یعنی اولین حضور یک منتقد در ترکیب هیئت داوران.
در آثار مسابقه‌ی بین‌الملل این دوره نام کن لوچ، کارگردان نامی انگلیسی با فیلم «نان و گل‌های سرخ»، فرانک داربونت آمریکایی با فیلم تحسین‌شده‌ی «مسیر سبز» و نوری بیلگه جیلان (که به کیارستمیِ ترکیه معروف است) با «ابرهای بهاری» در جشنوارهی به چشم می‌خورد، همچنین مجید مجیدی با «باران»، بهرام بیضایی با «سگ‌کشی» و مازیار میری با «قطعه‌ی ناتمام» آن سال در این بخش حضور داشتند. در بخش بین‌الملل این دوره «مسیر سبز» توانست سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را در بخش بین‌الملل دریافت کند. مژده شمسایی برای بازیگری و مجید مجیدی برای کارگردانی توانستند دیگر برندگان ایرانی سیمرغ بخش بین‌الملل باشند. «قطعه‌ی ناتمام» هم توانست دیپلم افتخار کارگردانی و جایزه‌ی تقدیر از فیلم‌نامه (اثر کامبوزیا پرتوی) را به دست آورد.
در بخش مسابقه‌ی سینمای ایران نیز «سگ‌کشیِ» بیضایی فیلم برگزیده‌ی تماشاگران شد؛ جایزه‌ی ویژه‌ی هیئت داوران به «زیر نور ماهِ» رضا میرکریمی رسید؛ سیمرغ بلورین بهترین فیلم این بخش نیز به «باران» تعلق گرفت و ثریا قاسمی هم برای بازی در فیلم «مارال» بهترین بازیگر زن نقش اول شد.
از فیلم‌های بخش مسابقه‌ی سینمای ایران در این دوره می‌توان به «هزاران زن مثل منِ» رضا کریمی، «مسافر ریِ» داود میرباقری، «آب و آتشِ» فریدون جیرانی، «آبی»ِ حمید لبخنده، «مریم مقدسِ» شهریار بحرانی، «نیمه‌ی پنهانِ» تهمینه میلانی، «رنگ شبِ» محمدعلی سجادی، «بچه‌های نفتِ» ابراهیم فروزش و «هفت پرده»ی فرزاد موتمن اشاره کرد. فیلم «موج مرده»ی حاتمی‌کیا نیز به‌دلیل مخالفت‌های صورت‌گرفته به نمایش درنیامد اما نشست آن برگزار شد. حاتمی‌کیا در این نشست با آوردن پوزیتیو*های حذف‌شده اعلام کرد که دیگر فیلم جنگی نخواهد ساخت.
در اختتامیه‌ی این سال سیمرغ بلورینی به‌نشانه‌ی سپاسگزاری سینماگران به عطاءالله مهاجرانی، وزیر پیشین ارشاد اهدا شد. این سیمرغ را احمد مسجدجامعی که تنها دو ماه از انتخابش به‌عنوان وزیر ارشاد می‌گذشت به مهاجرانی اهدا کرد. همچنین در حاشیه جشنواره همایش «سینما و گفت‌وگوی تمدن‌ها» نیز در این دوره نیز برگزار شد.
بهرام بیضائی و سیدمحمد خاتمی در جشنواره فجر
سال بیستم: بهمن 1380
در این جشنواره فیلم‌هایی چون «آرزوهای زمینِ» وحید موسائیان، «نامه‌های بادِ» علیرضا امینی، «شام آخرِ» فریدون جیرانی، «قارچ سمیِ» ملاقلی‌پور، «مربای شیرینِ» مرضیه برومند، «بمانیِ» مهرجویی و «ایستگاه متروکِ» علیرضا رئیسیان حضور داشتند.
همچنین بهمن فرمان‌آرا در این دوره با فیلم «خانه‌ای روی آب» در جشنواره شرکت کرد و اولین کارگردانی بود که توانست در دو فیلم پیاپی، سیمرغ بهترین فیلم را کسب کند. «ارتفاع پستِ» حاتمی‌کیا نیز که اولین فیلم اجتماعی او بود، فیلم برگزیده‌ی تماشاگران شد. ناصر تقوایی نیز با «کاغذ بی‌خط» جایزه‌ی ویژه‌ی هیئت داوران را دریافت کرد که البته آن را با پیامی اعتراضی پس فرستاد. و البته بیشترین سیمرغ‌های این جشنواره از جمله کارگردانی، فیلم‌نامه، بازیگری و چهره‌پردازی به عوامل فیلم «من ترانه پانزده سال دارمِ» رسول صدرعاملی رسید.
در بخش بین‌الملل نیز سیمرغ بهترین فیلم به «در ستایش عشق» اثر ژان لوک گدار و سیمرغ بهترین بازیگر به جک نیکلسون برای بازی در فیلم «قول» رسید.
از دیگر چهره‌های جهانی معروف این جشنواره می‌توان به داریوش خنجی فیلم‌بردار زبردست هالیوود اشاره کرد که بعد از بیست و هشت سال به‌علت حضور در جمع هیئت داوران به ایران سفر کرد و نشستی با عنوان «تجربه‌ی یک مدیر فیلم‌برداری» نیز با حضور او برگزار شد.
از بخش‌های جنبی این جشنواره می‌توان به بزرگداشت کیانوش عیاری، گلچهره سجادیه و پرویز پرستویی و همچنین بخش «منظری از سینمای افغانستان» اشاره کرد.
نام لیلا حاتمی و گوهر خیراندیش در بین پرکارهای بیستمین جشنوارهی فجر به چشم می‌خورد که هر دو در فیلم‌های «ارتفاع پست» و «مربای شیرین» هم‌بازی بودند.
دبیری این جشنواره که هم‌زمان با تهران در شیراز نیز برگزار شد با محمدمهدی عسگرپور بود.
* پوزیتیو: نسخه‌ی مثبت از فیلم، که در لابراتوار از روی نگاتیو (منفی) تهیه می‌شود و تصویر واقعی سوژه است.