مجله میدان آزادی: انیمیشن نژا۲ (Ne Zha II) بهکارگردانی «یانگ یو» (با نام دیگرِ «جیائوزی»)، امسال توانست دو عنوان و رکورد استثنایی«پرفروشترین فیلم سال 2025 در جهان» و «پردرآمدترین انیمیشن تاریخ سینما» را کسب کند. به همین دلیل از حسن صنوبری -منتقد سینما- درخواست کردیم ریویوی نقد و بررسی قسمت نژا2 را هم در ادامۀ ریویوی نقد و نظری به نژا 1 برایمان بنویسد، مخصوصا که قسمت دوم دنبالۀ قسمت اول است و برای فهم و تماشای این انیمشین حتما باید هر دو را دید. همچنین، برای نوشتن ریویوی شخصی خود دربارۀ این انیمیشن میتوانید به صفحه انیمیشن نژا 2 در بخش آثار هنری سایت مراجعه کنید.
نژا و پیشیگرفتن انیمیشن چین از آمریکا
«نژا 2» پدیدۀ امروز «صنعت» سینما و انیمیشن جهان است. انیمیشنی خوشساخت و جذاب که با هشتاد میلیون دلار ساخته شد و اکنون با فروش بیش از دومیلیارد دلاریاش، «پرفروشترین فیلم سال 2025»، «پنجمین فیلم پرفروش تمام تاریخ سینما» و «پردرآمدترین اثر تمام تاریخ انیمیشن» شده است و این رکوردها ممکن است در روزهای آینده باز هم جابهجا شوند و قدرتمندتر. شاید از نظر «هنرِ» سینما و انیمیشن، خیلی کشورهای دیگر مثل ژاپن و بعضی کشورهای اروپایی، بارها هنر انیمیشن آمریکا را پشت سر گذاشته باشند، اما از نظر فروش، درآمدزایی، تکنولوژیهای جدید، عامهپسندی و در یک کلام «صنعت»ِ سینما و انیمیشن، این انیمیشن چین است که در سالهای اخیر انیمیشن آمریکا را پشت سر میگذارد. نژا، خیزِ صنعت انیمیشن چین برای محبوبیت بین مخاطب جهانی و به چالش کشیدن صنعت انیمیشن آمریکاست و در ادامه توضیح خواهیم داد این مبارزهطلبی و چالش تنها به عالم هنر و صنعت محدود نیست.
انیمیشن چینی «نژا2»، ساختهی «یانگ یو»
بومیبودن، پیش از جهانیشدن
بهنظر من «نژا 1» در مقایسۀ با «نژا 2» -مخصوصا با توجه به میزان پیشرفت تکنولوژی تولید انیمیشن در زمان خود- انیمیشن منسجمتر و قدرتمندتری بود. نژا 1 سخنان کمتر و سادهتری داشت و به طور کامل از عهدۀ سخنان خود برآمده بود، در حالیکه نژا 2 سخنان بیشتری دارد و انسجام اثر قبلی را ندارد، اما اینکه چرا نژا 1 علیرغم فروش استثنایی خود نتوانست به فروش نژا 2 برسد، تنها یک دلیل ساده دارد: پیش از نژا 1 ، نژا 1 قدرتمند دیگری نبود که زمینۀ لازم را برای فروش انفجاریاش آماده کند، فرصتی که نژا 2 از آن بهرهمند است.
جدا از زمینهسازی نژا 1 از دیگر دلایل این موفقیت عجیب جهانی نژا 2، وفور ارزشهای بومی در این دو انیمیشن است. کارگردان نژا به خوبی به این حقیقت اشراف داشته است که برای جهانی شدن -برای «با موفقیت» جهانی شدن- باید اول -با موفقیت- بومی بود. نژا علیرغم زبان جهانی و پستمدرن خویش، به شدت سرشار از ارزشهای هنری و فرهنگی چینی است تا حدی که اگر کسی بخواهد نژای 2 را بدون دیدن نژای 1 ببیند حتما در فهم بخشهایی از اثر گیج خواهد شد. در یادداشتِ نقد انیمیشن نژا 1، از خاستگاههای هنری، آبشخورهای فرهنگی، اقتباسها و بینامتنیتهای نژا سخن گفتیم و این مسائل را دیگر اینجا تکرار نمیکنیم؛ طبیعتا همۀ نکاتی که در این زمینه درمورد نژا 1 گفتیم در مورد نژا 2 هم وجود دارد و یک نکتۀ جالب توجه در این زمینه درمورد نژا2 این است: اکران این انیمیشن همزمان با آغاز سال نوی چینی شروع شد!
برتریهای اختصاصی انیمیشن نژا 2
اما سه ویژگی چشمگیر دیگر نژا 2 که باعث شدهاند توسعۀ پروژه به درستی صورت بگیرد و این اثر به نسبت قسمت قبلی خود قدمهای جدیدی را در جلب رضایت مخاطبان بردارد، یکی جلوههای ویژۀ بصری فوقالعاده و تکنولوژی پیشرفتۀ تولید انیمیشن است که طبیعتا با هزینۀ بسیار بالایی هم انجام شدهاند. تصاویر و جزئیات تصویرپردازیها تا حد زیادی با دقت و واقعیتنمایی پرداختهشدهاند و در سکانسهای متعددی نفس بیننده را حبس میکنند. نقطۀ قوت و برتری دیگر نژا 2 هم به قسمت قبلی خود هم به اکثریت انیمیشنهای اینچنینی، تمرکز بیشتر بر طراحی بدیع و اجرای قدرتمند صحنههای اکشن و رزمی است، این ویژگی هم جدا از پیوستگی فرهنگی و هنریای که بین این اثر و تاریخ سینمای رزمی چین ایجاد میکند، از جمله نکات نفسگیر و خیرهکننده نژا برای جذب مخاطب است. اما سومین ویژگی نژا 2 و برتریاش به نسبت قسمت پیشین خود، پیرنگ خلاقانه و مفهومپردازی پیچیده، نمادین وچندلایۀ اثر است. ما در نقد نژا 1 از پیرنگ کلیشهای اثر و شباهتش با آثار دیگر سخن گفتیم؛ اما در نژا 2 پیرنگ علیرغم بعضی کلیشهها و اتفاقات شعاری، در مجموع جسورانه و پیشروست و تعلیق قدرتمندی را ارائه میکند که مخاطبان انیمیشن را به وجد میآورد. این سه ویژگی در کنار تمام پتانسیلها و استعدادهایی که نژا 1 داشت، به نظرم از جمله مهمترین عوامل محبوبیت بالای نژا 2 برای مخاطبان انیمیشن در سراسر جهان است.
انیمیشن چینی «نژا2»، ساختهی «یانگ یو»
نمادشناسی نژا
[خطر لو رفتن داستان فیلم]
نژا از نخستین قسمت خود با نمادها و رمزهای فرهنگی، روانشناختی و هنری همراه بود اما این نمادها در نژا دو قدرت و طراوت و جسارت بسیار بیشتری پیدا کردند و به کمک تعمیق و هیجانانگیزشدن پیرنگ آمدند. اگر هنوز این قسمت از نژا را ندیدهاید توصیه میکنم سطرهای بعدی را نخوانید و خواندنش را به پس از تماشای نژا 2 موکول کنید؛ چه اینکه دانستن مرموزِ رمزها و مصداق و معنای نمادها پیش از مواجهۀ مستقیم و شخصی با اثر هنری، لذت درک و دریافت مستقیم آنها را به شدت کاهش میدهد. البته بعضی نمادها مثل نمادگذاریهای تائویی و یین و یانگی نژا چندان پوشیده و پنهان و بدیع نیستند، اما نمادهای جدید و خلاقانه یا به تعبیری «اختصاصی» در نژا کاملا هوشمندانه و هنرمندانه پرداخته شدهاند و به کمک ساخت تعلیق قدرتمند داستان آمدهاند.
ما در نژا 1 به نوعی آمیختگی، به تعبیری دیالکتیک و از منظری دیگر یین و یانگِ «خیر» و «شر» را شاهد بودیم، همین آمیزش و گفتوگو و نبرد، در نژا 2 پیش میرود و قدرت میگیرد و با نزاع و تقابل و آمیختگی «ظاهر» و «باطن» همراه میشود.
ما در نژا 2 شاهد بدهایی هستیم که نزد همه معروفند به بدی، بدیهایی هم دارند، اما سرانجام بینیم خوباند، در اصل و قلب خوباند و محقاند؛ همچنین خوبهایی را نیز میبینیم که معروف و مغرور به خوبیاند، شاید خوبیهایی هم دارند، اما سرانجام میبینیم، بداَند، در اصل و قلب خود منافق، مزور و پلیدند. «بدهای خوبنما» در ثروتی عظیم و کاخی سفید (به قول نژا: «خیلی خیلی سفید!») زندگی میکنند، با نیروی نظامی قدرتمندی حفاظت میشوند و خود را مسئول برقراری نظم و عدالت در سراسر جهان عنوان میکنند و همه دوست دارند به زیستن در کنار آنان سفر (تو بخوان: «مهاجرت») کنند، اما در حقیقت همه منافقاند، به قوانین خود هم پایبند نیستند و از هرگونه عدالتی دورند، به دیگران تهمت میزنند و خود حاضر به نسلکشی، سوزاندن و بمبارانهای مهیب (تو بخوان: «اتمی») دیگراناند.
از سوی دیگر «خوبهای بدنما» به خشونت و بیرحمی معروفند، در آتش و رنج و محاصره و زنجیر (تو بخوان: «تحریم») زندگی میکنند، هزاران سال عمر (تو بخوان «تمدن») دارند و به بقای خانواده و همنوعان خویش بیش از منافع فردی اهمیت میدهند و نکتۀ مهمتر، «اژدها» هستند! با کمی دقت میتوان فهمید منظور از گروه اول -یا دستکم یکی از مصداقهای آشکار شخصیتهای نمادین گروه نخست- دولتهای قدرتمند، سرمایهدار و استعمارساختۀ غربی، بهویژه آمریکاست و منظور از گروه دوم -یا دستکم یکی از مصداقهای آشکار شخصیتهای نمادین گروه نخست- تمدنهای شرقی مستقل و در معارضه با غرب بهویژه چین است. کشوری که رنگ پرچمش سرخ است و نمادش اژدهاست. در قسمت نخست که شخصیت اژدهایان منفی بود، این سوال برای مخاطب پیش میآمد که چرا چین باید انیمیشنی بسازد که در آن اژدها بد است؟! و این سوالی بود که پاسخش را در تعلیق قسمت دوم نژا دریافت کرد!
اینجا همان مبارزهطلبی و چالشی است که گفتیم از سوی سینمای چین - و چهبسا تمدن چین- تنها به تولید و اقتصاد اثر محدود نمیماند و در معنا و پیرنگ و اندیشۀ اثر نیز آمریکا و حکومتهای غربی را به چالش میکشد، بدون اینکه این چالش در سطح ماجرا اتفاق بیفتد و اثر را شعاری و سیاستزده کند یا تداعی معانیاش را محدود. از این منظر و اینگونه منظرهاست که میگوییم نژا 2 علیرغم بعضی ضعفها یک انیمیشن قابل تامل و یک اثر چندلایه است که جدا از جذابیتهای عامهپسندانه قوی، در حد و اندازۀ خود مبتنی بر ارزشهای زیباییشناختی و معناشناختی است.
مطالب مرتبط
ریویو: نقد و نظری به انیمیشن «نژا 1»، ساخته «یانگ یو»