مجله میدان آزادی: به بهانه فرارسیدن شب و روز عاشورا، فهرستی از 10 آلبوم موسیقی شنیدنی با موضوع عاشورا و ماجرای کربلا امام حسین (علیه السلام) را به شما تقدیم می‌کنیم. این دومین فهرست محرمی مجله میدان آزادی است. این فهرست را با انتخاب و توضیح آقای «حسن صنوبری» بخوانید:
بهترین آهنگ‌ها برای امام حسین و عاشورا
پیش از انقلاب نه‌تنها هیچ آلبوم موسیقی یک‌پارچه‌ای برای عاشورا و حماسه و سوگ امام حسین (علیه السلام) نداشتیم، بلکه حتی به سختی می‌توان یک تک‌آهنگ عاشورایی را هم در آن روزگار تصور کرد. اما بعد از انقلاب تعداد تک‌آهنگ‍‌های عاشورایی غیرقابل شمارش است و به آسانی نمی‌شود از بینشان انتخاب کرد، از طرفی شمارگان آلبوم‌ها هم بسیار زیاد است. تعدادی از این آلبوم‌ها حالت مجموعه‌ای و سفارشی دارند و مثلا در حوالی محرم این ارگان و آن ارگان با جمع کردن تعدادی سلبریتی موسیقی پاپ و سفارش آهنگ به هرکدام یک آلبوم با چندین خواننده تولید کرده‌اند؛ من در انتخابم این آلبوم‌های سفارشی را هم کنار گذاشتم و سعی کردم سراغ آلبوم‌هایی بروم که بیشتر به نظر می‌رسد خلقشان از دل هنرمند یا هنرمندانی جوشیده باشد نه از سفارش ارگان‌ها. این آلبوم‌ها هم از نظر هنری مقام بالاتری دارند هم از نظر حسی و عاطفی بیشتر به دل می‌نشینند. اما همین آلبوم‌ها هم خودشان دو گروه‌اند که ما به دلیلی گروه اول را کنار می‌گذاریم.
اگر نگاهی بیاندازیم به همین آلبوم‌های عاشورایی ارزشمند و از دل برآمده، می‌بینیم بیشتر آثار تولید شده در این زمینه از جنس بازخوانی و بازآفرینی هستند و سهم آثار تالیفی و خلاقانه بسیار اندک است. تقریبا هرسال ایام محرم یک یا چند آلبوم عاشورایی با همان فضای بازخوانی منتشر می‌شود که فارغ از کیفیت تنظیم و اجرا، متاسفانه عموما ارجاعی به آبشخور و نسخه‌ی اصلی هم ندارند و به این بهانه که نسخه‌های اصلی جزو فرهنگ عمومی شنیداری عاشورایند، اسمی از مولفان اثر در اطلاعات مندرج در کاور این آلبوم‌ها آورده نمی‌شود؛ در حالیکه همه‌ی آثار بازخوانی‌شده آنقدر کهن نیستند که نتوان نام و نشان مولفانشان را پیدا کرد و به نظر می‌رسد نفس اینکه مولفان اصلی این آثار جزو بدنه‌ی اصلی موسیقی حساب نمی‌شوند و مثلا شاعر و نغمه‌سرا یا مرثیه‌خوان هیئت‌ها و آیین‌های مذهبی هستند -از نظر بازفرآوری‌کنندگان- فاقد حیثیت لازم برای ارجاع و نقل منبع‌اند!
بنا به دو دلیل گفته شده، در تدوین این فهرست سعی کردم بیشتر سراغ تعدادی از بهترین آثار تالیفی و خلاقانه در موسیقی عاشورایی بروم، هرچند آلبوم‌های بازخوانی درخشانی نیز در این گونه‌ی محتوایی داریم. همچنین تلاش کردم تنوع را در ژانر، ساختار و رویکرد موسیقی آلبوم‌ها نیز مد نظر قرار دهم. امید که کارشناسان و کارآگاهان خطاهای این مشق را بر من ببخشند.
دانلود موسیقی عاشورایی
1. نینوا
طبیعتا مشهورترین و مهم‌ترین اثر موسیقایی متاثر از واقعه‌ی کربلا، «نینوا» شاهکارِ بی‌تکرار استاد حسین علیزاده است. یک آلبوم موسیقی بی‌کلام که توسط نابغه‌ی موسیقی ایرانی برای نی و کوارتت زهی در دستگاه نوا نوشته شده و تاکنون اجراها و اقتباس‌های فراوانی داشته است. این آلبوم که به نوعی گفتگویی بین موسیقی دستگاهی ایرانی و موسیقی کلاسیک غربی است مبتنی بر دستگاه نوا در موسیقی ایرانی است. نینوا محصول سال 1361 است و تک‌نوازی نی آن را جمشید عندلیبی بر عهده داشته است. علیزاده در مصاحبه‌هایش تاکید کرده هنگام ساخت این آلبوم جدا از پیشینه‌ها و تعلقاتی که به ماجرای عاشورا داشته، متاثر از داغ شهیدان روزهای جنگ و انقلاب بوده است.
قطعه «نغمه» از آلبوم نینوا ساخته حسین علیزاده
2. ساقی سرمست
شاید بتوان گفت آخرین شاهکاری که در زمینه موسیقی عاشورایی در موسیقی ایران متولد شده آلبوم «ساقی سرمست»، با آهنگسازی آریا عظیمی‌نژاد و آواز شگفت زنده‌یاد استاد محمدعلی کریمخانی است. این آلبوم مبتنی بر کلام که به نوعی در ژانر تلفیقی و با نگاهی دیگر در ژانر پاپ می‌توان آن را دسته‌بندی کرد سی‌سال پس از نینوای علیزاده در سال ۱۳۹۱ منتشره است. در ساقی سرمست در کنار قطعات اصلی به زبان فارسی، قطعاتی نیز به زبان ترکی و عربی شنیده می‌شود. جدا از آهنگساز، نیما عظیمی‌نژاد، مهدی باقری و علیرضا ملاحسینی از جمله نوازندگان این آلبوم هستند. از جمله مشهورترین قطعات این آلبوم قطعه‌ای است که با این شعرنوحه همراه است: مستان همه افتاده و ساقی نمانده...
قطعه «یک کاروان دل» از آلبوم ساقی سرمست ساخته آریا عظیمی‌نژاد با آواز محمدعلی کریمخانی
3. وداع
اثر درخشانی که به طور خالص در موسیقی دستگاهی ایرانی ساخته شده است «وداع» با آهنگسازی سید محمد میرزمانی و خوانندگی سیدحسام الدین سراج و دکلمۀ زنده‌یاد اصغر فردی است. دیگر ویژگی هنری این آلبوم که سرشار از آوازها، تصنیف‌ها و دکلمه‌های لطیف است این است که بیشتر شعرهایش از شعرهای فاخر و عرفانی عمان سامانی در روایت و تفسیر ماجرای عاشوراست. وداع که محصول سال 1384 است در دو سی‌دی (یا نوار) منتشر و شامل 16 قطعه است. از جمله نوازندگان این اثر می‌توان به بهزاد فروهری (نی)، کوروش بابایی (کمانچه)، مجید اخشابی (سنتور)، جمال جهانشاه (عود)، مسعود حبیبی (دف)، ناصر رحیمی (فلوت)، محمدحسین پور‌معین (کلارینت)، ارسلان کامکار (ویولن و ویولا)، مازیار ظهرالدینی و همایون رحیمیان (ویولن)، عماد نکویی (ویولا)، کریم قربانی (ویولنسل)، علیرضا خورشیدفر (کنترباس)، محمود منتظم‌صدیقی و کوروش بزرگ‌پور(ضربی و کوبه‌ای) اشاره کرد.
قطعه «یک کاروان دل» از آلبوم وداع ساخته محمد میرزمانی با آواز حسام سراج
4. عطش و آتش
دیگر اثر میرزمانی در فضای موسیقی عاشورایی «عطش و آتش» با صدای حاج صادق آهنگران است که پیش از وداع در سال 1374 منتشر شده است. این آلبوم برخلاف اثر قبلی در ژانر پاپ است و فضایش مبتنی بر فضای نوحه‌خوانی‌های قدیمی خود جناب آهنگران است. ظاهرا این اولین آلبومی است که در آن صدای یک مرثیه‌خوان را با سازهای موسیقی می‌شنویم و تجربه‌های بعدی همه متاثر از این تجربه‌اند. پاشا هنجنی (نی)، ناصر رحیمی (فلوت)، زنده یاد کامران علی آقا (ابوا)، سعید اتوت (کلارینت)، مسعود غریب نواز (هورن)، امیرفرشید رحیمیان (ترومپت)، مسعود حبیبی (دف)، علی رحیمیان، ارسلان کامکار، رضا عالمی، ابراهیم لطفی و سیاوش ظهیرالدینی (ویلون)، عماد رضا نکویی (آلتو)، کریم قربانی (ویلونسل)، علیرضا خورشیدفر (کنترباس) و سیدمحمد میرزمانی (کیبورد) نوازندگی این اثر را بر عهده داشتند. مشهورترین قطعه‌ی این آلبوم، قطعه‌ی نخست با شعر زنده‌یاد ابوالقاسم حسینجانی است: جاده و اسب مهیاست بیا تا برویم...
قطعه «خون‌خواهی آب» از آلبوم عطش و آتش ساخته محمد میرزمانی با خوانندگی صادق آهنگران
5. گلچین
حال که سخن از موسیقی پاپ شد خوب است یادی کنیم از آلبوم گلچین که از محبوب‌ترین آلبوم‌های عاشورایی روزگار خود در فضای موسیقی پاپ (و به نوعی پاپ-سنتی) بود و از جمله بهترین‌ها تا همین امروز. گلچین با آواز محمد اصفهانی و موسیقی و تنظیم مجموعه‌ای از آهنگسازان: فریدون شهبازیان، سیدمحمد میرزمانی، شهریار فریوسفی، علی بکان، مجید اخشابی و خود اصفهانی در سال 1376 فراهم شده است. معروف‌ترین قطعه‌ی این آلبوم قطعه‌ی فرصت بدرود با شعر قیصر امین‌پور است: کجا رفتی ای آبروی دو عالم ...
قطعه «فرصت بدرود» از آلبوم گلچین با تنظیم فریدون شهبازیان و با خوانندگی محمد اصفهانی
6. غریبانه
حال که از بهترین‌های پاپ دهه هفتاد صحبت کردیم جا دارد از آلبوم «غریبانه» با آهنگسازی «مجید رضازاده» و اجرای «غلامعلی کویتی‌پور» یاد کنیم که در سال ۱۳۸۲ منتشر شد و تبدیل به یکی از موفق‌ترین و محبوب‌ترین آلبوم‌های عاشورایی آن دهه شد. اینجا هم باز همراهی یک مرثیه‌خوان با موسیقی سازی را می‌بینیم. آلبوم غریبانه 2 هم در ادامه این آلبوم منتشر شد که نتوانست موفقیت آلبوم اول را کسب کند. محبوب‌ترین قطعه‌ی آلبوم یکی از محبوب‌ترین قطعات این آلبوم قطعه‌ی چنگ دل با شعر محمدعلی مجاهدی است: چنگ دل آهنگ دلکش می‌زند / ناله‌ی عشق است و آتش می‌زند ... متن این آهنگ مقدمه‌ی شعری عاشورایی درباره جناب حبیب ابن مظاهر و گفتگوی عاشقانه‌ی ایشان با امام حسین (علیه السلام) است
قطعه «چنگ دل» از آلبوم غریبانه ساخته مجید رضازاده با خوانندگی غلام کویتی‌پور
7. مولای عشق
دیگر آلبوم موسیقی عاشورایی که مثل اثر قبلی در ژانر پاپ و دقیقا در همان سال ۱۳۸۲ منتشر شد «مولای عشق» با آهنگسازی و تنظیم فواد حجازی و اجرای سیدعلیرضا عصار بود که هر دو از ستاره‌های موسیقی پاپ در دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد بودند. شعرهای این آلبوم همگی از شاعری به نام مهدی شریفی است که در جای دیگری چندان سراغی از او نشنیدیم. این آلبوم به نسبت آلبوم قبلی لحن فاخرتر و حماسی‌تری دارد ولی برعکس آلبوم قبلی شاید اینگونه نباشد که بیشتر قطعاتش محبوب و زبانزد شده باشد. معروف‌ترین و شاید زیباترین قطعه‌ی آلبوم، قطعه‌ی شماره پنج است که یک موسیقی باشکوه دارد و با این سطرها شروع می‌شود: ظهر خون مولا به تسبیح و نماز / در میان خیمه‌ها راز و نیاز ...
قطعه «سجاده عشق» از آلبوم مولای عشق ساخته فواد حجازی با خوانندگی علیرضا عصار
8. هفتادودو
یکی از آخرین آلبوم‌های عاشورایی قابل اعتنای پاپ، آلبوم 72 (هفتادودو) با آهنگسازی و تنظیم رسول رسولی است که در سال 1389 منتشر شد و پرونده موسیقی عاشورایی دهه هشتاد را بست. این آلبوم هم باکلام و دو زبانه است : عربی و فارسی ، اما انرژی اصلی بر بخش عربی است. خواننده‌ی قطعه‌ی اول مرثیه‌خوان عربستانی مهدی المومن و خواننده‌ی همه‌ی قطعات دیگر و همچنین شاعر شعرهای عربی مرتضی حیدر آل کثیر خواننده‌ی ایرانی و اهل خوزستان است. ظاهرا خوانندگی فارسی نیز بر عهده‌ی خود آهنگساز بوده است. این آلبوم هم از جهت تلاش برای خلق اثر در زبان عربی و مخصوصا به صورت تلفیقی و هم از جهت فضاسازی دارای بداعت و ارزشمندی است. از جذاب‌ترین قطعات آلبوم همان قطعه اول با نام «وداع»ست: تمهل یاحسین فالف شمس...
قطعه «وداع» از آلبوم 72 ساخته رسول رسولی با خوانندگی مهدی المومن
9. آب تشنه
اما اگر بخواهیم از فضای پاپ فاصله بگیریم و دوباره سراغ موسیقی‌های جدی‌تر و هنری‌تر برویم بهتر است از «آب تشنه» در ژانر موسیقی سمفونیک سخن بگوییم. پیش از آب تشنه آثار سمفونیک بسیاری در فضای عاشورایی خلق شده بودند، مثل «اپرای عاشورا» ساخته بهزاد عبدی، «خسوف» ساخته محمدسعید شریفیان و «عاشورا» ساخته‌ی لوریس چکناواریان. اما آب تشنه ساخته‌ی استاد محمدرضا علیقلی تازه‌ترین و شاید هنری‌ترین و خاص‌ترین آلبوم این فرم است که سال 1399 -یک سال پس از اجرای کنسرت اثر- منتشر شد. این سمفونی که در قالب پوئم سمفونیک است دارای یک اوورتور (با نام مقدمه) و پنج موومان (با نام مجلس) است. آب تشنه به شکلی روایی هم شامل آهنگسازی‌ها و فضاسازی‌های جدید علیقلی و هم شامل چند بازآفرینی و اقتباس از نوحه‌های قدیمی است. یکی از بهترین و منسجم‌ترین قطعات این آلبوم موومان دوم (مجلس دوم = قطعه سوم) است که مربوط به حضرت علی اکبر است.
قطعه «مجلس دوم» از آلبوم آب تشنه ساخته محمدرضا علیقلی
10. خونین‌دلان
و اگر بخواهم یک آلبوم خاص دیگر به این مجموعه اضافه کنم ترجیح می‌دهم «خونین‌دلان» را معرفی کنم، هرچند به نسبت دیگر آثار این فهرست مصرف آموزشی‌اش از مصرف شنیداری‌اش بیشتر باشد، ولی وقتی کنار دیگر آلبوم‌های این مجموعه قرار بگیرد این فهرست را کامل می‌کند. حال خونین دلان روایت زمینه‌ها و نغمه‌های اصیل «حسین‌بابای مشگین» موسیقی‌دان و مرثیه‌خوان مشهور عصر قاجار است توسط آخرین راوی و شاگرد او زنده‌یاد «حاج عباس کیاماری» و شامل زمینه‌هایی که همگی در دستگاه‌های موسیقی ایرانی ساخته شده‌اند. این آلبوم به نوعی می‌تواند آموزش دستگاه‌های موسیقی ایرانی با زبان مرثیه امام حسین (علیه السلام) هم باشد. خونین‌دلان سال ۱۳۹۴ در سه آلبوم فشرده منتشر و راهی بازار موسیقی شد.
مطالب مرتبط:
12 نقاشی عاشوراییِ زیبا از تاریخ نقاشی عامیانه ایران