مجله میدان آزادی: اگر قرار باشد فقط یک شهر را به عنوان هنری‌ترین شهر ایران انتخاب کنیم بسیاری از ما قطعا یاد اصفهان می‌افتیم و اگر نه به عنوان هنری‌ترین شهر ایران دست‌کم به عنوان یکی از پنج شهر برتر ایران از منظر هنر در کنار شیراز و قزوین و... به اصفهان افتخار می‌کنیم. امروز روز اصفهان است و مجله میدان آزادی بنا به مسئولیت خود درمورد هنر یک مطلب ویژه در حال‌وهوای هنر معماری و این شهر عزیز برای شما تدارک دیده. این مطلب را به قلم خانم مینو رضایی بخوانید:
در پیشینه‌ی تأسیس اصفهان آن‌‌قدر تاریخ و حکایت و افسانه آورده‌اند که هیچ‌کس نمی‌داند بالاخره سنگ بنای این شهر در چه دوره‌ای گذاشته شده است. کتیبه‌ها و کتاب‌های تاریخی فقط آن‌قدری به ما اطمینان می‌دهند که این سنگ بنا در هر روز و هر سال و هر دوره‌ای که بوده، ماهش حتماً آذرماه بوده. این شد که اول آذر شد روز اصفهان و نماد قوس شد نماد اصفهان.
در تاریخ هشت سال جنگ تحمیلی تمام استان‌های ایران شهدای زیادی تقدیم کردند و اصفهان در صدر این آمار است. به علاوه رکورد تشییع تعداد شهید در یک روز متعلق به اصفهان است با تشییع 370 شهید عملیات محرم در آبان 1361. این شد که 25 آبان شد روز حماسه و ایثار مردم اصفهان.
یکی از کسانی که در آن‌چه اصفهان را اصفهان کرد (حداقل از نظر بناهای شگرف معماری) نقش به‌سزایی داشت، شیخ بهایی است. شیخ بهایی که روز گرامیداشتش در تقویم مصادف با تولدش در اردیبهشت است. نامگذاری سوم تا نهم اردیبهشت به عنوان هفته نکوداشت اصفهان از همین جهت است.
از بین این سه مناسبت که هرکدام به بهانه‌ای با نام اصفهان زیبا مزین شده، ما یکم آذر را انتخاب کردیم که روز خودِ خودِ اصفهان است! اصفهانی که گرچه بخش بزرگی از هویتش را مرهون آثار تاریخی‌اش است، اما در بیش از ده سال اخیر، برای محافظت این بناهای پرشکوه معماری با چالش‌های زیست محیطی بسیار جدی دست به گریبان است. از جمله بیشترین فرونشست در بافت شهری که منجر به ترک خوردن و فروریختن ساختمان‌ها چه تاریخی و چه غیرتاریخی می‌شود.
در این مطلب و به مناسبت روز اصفهان قرار است ده زیبایی اصفهان را به رخ بکشیم اما نه به شیوه‌ی صفحات ژورنالیستی گردشگری! یاد کردن ما از آثار تاریخی معماری اصفهان نه به هوای دریغ و حسرت برای گذشته که برای مهیا شدن‌مان به منظور سپردن این امانت‌ها به دست آیندگان است.
پس در ادامه برایتان ده اثر تاریخی شهرموزه اصفهان را که زنگ خطر تخریب جدا برای آن‌ها به صدا درآمده را معرفی می‌کنیم.
1.سی و سه پل
طراحی پل‌های باستانی اصفهان که بر روی زاینده‌رود هستند بر این مبنا بوده که این رودخانه چندهزارساله همیشه آب دارد. خشکسالی طولانی زاینده‌رود و اثرات زلزله خاموشی به نام فرونشست موجب آسیب جدی به پایه و حتی رویه‌های این پل شده است.
2.پل خواجو
ترک‌های پل خواجو بیشتر در ناحیه ایوان نمایان شده و علیرغم پر شدن، هرازگاهی ترک‌های جدیدی راه خود را به این پل تاریخی باز می‌کنند.
3.مسجد سید
مسجد سید اصفهان یکی از مساجد شاهکار قاجاری است که احداث و تزییناتش حدود 130 سال طول کشیده است و همچنان قسمت‌هایی از آن ناتمام مانده است! چندی پیش کاشی‌های فیروزه‌ای کف این شبستان بر اثر فرونشست و مراقبت نامناسب شکاف‌هایی بسیار عمیق برداشت. به جز این، شکاف در بیرون و پشت دیوار شبستان این مسجد نیز وجود دارد.
4.بقعه شهشهان
بقعه شهشهان از یادگارهای دوره تیموریان است و داستان ساخت آن و فرد مدفون در آن، خود سر درازی دارد. این مقبره نیز مدتی است اثرات فرونشست عمیق زمین در اصفهان را در خود نمایان کرده است.
5.گنبد مسجد امام
مجموعه آثار تاریخی میدان نقش جهان یا میدان امام اصفهان (شاه عباس سابق) شامل بازار و سردر و کاخ عالی قاپو و دو مسجد می‌باشد که معروف‌ترینش مسجد امام است. مسجدی که می‌توان گفت مهم‌ترین مسجد اصفهان است. اهمال کاری و نابلدی در سری آخر مرمت گنبد این مسجد، باعث چین خوردگی و نامتقارن شدن این بنای صفوی شد. با این‌حال برخی دست‌اندرکاران مدعی هستند فرونشست زمین عامل بیشتر شدن چین خوردگی‌های این گنبد است.
6.منارجنبان
تمام منارجنبان‌های دنیا متعلق به معماری ایرانی-اسلامی است که همگی در دوره تیموریان ساخته شده‌اند. معروف‌ترین منارجنبان مربوط به اصفهان است که البته در جاده نجف‌آباد قرار دارد. از آنجا که فرونشست از سمت شمال اصفهان شدیدتر است، آینده‌ی این بنا که در مسیر فرونشست قرار دارد مبهم است. همینطور فرسودگی بنا بر اثر عبور و مرور و تکانه‌ها از مواردی است که حیات آن را تهدید می‌کند.
7. مسجد عتیق
پیشینه‌ی مسجد عتیق یا مسجد جمعه به دوره‌ی عباسیان بازمی‌گردد و داستان ساخت چند مرحله‌ای آن بسیار عجیب و طول و دراز است. به جز مشکلات معمول این بنای کهن‌سال که مقبره‌ی علامه مجلسی را در خود دارد، مسجد جمعه نیز از ترک‌های ناشی از فرونشست در امان نمانده است.
8.سردر قیصریه
یک دروازه‌ی اصلی با نقاشی‌های رضا عباسی، نقاره خانه، چند حوض و چهار در فرعی که به بازار و تیمچه‌ها متصل می‌شوند سردر قیصریه را تشکیل داده‌اند. سردرقیصریه از بناهای میدان نقش جهان است. طبقه سوم این دروازه نقاره خانه‌ای برای اعلام اوقات روز بود که خراب شد. نم‌کشیدگی و فروریختن‌های بر اثر فرونشست در زمستان گذشته، زنگ هشدار را برای دو طبقه‌ی باقی مانده این بنا به صدا درآورد.
9. مجموعه‌ی علی‌قلی‌آقا
علی‌قلی‌آقا از نزدیکان دربار سلطان حسین صفوی بود که حمام و مسجد و بازار و زورخانه‌ای به نام خودش در محله‌ی بیدآباد ساخته است. امروز اثر فرونشست در زورخانه و حمام علی‌قلی‌آقا(موزه‌ی مردم‌شناسی بیدآباد) به وضوح دیده می‌شود. ترک‌های مسجد علی‌قلی‌آقا نیز حاکی از آن است که اضلاع مسجد از هم دور می‌شوند.
10. مدرسه چهارباغ
مدرسه‌ی چهارباغ یا مادرشاه از یادگاران دوره‌ی صفوی است که درباره‌اش قصه‌ها و افسانه‌های زیادی گفته‌اند. مثلاً این‌که مدرسه چهارباغ کتابخانه‌ی تکمیلی نیز داشت که در زمان هجوم افغان‌ها، تحویلدار کتابخانه، کتاب‌ها را به سرداب خانه‌اش برد و آن‌ها کم‌کم از بین رفتند. این مدرسه که در زمین‌های آبرفتی اطراف زاینده‌رود ساخته شده نیز با خطر بسیار جدی و نزدیک فرونشست روبروست و ترک‌های گنبد فیروزه‌ای آن در سال‌های اخیر حاکی از همین موضوع است. مدرسه چهارباغ در سال‌های اخیر به حوزه علمیه امام جعفر صادق معروف است.
در پایان خوب است بگوییم ما در مواجه با این آثار تاریخی در حال تخریب دو رویکرد را می‌توانیم در پیش بگیرم. اول، انکار و نگاه خوشبینانه به میزان فرونشست چندین برابر بیشتر از استاندارد جهانی. دوم، دیدن و پذیرفتن این بمب ساعتی و مقابله‌ی تخصصی با آن به منظور کند شدن حرکتش.