مجله میدان آزادی: در پنجاهمین صفحه از پرونده «اردیبهشت کاغذی» و «فهرست کتاب‌های پیشنهادی برای خرید از نمایشگاه کتاب» فهرستی از مجموعه کتاب‌هایی با محوریت زنان نویسنده، برای دوست‌داران ادبیات انتخاب کرده‌ایم. این فهرست را به قلم رقیه کیه در ادامه بخوانید:
اگر از اول تاریخ نوشتن، سفرمان را آغاز کنیم، نویسندگان زن بسیاری هستند که نوشته‌اند و سروده‌اند اما ما نامی و ردی از زن بودنشان در تاریخ نداریم به دلایل متعدد که هدف این نوشته اصلا نیست؛ اما اشاره به همین نکته کافی است که بسیاری از آنان با نام مردانه اثرشان را به دنیای ادب تقدیم کرده‌اند. بسیاری گمنام ماندند اما نام برخی از آن‌ها امروز به ما رسیده است. از جین آستین انگلیسی گرفته تا همین پروین اعتصامی محبوب خودمان که در ابتدای کار با نامی مردانه آثار خود را در دنیای ادبیات ثبت کرده‌اند.
ما در این فهرست به سراغ نویسندگان زن رفته‌ایم؛ زنانی که جهان ادبیات به زن بودنشان احترام گذاشت و حالا چرخ‌های ماشین ادبیات روی شانۀ کتاب‌های آنان نیز می‌چرخد. ویژگی این فهرست این است که در آن به سراغ نویسندگان زن معاصرتر رفته‌ایم و از کلاسیک‌ها کمی فاصله گرفته‌ایم. نویسندگانی که با فاصله‌ی کمی یا خیلی نزدیک در همین روزگار ما زیسته‌اند یا زیست می‌کنند؛ پس این شما و این فهرست 10 رمان از 10 نویسنده زن جهان.
1. گودی | جومپا لاهیری
ادبیات مهاجرت از ژانرهای ادبی جهان معاصر است که هم نویسندگان دوست داشتنی و خواندنی‌ایی دارد و هم طرفداران پر و پا قرصی در گوشه گوشه‌ی جهان. جومپا لاهیری یکی از مهاجران هندی به آمریکاست که و شخصیت‌هایش همچون خود او مهاجران هندی هستند و دغدغۀ اصلی داستان‌هایش چاش‌های هویتی، اجتماع و خانوادگی مهاجرین.
رمان «گودی» لاهیری، درباره دو برادر با دو سرنوشت متفاوت؛ سوبهاش و اودایان میترا که اگرچه برادر بودند و سر سفره‌ی یک پدر و مادر بزرگ شدند اما بنا بر انتخاب‌هایشان دو سرنوشت متفاوت پیدا کردند؛ یکی راه سیاست را در پیش گرفت و به یکی از جنبش‌های کارگری زمانه‌ی خود پیوست و دیگری ترجیح داد به اهالی علم بپیوندد و ترک یار و دیار کند و به آمریکا مهاجرت کند. اما هیچ‌گاه آن نیمه که در وطن از دست داده بود او را رها نکرد حتی در زرق و برق زندگی آمریکایی.
هویت، خانواده، مهاجرت، عشق و جدایی از درون‌مایه‌های اصلی این رمان هستند و اگر با قلم لاهیری آشنا باشید باید بدانید که نثر او با جملات کوتاه، توصیفات دقیق و تشریح احساسات و روابط انسانی از نزدیک، چقدر این کتاب را خواندنی کرده است.
لاهیری با نوشتن رمان گودی به سرعت وارد فهرست پرفروش‌های نیویورک تایمز شد و توانست نامزد جوایز من‌بوکر در سال ۲۰۱۳ و بیلیز در سال ۲۰۱۴ شود.
معروفترین ترجمه‌ی این کتاب در ایران، ترجمۀ امیر مهدی حقیقت است با نام «گودی» که انتشارت ماهی آن را روانۀ بازار کرده است و مترجمان دیگری با اسم «زمین پست» و... نیز آن را ترجمه کرده‌اند.
2. مثل آب برای شکلات | لورا اسکوئیول
وقتی صحبت از آمریکای لاتین می‌شود، ناخودآگاه به دنیای داستان‌های رئالیسم جادویی می‌روید و رمان «مثل آب برای شکلات» هم به سبک رئالیسم جادویی است با چاشنی آشپزی. شاید دوست داشته باشید بدانید در ینگۀ دنیا چطور خوراک بلدرچین را در سس برگ گل سرخ طبخ می‌کنند یا «دلمه‌ی فلفل چیلی با سس گردو» چه طعمی دارد و تفاوت «قیمه‌ی بوقلمون با بادام و دانه‌ی کنجد» با قیمه سیب‌زمینی خودمان چیست؟
لورا اسکوئیول، نویسنده مکزیکی، با نوشتن این رمان و در خلال طبخ غذاهای سنتی این سرزمین، سرنوشت کوچکترین دختر خانواده‌ای مکزیکی را روایت می‌کند که بر اساس سنت‌های خانواده و جامعه محکوم به در خانه ماندن، ازدواج نکردن و نگهداری از مادری که با او رابطۀ دوستانه‌ای ندارد است؛ اما آشپزی با چاشنی احساسات متفاوتی که دارد، زندگی را برای او قابل تحمل می‌کند. کتابی که در خلال یک داستان متفاوت عاشقانه به خشونت علیه زنان از سوی جامعه، خانواده و حتی بین خود زنان می‌پردازد.
«مثل آب برای شکلات» در سال ۱۹۸۹ نوشته شده، در سال ۱۹۹۲ نیز فیلمی اقتباسی از آن ساخته شده، به ۳۰ زبان ترجمه شده و تاکنون بیش از سه میلیون نسخه از آن در جهان چاپ شده است.
3. زلیخا چشم‌هایش را باز می‌کند | گوزل یاخینا
آنقدر سایۀ مردان نویسندۀ روس در ادبیات روسیه و جهان سنگین است که کمتر کسی می‌پندارد زنی از زیر این سایۀ سنگین بیرون بیاید و عرض اندام کند؛ اما به تازگی عالم ترجمه فارسی با یکی از نویسندگان زن این خطۀ خیلی دور خیلی نزدیک به ما، آشنا شده است و از آنجا که پیش از ترجمه اثرش به فارسی یک چهرۀ جهانی بود، اثرش خیلی زود در ایران مورد استقبال قرار گرفت.
«زلیخا چشم‌هایش را باز می‌کند» اولین کتاب گوزل یاخینا، نویسندۀ روس تاتاری تبار است که در ایران ترجمه شد و استقبال از آن به ترجمۀ دومین کتاب از او، در نمایشگاه کتاب سی و ششم هم رسید.
یاخینا با الهام از سرنوشت مادربزرگش که شانزده سال از عمرش را به‌عنوان تبعیدی در اردوگاه کار اجباری در سیبری گذرانده بود، سرگذشت زنی تاتار و مسلمان را روایت می‌کند که تبعۀ شوروی است و زندگی و سرنوشتش با یکی از مهمترین دوره‌های تاریخ روسیه، یعنی انقلاب اکتبر و تشکیل روسیه شوروی و سیطره حکومت کمونیستی بر این کشور، گره می‌خورد. او در این رمان داستان دگرگونی زلیخا، زنی ساده و روستایی را در متن دگرگونی سیاسی روسیه و روی کار آمدن کمونیسم بر این کشور روایت می‌کند.
یاخینا در یادداشتی که برای ترجمه فارسی این کتاب نوشته آورده است:
در این کتاب بیشتر به جریان زندگی انسان توجه کرده‌ام تا جریان دگرگونی‌های سیاسی. من تلاش کرده‌ام رمانی بنویسم که با پیروی دقیق از تمامی جزئیات تاریخی، تنها یک کتاب تاریخی نباشد، بلکه کتابی باشد که به مسائل ماندگار و همیشگی بپردازد، مسائلی که همیشه ذهن و دل انسان‌ها را جدا از ملیت به خود مشغول داشته است.
انتشارات نیلوفر رمان «زلیخا چشم‌هایش را باز می‌کند» با ترجمه زینب یونسی منتشر کرده است.
4. عاشق ژاپنی | ایزابل آلنده
ایزابل آلنده، نویسندل شیلیایی و برنده جایزه هانس کریستین اندرسن، عاشق ژاپنی را در سال 2015 نوشت و یک سال بعد در سال 2016 کاندیدای بهترین رمان به انتخاب آمازون و از برترین‌های سال 2016 به انتخاب رسانه‌ها شد.
همانطور که از اسم کتاب پیداست، آلنده در کتاب عاشق ژاپنی ما را با عاشق و معشوقی آشنا می‌کند که یکی از آن‌ها ملیت ژاپنی دارد؛ ملیتی که شاید ما خبر نداشته باشیم اما روزگاری در آمریکا و اروپا برابر بود با معنای دشمن... معشوق داستان دختری لهستانی است رانده شده از سرزمین خویش و پناهنده به آمریکا و عاشق پسری ژاپنی-آمریکایی که در خلال ماجراهای جنگ جهانی دوم از آمریکا رانده می‌شود. کتاب عاشق ژاپنی حکایت عشق و جدایی است در زمانه‌ای که انسان در تب جنگ جهانی دوم می‌سوخت و ظلم‌هایی که ناروا به او تحمیل می‌‌شد اما عاشق ژاپنی از معشوقش می‌خواهد عشق‌شان را در یک حباب زنده نگه دارند و از خارهای زندگی حفظش کنند و آن را تا آخر عمر و حتی برای بعد از مرگ دست‌نخورده نگه دارند.
عاشق ژاپنی در ایران ترجمه شده است و اگرچه ترجمه‌های متعددی برای انتخاب ندارد اما به‌راحتی می‌توانید یکی از دو ترجمه موجود در بازار را بیابید.
5. خدمتکارها | کاترین استاکت
داستان در رمان «خدمتکارها» از این قرار است که پرستاران سیاه‌پوست، فرزندان سفیدپوستان را بزرگ می‌کنند و همین کودکان در بزرگسالی، کارفرمای پرستار کودکی خود می‌شوند و فرزندانشان را به آن‌ها می‌سپارند. تا اینجا یک چرخۀ عادی کار و کارفرما است اما داستان از جایی آغاز می‌شود که این پرستاران سیاه‌پوست علاوه بر تبعیض نژادی با خشونت خانگی، نا امنی کار و دستمزد روبه‌رو هستند و این سلسله ظلمها از پدران و مادران کارفرما، مثل یک سنت به فرزندانشان می‌رسد اما از یک جایی به بعد این پرستارها تصمیم می‌گیرند به این ظلم خاتمه دهند و حق‌شان را پس بگیرند.
سه زن، ایبی لین، دوستش مینی و دختری سفیدپوست به نام اسکیتر که برخلاف دیگر همکلاسی‌هایش هنوز شوهر نکرده است، دور هم جمع می‌شوند تا با نوشتن یک کتاب از ماجراهای این خدمتکارها در خانۀ سفیدپوستان، یک جنبش اجتماعی برابری زنان و رنگین‌پوستان علیه تبعیض نژادی و جنسیتی راه بیندازند.
کاترین استاکت، نویسندۀ کتاب، روزنامه‌نگاری بود که برای نخستین رمانش یعنی خدمتکارها پنج سال زمان صرف کرد و اثرش به سرعت از پرفروش‌ترین آثار نیویورک تایمز و برندۀ جایزۀ گودریدز شد و تاکنون به 42 زبان مختلف ترجمه شده است.
تیت تیلور نیز در سال 2011 یک فیلم سینمایی اقتباسی از این رمان با بازی اما واتسون، برایس دالاس، وایولا دیوس و... ساخت که جوایز زیادی از جمله جایزۀ اسکار بهترین بازیگر نقش اول زن، جایزۀ اسکار بهترین فیلم، جایزۀ گلدن گلوب بهترین بازیگر زن فیلم درام را از آن خود کند.
6. سرزمین گوجه‌های سبز | هرتا مولر
هرتا مولر این کتاب را با نام «قلب حیوانی» نوشت و می‌توان از آن به عنوان شناخته‌شده‌ترین اثر مولر نام برد.
داستان کتاب در حکومت کمونیستی رومانی اتفاق می‌افتد و حکایت چند جوان است که برای زندگی بهتر راهی آلمان می‌شوند اما سرنوشت آنطوری پیش نمی‌رود که آن‌ها می‌خواهند. مولر این رمان را به یاد دوستان رومانیایی خود که در رژیم کمونیستی رومانی کشته شدند، نوشته است.
هنگامی که ترجمه انگلیسی این کتاب توسط مایکل هافمن در سال ۱۹۹۶ منتشر شد، مخاطبان بین‌المللی فراوانی جذب کرد و در سال ۱۹۹۸ این ترجمه برنده جایزه ادبی بین‌المللی IMPAC دوبلین، بزرگترین جایزه برای یک اثر داستانی منتشره به زبان انگلیسی شد. پس آنکه مولر، جایزه نوبل ادبیات را گرفت، سرزمین گوجه‌های سبز وارد فهرست پرفروش‌ترین‌های آمازون شد.
اگر به ادبیات سیاسی علاقه دارید و به نگاه زنانۀ یک نویسنده که خود در فضای داستانش نفس کشیده و از تجربه‌ی زیستۀ خود می‌گوید، این کتاب می‌تواند برای شما خواندنی باشد.
7. بانوان ماه | جوخه الحارثی
دیگر نوبتی هم که باشد باید بعد از آمریکای لاتین و روسیه و آلمان و آمریکا، سری بزنیم به این طرف دنیا!
کتاب «بانوان ماه» نوشتۀ جوخه الحارثی، استاد دانشگاه عمانی است و کتابش به زندگی چند خانوادۀ عمانی در سال‌های استعمار انگلیسی‌ها می‌پردازد و خوب شخصیت‌های اصلی داستانش زنان عمانی هستند و آداب و رسوم این کشور. بانوان ماه قصۀ تاریخ و مردمان فعلی کشور عمان است که در کالبد عشق‌ها و جدایی‌های یک خانواده و در گذار از سنت به مدرنیته به تصویر کشیده شده است و به دلیل مسلمان بودن برای ما ایرانی‌ها تصاویر آشنایی دارد که خواندنشان از زبان یک نویسندۀ عمانی می‌تواند جذاب باشد و به قول «بتانی هیوز» رئیس هیئت داوران جایزه من بوکر: «کتابی که در یک اتاق آغاز می‌شود و در جهانی عظیم به پایان می‌رسد».
جوخه الحارثی متولد 1978، نخستین نویسندۀ عرب زبانی است که توانسته جایزه من بوکر را به خانه ببرد. کتاب الحارثی در ایران با نام‌های متعددی مثل «اجرام آسمانی»، «دختران مهتاب»، «ماه خاتون‌ها»، «زنان ماه» و... ترجمه شده است.
8. شهر و خانه | ناتالیا گینزبورگ
حتما رمان‌های بسیاری را به یاد می‌آورید که از طریق نامه‌نگاری میان دو نفر شکل می‌گیرند. رمان «شهر و خانه» از ناتالیا گینزبورگ نیز طریق نامه روایت می‌شود اما نه میان دو نفر!
شهر و خانه حکایت روزنامه‌نگاری ایتالیایی است به نام جوزپّه است که خانه، فرزند و عشقش را در ایتالیا از دست داده است و برای فرار از دلتنگی‌های زندگی و مشکلات اقتصادی تصمیم به مهاجرت به آمریکا، نزد برادرش می‌گیرد. نامه‌هایی که او از آمریکا برای دوستانش به ایتالیا می‌فرستد و پاسخ آن‌ها از زبان راویان متعدد که همه نویسندۀ این نامه‌ها هستند، طرح کلی داستان را شکل می‌دهد و گینزبورگ در خلال این نامه‌‌نگاری‌ها احساسات متنوع انسانی و تنوع زندگی آن‌ها را بیان می‌کند.
رمان شهر و خانه را انتشارات هرمس با ترجمۀ محسن ابراهیم، به علاقه‌مندان رمان و ادبیات ایتالیا تقدیم کرده است.
9. خانم دلوی | ویرجینیا وولف
نمی‌شود از مهمترین داستان‌نویسان زن دنیا حرف زد و نامی از ویرجینیا وولف نیاورد. ما برای این فهرست کتاب «خانم دلوی» را از میان آثار این نویسندۀ انگلیسی انتخاب کردیم.
خانم دلوی، روایت یک روز از زندگی یک زن اشرافی به نام کلاریسا دلوی است که در انگلستان پس از جنگ جهانی اول زندگی می کند. تمام داستان در یک روز اتفاق می‌افتد، روزی که کلاریسا در حال آماده شدن برای مهمانی‌ای است که عصر همان روز به میزبانی خودش برگزار خواهد شد. داستان وولف در خلال روایت یک روز از زندگی کلاریسا، ساختار اجتماعی انگلستان در زمان میان دو جنگ جهانی و قشر مرفه انگلستان را به تصویر می‌کشد.
وولف که همیشه به شیوه‌های سنتی رمان‌نویسی انتقاد داشت در این رمان خیلی چیزها را به هم زد و بسیاری از منتقدین کتاب خانم دلوی را جزو اولین رمان‌های نو می‌دانند؛ چراکه در زمان انتشار این رمان، اینکه تمام ماجراهای رمان در یک بازۀ زمانی یک‌روزه و در یک شهر رخ بدهد و تمرکز روی یک شخصیت باشد، پدیده‌ی تازه‌ای بود.
کتاب خانم دلوی ترجمه‌های متعددی در بازار دارد اما ما به شما ترجمۀ خانم فرزانه طاهری را پیشنهاد می‌کنیم که انتشارات نیلوفر آن را منتشر کرده است.
10. استاد و خدمتکار | یوکو اوگاوا
ژاپنی‌ها با نویسندگان محبوبشان، وزنه‌ای در ادبیات جهان هستند و نمی‌شود فهرستی جهانی داشته باشیم و نویسنده‌ای ژاپنی در آن حضور نداشته باشد.
یوکو اوگاوا از نویسندگان زن ژاپنی است که در ادبیات ژاپن و جهان، جوایز متعددی دریافت کرده و کتاب «استاد و خدمتکار» او یکی از پرفروش‌ترین آثار ادبیات ژاپن و مشهورترین کتاب اوست که در سال 2004 منتشر شده است. این کتاب تنها یک ماه پس از انتشار، به فروش یک میلیون نسخه رسید.
اوگاوا که بعدها در سال 2006 با همکاری یک استاد ریاضی ژاپنی کتاب «مقدمه‌ای بر زیباترین ریاضیات جهان» را نوشت، اولین‌بار در این رمان به سراغ ریاضی رفت با اینکه حتی تحصیلاتش هم با این رشته مرتبط نیست.
استاد و خدمتکار، روایت زندگی یک پروفسور نابغۀ ریاضیات از دریچۀ چشم خدمتکار اوست؛ پروفسوری که بر اثر حادثه‌ای مشکل حافظۀ کوتاه‌مدت دارد و همه‌چیز را تنها برای 80 دقیقه به یاد می‌آورد. حتما خدمتکار چنین آدمی بودن آن هم از نوع ریاضی‌دانش خیلی سخت است و مشکلات خودش را دارد اما خدمتکار این رمان می‌داند چطور با این استاد که حافظۀ نیم‌بندی هم دارد کنار بیاید.
کوئیزومی تاکاشی، کارگردان ژاپنی، در سال 2006، با اقتباس از این کتاب فیلمی سینمایی با عنوان «معادله‌ی محبوب پروفسور» روی پردۀ سینماهای ژاپن برد.
کتاب اوگاوا با نام «خدمتکار و پروفسور » نیز در ایران ترجمه شده است.