مجله میدان آزادی: در صفحه‌ی سی‌ام پرونده‌ی «شاخه‌های درخت باربد» و در آخرین برگ از ستون «کتاب‌شناسی پژوهشگران موسیقی نواحی ایران»، خانم «مینو رضایی» فهرست کتاب‌شناسی آثار آقای «جهانگیر نصری اشرفی» برای موسیقی نواحی ایران را بررسی کرده‌است. آن را در ادامه بخوانید:
جهانگیر نصری اشرفی متولد 1336 بهشهر و مردم‌نگار، قوم‌شناس و اتنوموزیکولوگ (موسیقی‌شناس حوزه‌ی موسیقی نواحی و بومی) است. او در زمینه‌ی معرفی و شناساندن تاریخ فرهنگ و سنن قومی و آیینی و هنری اقوام ایرانی کارگاه‌ها و سخنرانی‌های پرشماری در دانشگاه‌های مختلف ایران برگزار کرده و دبیری و مدیریت چندین فستیوال بین‌المللی و ملی را در حوزه‌ی نمایش، آیین، موسیقی، نقل‌ها و تعزیه بر عهده داشته است. در این یادداشت بنا را بر این گذاشته‌ایم که به معرفی کتاب‌های نصری اشرفی در زمینه‌ی موسیقی نواحی بپردازیم. با اینحال چون نام اشرفی با چندین سال فعالیتش برای نگارش دو مجموعه‌ی «فرهنگ واژگان تبری» و «دانشنامه مازندران و تبرستان» سپری شده، معرفی این دو کتاب را نیز در این یادداشت گنجانده‌ایم.
در ادامه به معرفی کتاب‌های موسیقی نواحی این پژوهشگر و البته کتابی که او بابتش می‌پردازیم:
• فرهنگ واژگان تبری (پنج جلدی، 1381)
تبرستان (یا طبرستان) در طول تاریخ از وسعت جغرافیایی متفاوتی برخوردار بوده است. این وسعت، گاهی تمام رشته‌کوه البرز و گاهی تنها ولایات شمالی ایران (بیشتر نزدیک به مازندران فعلی) را شامل می‌شده است. واژه‌ی تبری مربوط به هر چیزی است که ریشه در این سرزمین دارد؛ از جمله «فرهنگ واژگان تبری: با همانندهای مازندرانی، استاربادی، گیلی، قصرانی». این فرهنگ‌نامه با همکاری چند صد مؤلف و پژوهشگر، پس از سال‌ها تلاش مستمر، نخست به‌صورت مجموعه‌ای پنج جلدی منتشر شد و نخستین دانشنامه‌ی جامع مازندران است. جهانگیر نصری اشرفی سرپرستی پژوهش، جمع‌آوری و نگارش این کتاب را به عهده داشت. به گفته‌ی او قرار است «فرهنگ واژگان تبری» به ده جلد گسترش پیدا کند. نامزدی کتاب سال از افتخارات این کتاب است.
• نمایش و موسیقی در ایران (سه جلدی، 1383)
نصری اشرفی در «نمایش و موسیقی در ایران» مانند دیگر آثارش، به تاریخ و فرهنگ و هنر ایران قدیم پرداخته است. رویه‌ی این مجموعه‌ی سه جلدی تأکید بر جنبه‌ی موسیقایی، آیینی و نمایشی سوژه‌هاست.
• گوسان پارسی بررسی نقل و نقالی در نواحی ایران (1385)
گوسان به معنای موسیقی‌دان و خنیاگر است؛ خنیاگری که توانایی بداهه‌سرایی دربارهی داستان‌های پادشاهان، منظومه‌های عاشقانه و حماسی را نیز دارد. اهمیت کار گوسان‌ها، انتقال سینه به سینه‌ی تاریخ و ادبیات به نسل‌های بعدی است؛ به‌خصوص در روزگار پیش از اختراع خط و به وجود آمدن تاریخ کتبی.
در سال 1383 خورشیدی اولین کنگره‌ی «گوسان پارسی» در تهران و با حضور هنرمندان و پژوهشگران موسیقی نواحی ایران برگزار شد. جهانگیر نصری اشرفی بعد از سال‌ها پژوهش، کتاب «گوسان پارسی، بررسی نقل و نقالی در نواحی ایران» را به‌مناسبت همین کنگره گردآوری و منتشر کرد. این کتاب حدوداً چهارصد صفحه‌ای نخستین پژوهش کتبی و مستند و وسیع دربارهی گوسانان است. نقل‌های دینی و مذهبی، پهلوانی، نقل‌های تاریخی، اسطوره‌ای و حماسی و نقل‌های غنایی از جمله مضامین نقالی هستند که در این کتاب به آن‌ها اشاره شده است. همچنین فرم اجرایی نقل‌ها در نواحی ایران نیز در این کتاب به چهار شاخه تقسیم شده: نقل کلامی یا منثور، نقل منظوم، نقل موسیقیایی و نقل تلفیقی.
• وازیگاه (پنج جلدی، 1392)
وازی (بازی) با ترکیب گاه (هنگام) به‌معنای زمان بازی است. «وازیگاه: فرهنگ آیین، بازی، نمایش و سرگرمی‌های مردم ایران» از دیگر کارهای جهانگیر نصری اشرفی است که با همراهی عباس شیرزادی آهودشتی و چندین مؤلف همکار دیگر نوشته شد. این مجموعه که نامزد کتاب سال ایران شد، در حدود بیست هزار مدخل به بازی‌ها و آیین‌های سرگرمی رو به فراموشی ایران می‌پردازد. پرداختن به فرهنگ اصطلاحات زورخانه، جشن‌ها و دسته‌بندی جنسیتی انواع بازی‌ها و تفکیک استانی از ویژگی‌های ارزشمند «وازیگاه» است.
• تاریخ ادبیات و هنر ایران (دو جلدی، 1391)
«تاریخ ادبیات و هنر ایران» از زمان باستان تا معاصر به معرفی و تعریف و تاریخچه‌ی هنرهای از زمان ایران باستان تا دوران معاصر می‌پردازد. هنر ایرانی و هنر اسلامی و هنر معاصر از مباحثی است که در این کتاب به‌طور مفصل به آن پرداخته می‌شود. عباس شیرزادی آهودشتی، احمد رضایی و سیاوش نصری اشرفی از همکاران جهانگیر نصری اشرفی در تألیف این مجموعه‌ی دو جلدی هستند.
• از آیین تا نمایش (دو جلدی، 1390)
«از آیین تا نمایش» از معدود کتاب‌هایی است که به‌طور کامل به بحث سرگرمی و ابعاد آن پرداخته است. هرکدام از جلدهای این مجموعه‌ی دو جلدی چهار فصل دارد. ارتباط آیین‌ها با سرگرمی، ارتباط کار با سرگرمی، ریشه‌ی پیدایش سرگرمی، باورهای حول محور سرگرمی و اجراکنندگان سرگرمی از مضامین این کتاب هستند. امیر سهابی و عباس شیرزادی آهودشتی از همکاران اشرفی در تألیف این کتاب هستند.
• دانشنامه‌ی مازندران و تبرستان (پنج جلدی، 1398)
«دانشنامه‌ی مازندران و تبرستان» با همکاری گروه مؤلفان و به سرپرستی جهانگیر نصری اشرفی طی تلاشی حدوداً ده ساله و با حمایت فرهنگخانهی مازندران گردآوری و تألیف شد. انتشار این کتاب مقارن با نامزدی آن در رویداد کتاب سال ایران در حوزه‌ی پژوهش بود. این مجموعه اولین دانشنامه‌ی جامع مازندران است که به اقوام، جغرافیا، محیط زیست، معماری، اقتصاد، زبان، تاریخ، فرهنگ و مردم‌شناسی حوزه‌ی نفوذ فرهنگ تبری می‌پردازد. همه یا بخش‌هایی از استان‌های تهران، مازندران، گلستان، البرز، گیلان، قزوین و سمنان در گستره‌ی فرهنگ تبری قرار دارند.
• خنیا: بررسی موضوعات آیینی، نمایشی و موسیقایی ایران (سال 1387)
با توجه به منع موسیقی و آواز در ایران پس از اسلام، هنرمندان موسیقی نیز در درجات پایین اجتماع طبقه‌بندی شدند اما آن‌ها با آیین‌هایی چون مناقب‌خوانی، تعزیه، نوروزخوانی و... باز هم راه شعر و موسیقی و آواز را به زندگی مردمان گشودند. «خنیا: بررسی موضوعات آئینی، نمایشی و موسیقایی ایران» دربارهی آیین‌های ایرانی است که در خنیاگری پس از اسلام ریشه دارد.
• امیر پازواری: از دیدگاه پژوهشگران و منتقدان (سال 1376)
امیر پازواری صاحب دیوان «کنزالاسرار» از شعرای تبری (طبری) است که از زندگی او، عشق او و گشوده شدن زبانش به شعر تحت عنوان افسانه یاد می‌شود. «امیر پازواری: از دیدگاه پژوهشگران و منتقدان» دربارهی پیشینه‌ی این افسانه و اشعار امیر است.
• ققنوس، تعزیه‌ی ایران (1385)
این کتاب پژوهشی است مفصل در باب تعزیه‌خوانی نواحی ایران (پیش‌خوانی‌ها، نوحه‌ها، گوشه‌ها و مرثیه‌ها) که حاصل تحقیقات میدانی در هفده منطقه‌ی کشور است. علاقه‌مندان و پژوهشگران تعزیه و موسیقی نواحی و رابطه‌ی موسیقی و تعزیه می‌توانند از این کتاب به‌عنوان منبع تحقیق معتبری استفاده کنند.
• کوچ: بررسی موسیقی اقوام و عشایر ایران (1386)
سفر، آیین‌ها و جغرافیا عواملی اثرگذار بر فرهنگ و به‌خصوص موسیقی اقوام هستند. در این مجموعه موسیقی نواحی گاه به‌صورت نغمه‌محور، گاه سازمحور و گاه قوم‌محور بررسی شده است. برخی مطالب این کتاب برگرفته از جشنواره‌ی سراسری کوچ است که در شهریور 1381 و با شرکت 160 هنرمند در مرکز لرستان برگزار شد. سوره مهر انتشار این کتاب را بر عهده داشته‌است.
• درﯾﭽﻪای ﺑﺮ رﺳﻢﻫﺎ، ﻧﻘﻞﻫﺎ، آﯾﯿﻦﻫﺎ و ﻧﻤﺎﯾﺶﻫﺎی ﻣﺎزﻧﺪران، ﺣﻮزه‌ی ﻫﻨﺮی اﺳﺘﺎن ﻣﺎزﻧﺪران، (١٣٩٣)
• خنیاگران نوروزی، نوروزخوانی در فرهنگ ایران و ماوراءالنهر (1385)
اولین جشنواره‌ی بین‌المللی میراث مشترک اقوام حاشیه دریای خزر و قفقاز با موضوع «نوروز»، در بهار سال 1385 در سه شهرستان استان مازندران برگزار شد. توضیحات دربارهی انواع مراسم نوروزخوانی که یکی از اشتراکات فرهنگی کشورهای شرکت‌کننده در این جشنواره است در این کتاب گردآوری شده‌اند.
در پایان این یادداشت یادآور می‌شویم که جهانگیر نصری اشرفی تا کنون در نگارش و جمع‌آوری بیش از صد اثر پژوهشی و ادبی در زمینه‌ی فرهنگ اقوام ایرانی و فرهنگ ملی نقش داشته که این آثار در قالب مکتوب، صوتی و تصویری و توسط ناشران مختلفی چون آرون و سوره مهر منتشر شده‌اند.
