مجله میدان آزادی: چندروز پیش خبر درگذشت دولتمند خلف هنرمند بزرگ و سرشناس تاجیکستانی، دوست‌داران موسیقی شرق را متاثر کرد. تحریریه مجله میدان آزادی ضمن تسلیت این واقعه به اهالی موسیقی و به خصوص جامعه موسیقی تاجیکستان شما را به خواندن این مطلب -که سفری موسیقایی است به سرزمین تاجیکستان و زیباترین نغمه‌های اصیلش- دعوت می‌کند. در این مطلب حسن صنوبری یادداشتی را در معرفی بهترین و مهم‌ترین آلبوم‌های موسیقی دولتمند خلف برای مجله میدان آزادی نوشته است که در ادامه می‌خوانید.
«دولتمند خلف» (یا «خال‌اف» یا «خالف») از نوابغ موسیقی فارسی‌زبان و بزرگترین استادان هنر شرق، مهم‌ترین چهره‌ی موسیقی تاجیکستان و برترین هنرمند حوزه موسیقی «فلک‌خوانی» بود. او سال 1950 میلادی (1328 شمسی) در روستای داغستان در ناحیه شورآباد کشور تاجیکستان به دنیا آمد. اولین کنسرت او در سیزده سالگی در سال 1967 میلادی از تلویزیون ملی پخش شد و از سال 1975 کنسرت‌های بین‌المللی او سرزمین‌های آسیایی و اروپایی و ... را در نوردید و باعث شهرت موسیقی تاجیکستان و فلک‌خوانی در سراسر جهان شد.
طی دهه‌های گذشته پیگیران جدی موسیقی در ایران و دیگر کشورهای این منطقه او را با صدای استثنایی و آثار فاخر و هنرمندانه‌اش می‌شناسند. اما انتشار یک تک‌آهنگ خاص و متفاوت از او در ژانر پاپ با موضوع زیارت امام رضا علیه السلام (شاه پناهم بده) باعث شد این هنرمند بین عموم مخاطبان ایرانی هم محبوبیت بالایی کسب کند.
اطلاع دقیقی از نام و تعداد کامل آلبوم‌های موسیقی دولتمند خلف در هیچ منبعی تاکنون منتشر نشده است. من در این مطلب سعی می‌کنم جامع‌ترین فهرست ممکن را با هشت آلبوم ارائه کنم. اما باید توجه داشت نظر به اینکه موطن استاد خلف ایران نیست و در تاجیکستان هم ضعف آشکاری در رسانه‌های هنری و کلا مدیریت هنری وجود دارد، احتمال دارد بخشی از آلبوم‌ها مخصوصا آلبوم‌هایی که صرفا در تاجیکستان منتشر شده‌اند در این فهرست نباشند. و البته اگر به هرزبانی جستجو کنید بعید است جز آلبوم‌هایی که در ایران منتشرشده‌اند آلبوم دیگری از خلف پیدا کنید، چه در تاجیکستان چه در دیگر نقاط جهان.
1. موسیقی شرق تاجیکستان
سال انتشار : 1376
ناشر: ماهور
مشهورترین و پرفروش‌ترین آلبومی که نزدیک به دو دهه است از دولتمند خالف در بازار ایران به فروش می‌رسد گزیده‌ای از آثار اوست که با عنوان «موسیقی تاجیکستان» توسط نشر ماهور منتشر شده بود. این آلبوم با آهنگی بر روی شعر معروف مولوی «حیلت رها کن عاشقا دیوانه شو دیوانه شو» آغاز می‌شود، آهنگی که بعدها توسط کامبیز روشن‌روان و صدای محمد اصفهانی هم در آلبوم «هفت سین» (آهنگ «افسانه») و در ساختار پاپ کلاسیک اجرا شد. از دیگر قطعات این آلبوم خاطره‌انگیز قطعه «دور مشو» است که هم بهترین آهنگ این آلبوم و چه‌بسا خاص‌ترین و محبوب‌ترین آهنگ دولتمند خلف در تمام آثار خویش است.
ای شده غره در جهان دور مشو دور مشو
یار و نگار در برت دور مشو دور مشو
خلق منم خانه منم دام منم دانه منم
عاقل و دیوانه منم دور مشو دور مشو
میر منم پیر منم بسته به زنجیر منم
صاحب تدبیر منم دور مشو دور مشو
2. موسیقی ملل مسلمان : تاجیکستان ؛ نوار شماره 1
سال انتشار : 1374
ناشر: انجمن موسیقی ایران
اولین ناشر و ناشر بیشترین آثار دولتمند خلف انتشارات «انجمن موسیقی ایران» (وابسته به وزارت ارشاد) است؛ هرچند اثری از آلبوم‌هایش در بازار موسیقی نیست. این آلبوم اولین آلبومی است که از دولتمند خلف در ایران منتشر شده است و حاوی قطعات قدرتمند و سحرانگیزی است. نسخه اولیه بعضی از آهنگ‌های آلبوم قبلی -با تغییراتی در تنظیم- ابتدا در این آلبوم منتشر شده است، مثل «حیلت رها کن»، «دور مشو» و آواز «گر قابل ملال نیم، شاد کن مرا». جدا از آوازها و ترانه‌های درخشانی که به این آلبوم اختصاص دارد. از جمله ترانه «مادر» سروده لایق شیرعلی و همچنین چند کار زیبا با شعر صائب تبریزی.
مکتوب من به خدمت جانان که می‌برد؟
برگ خزان رسیده به بستان که می‌برد؟
اشک من و توقع گلگونه‌ی اثر
طفل یتیم را به گلستان که می‌برد؟
هر مشکلی که هست گرفتم گشود عقل
ره در حقیقت دل انسان که می‌برد؟
صائب سواد شهر مرا خون مرده کرد
این دل‌رمیده را به بیابان که می‌برد؟
3. موسیقی ملل مسلمان : تاجیکستان ؛ نوار شماره 2
سال انتشار : 1374
ناشر: انجمن موسیقی ایران
این نوار هم مثل نوار قبل در همان سال توسط همان ناشر و با ضبط استدیو رودکی منتشر شده است و جزو آثار درخشان، متفاوت، جذاب و قدرتمند خلف است. یکی از زیباترین آهنگ‌های این آلبوم که تنظیمی متفاوت و خاص دارد، آهنگ آغازین با نام «محرم راز» و با شعری از امام خمینی است. همچنین در این آلبوم شنیدن مقام نوایی موسیقی تربت جام نیز با روایت خاص و تاجیکی دولتمند لطف ویژه‌ای به این آلبوم بخشیده است.
غمش در نهان‍خانه دل نشیند
به نازی که لیلی به محمل نشیند
به دنبال محمل چنان زار گریم
که از گریه‌ام ناقه در گل نشیند
خلد گر به پا خاری آسان بر آرم
چه سازم به خاری که در دل نشیند
پی ناقه‌اش رفتم آهسته ترسم
غباری به دامان محمل نشیند
مرنجان دلم را که این مرغ وحشی
ز بامی که برخاست مشکل نشیند
بنازم به بزم محبت که آنجا
گدایی به شاهی مقابل نشیند
4. خنده آسمان نگر
سال انتشار : 1389
ناشر: انجمن موسیقی ایران
سال‌ها بعد از سه آلبوم درخشان دهه هفتاد، سه آلبوم در دهه هشتاد و در سال 89 از دولتمند خلف منتشر شدند. دوتا از این آلبوم‌ها به طور همزمان باز توسط انجمن موسیقی ایران منتشر شد. شعرهای این آلبوم سروده شاعران نو و کهنِ ایران، تاجیکستان وافغانستان است: مولوی، میرسیدعلی همدانی، بدرالدین هلالی جغتایی، صدیقی دروازی، خلیل الله خلیلی، رحمت بدخش، علیرضا قزوه و علی‌محمد مرادی.
برخیز، تا نهیم سر خود بپای دوست
جان را فدا کنیم، که صد جان فدای دوست
در دوستی ملاحظه مرگ و زیست نیست
دشمن به از کسی، که نمیرد برای دوست
دست دعا گشاد هلالی به حضرتت
یعنی: به دست نیست مرا جز دعای دوست
5. بهار آمد
سال انتشار : 1389
ناشر: انجمن موسیقی ایران
این آلبوم هم که همزمان با آلبوم قبلی منتشر شده است شامل چند قطعه درخشان در فضای موسیقی تاجیکستان است، از جمله «بوی جوی مولیان» و «من و دریا». این اثر با شعرهایی از رودکی، مولوی، لايق شيرعلی، مهری شاه‌حسینی و سیدعباس سجادی تولید شده است.
دو ره‌سازیم و ره‌پیما، من و دریا، من و دریا
دو همراهیم و دو تنها، من و دریا، من و دریا
ز یک سرچشمه می‌آییم، یک سرچشمه ی کوهی
به پایین ها از آن بالا من و دریا من و دریا
به یاد یار می نالیم، یار آرزوهامان
دو مجنونیم در صحرا، من و دریا، من و دریا
به چندین رنج و تاب و تب، سرود زندگی برلب
دوانیم از پس دنیا، من و دریا، من و دریا
6. پیوند
سال انتشار : 1389
ناشر: آوای باربد
این تنها آلبوم مشترک دولتمند خلف با یک هنرمند ایرانی (مرتضی گودرزی) است با عنوان «پیوند؛ آنسامبل فلک ؛ در پیوند موسیقی خراسان و تاجیکستان». آلبوم دو سی دی دارد، سی‌دی اول با آواز و آهنگسازی گودرزی در فضای موسیقی شمال خراسان و سی‌دی دوم آواز و موسیقی دولتمند خلف و گروه فلک در فضای موسیقی تاجیکستان با تنظیم و سازآرایی شلوغ. شعرهای این بخش سروده خیام، مولوی، لایق شیرعلی، خلیل‌الله خلیلی، گل‌رخسار صفی‌آوا، یاری ونجی، شمس‌الدین شاهین و صفرمحمد ایوبی است. بیشتر قطعات این آلبوم قدرت دیگر آثار دولتمند خلف را ندارند؛ لطف آلبوم فقط به یک قطعه متفاوت و خاص است با یک شعر نو از گل‌رخسار صفی‌آوا به نام «شاهنامه» که هم از نظر نوع انتخاب شعر، هم از نظر رویکرد فرهنگی و به‌ویژه از نظر نوع آهنگسازی اثر شنیدنی و متمایزی است.
شاهنامه سخن است، سخنِ بی‌مرگی
شاهنامه روح است، به تنِ بی‌مرگی
شاهنامه وطن است، وطنِ بی‌مرگی ...
7. دوشنبه کربلا
سال انتشار : 1401
ناشر: سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران
جدا از شیعیان، اکثریت مردم اهل تسنن تاجیکستان هم از دیرباز جزو علاقه‌مندان اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) بودند، اما در دهه‌های اخیر، با افزایش نفوذ امنیتی عربستان سعودی و دیگر حامیان و پرورش‌دهندگان اندیشه‌ی تکفیری؛ مردم بسیاری از کشورهای مسلمان، از جمله تاجیکستان، در ابراز و اظهار علاقه‌ی خود به خاندان پیامبر (علیهم السلام) با ممنوعیت‌ها و سخت‌گیری‌های فراوانی مواجه شدند. با توجه به این فضا انتشار آلبوم «دوشنبه کربلا» در سوگ و ستایش امام حسین (علیه السلام) یک اقدام شجاعانه و هزینه‌بر فرهنگی و اعتقادی توسط این هنرمند محبوب بین‌المللی سنی مذهب بوده است. شاید درخشان‌ترین قطعه این آلبوم آهنگ «قیامت در زمین کربلا شد» است که هم شعر هم ملودی اثر جزو میراث کهن سنت موسیقی فلک‌خوانی تاجیکستان است. جدا از شعرهای فولک و گم‌نام، دیگر آهنگ‌های مجموعه از شعر این شاعران انتخاب شده‌اند: حافظ، مولوی، بیدل دهلوی، سیف فرغانی، محمدعلی عجمی، علیرضا قزوه.
قیامت در زمین کربلا شد
عجب ظلمی به دشت نینوا شد
جدا کردند سر پاک حسین را
فغان و ناله در هفت آسمان شد...
8. جان شیدا
سال انتشار : 1401
ناشر: سروش
این ظاهرا اولین و آخرین آلبوم پاپ و یا بهتر است بگوییم پاپ‌سنتی دولتمند خلف است که توسط دفتر موسیقی صداوسیما فراهم شده است. این آلبوم ارزش هنری و قدرت آلبوم‌های دیگر را ندارد، مگر در مورد دو قطعه آخر یکی «ره دور مادرم» با شعر صفرمحمد ایوبی و همان قطعه معروف «شاه پناهم بده» با آهنگسازی تویجان نیازی آتابای و شعر محمود حبیبی کسبی. گل‌رخسار صفی‌آوا و لایق شیرعلی دو شاعر دیگر این آلبوم هستند.
شاه پناهم بده، خسته‌ی راه آمدم
آه نگاهم مكن، غرق گناه آمدم
راه خراسان چنین، ماه خراسان چنان
شاه خراسان ببین، بهر پناه آمدم
شاه خراسانیم، رستم دستانیم
دست مرا رد مكن، بر درِ شاه آمدم
آن دم زندانی‌ام، بازدم جان شده
از قفس سینهها، همچون آه آمدم
پیرهن یوسفم! یا كفن یوسفم؟
بوی تن یوسفم، كز دل چاه آمدم
مشهدِ مشهودِ من، حضرتِ محمودِ من
طالعِ مسعودِ من، نامه سیاه آمدم