مجله میدان آزادی: آیین باستانی، سنتی و مذهبی قالیشویان روستای مشهد اردهال که نمايش واقعه شهادت سلطان علی بن محمد باقر در سال 113 هجری در روستای اردهال و نحوه به خاكسپاری اين امامزاده توسط اهالی فين كاشان است، قریب به هزار و سیصد و سی سال است كه هرساله با غرور خاصی در کاشان برگزار می‌شود. به مناسبت آغاز محرم، ناعمه اصفهانیان –کارشناس و فعال حوزه فرش- نگاهی داشته به پیوند این آیین ارزشمند و باستانی با یکی از کهن‌ترین هنرهای ایرانی، یعنی قالی‌بافی که در ادامه بخوانید:
شهیدی بر فرش
امامزاده‌ای به دعوت مردم کاشان به ایران می‌آید. پس از سه سال اقامت و ارشاد مردم، توسط حاکمان وقت در اطراف شهر در هنگام اقامه‌ی نماز، روی فرشی به شهادت می‌رسد. مردم خاوه و فینِ کاشان که از شهادت او باخبر می‌شوند، به سمت اردهال، روستایی واقع در غرب این شهر می‌شتابند. چون دشمنان اجازه‌ی دفن پیکر را نمی‌دهند، مردم با چوب‌دستی‌هایی در دست، به مبارزه برمی‌خیزند و دشمنان را شکست می‌دهند. پیکر را در همان قالی می‌پیچند و در بالای تپه‌ای به خاک می‌سپارند. سپس قالی آغشته به خون او را، در جوی آبی همان حوالی شست‌وشو می‌دهند.
آیین قالیشویان
نزدیک به هزار سال پس از این واقعه، آیین قالیشویان اردهال، به یاد آن رویداد حماسی، در روستای مشهد اردهال و در صحن آستان امامزاده سلطان علی‌بن محمد باقر در حومه‌ی کاشان برگزار می‌شود. مراسم با آیینِ جمعه‌جار آغاز می‌شود که در واقع اعلامی برای رسیدن روز سوگواری است. سپس در دومین جمعه‌ی مهرماه، هزاران نفر از مردم فین، با چوب‌دستی‌هایی در دست، به سمت مشهد اردهال می‌آیند. دسته‌های عزادار به آرامگاه سلطان علی وارد شده و قالی مخصوصی را از مرقد بیرون می‌آورند. قالی بر دوش مردان قرار می‌گیرد. آنان با شور، فریاد و چوب‌زنی، قالی را مانند تابوت شهید به سمت رودخانه می‌برند. مردم چوب‌ها را به نشانه‌ی مبارزه‌ی نمادین علیه ظلم تکان می‌دهند. در کنار رودخانه‌ای که اکنون خشک یا کم‌آب شده، قالی را به نشانه‌ی غسلِ پیکر شهید، به‌صورت نمادین می‌شویند. و سرانجام قالی دوباره به مقبره بازگردانده می‌شود و آیین با دعا، روضه‌خوانی و اطعام مردم پایان می‌یابد.
فرش در بستر آیین و اسطوره
این آیین مذهبی، تنها رویداد شیعی‌ست که در تاریخ شمسی آن، یعنی دومین جمعه‌ی مهرماه هر سال گرامی داشته می‌شود و در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو نیز به ثبت رسیده است. شاید شگفت‌زده شوید اگر بدانید آیین قالیشویان تا چه اندازه، در کنار بستر مذهبی‌اش، پیکری از آیین‌های باستانی ایران را نیز به دوش می‌کشد. زمان برگزاری، ساختار آیینی، نمادها و فضای حماسی‌مردمیِ آن نشان می‌دهد که این مراسم تنها یک آیین سوگواری نیست، بلکه ادامه‌ای از سنت‌های مقاومت، عدالت‌خواهی و تطهیرِ مقدس در فرهنگ ایرانی است.
یکی از پیوندهای این آیین با سنت‌های باستانی ایران، پیوند با جشن مهرگان است؛ قالیشویان معمولاً در نیمهی مهرماه برگزار می‌شود، که به لحاظ تاریخی با جشن مهرگان مصادف است. در اسطوره‌های ایرانی، مهرگان زمانی است که فریدون با همراهی کاوه آهنگر، ضحاک را شکست می‌دهد. این داستان، نماد قیام مردمی علیه ظلم است؛ درست مانند داستان سلطان علی و مردم فین که علیه ظلم حاکم اردهال قیام می‌کنند.
سویه‌های نمادشناسی این آیین نیز پیوند آن با اسطوره‌های ایرانی را نشان می‌دهد؛ قالی در اسطوره‌های ما، نه‌تنها نشانه‌ی ثروت و منزلت، بلکه بستری مقدس برای آیین و نیایش بوده است (مانند فرش بهارستان) و در برخی متون کهن با جهان مینوی در پیوند است. عنصر آب که در مراسم قالیشویان برای تطهیر قالی استفاده می‌شود، در آیین‌های زرتشتی و کهن ایرانی مانند آب‌پاشان و جشن آبانگان، نماد پاکی و زندگی و نیروهای خیر است. و چوب و چوب‌دستی که در اسطوره‌های کهن می‌تواند نماد اسلحه‌ی مردمی یا نیروی اراده و مقاومت باشد.
به لحاظ ساختاری نیز آیین قالیشویان، مانند بسیاری از آیین‌های کهن ایران، شامل حرکت جمعی، حمل نماد، گذار از مرحله‌ای به مرحله‌ی دیگر (از مقبره به رودخانه) و تطهیر است. این ساختار آیینی را در مراسم سده، آبانگان و مهرگان نیز می‌بینیم.