مجله میدان آزادی: بیستمین روز مهر روز بزرگداشت حافظ شاعر محبوب و مشهور ایران و زبان فارسی است؛ به همین مناسبت و با تبریک این روز به همهی دوستداران حافظ، فهرستی از ده آهنگ سنتی برتر که با شعری از حافظ ساخته و پرداخته شدهاند به مخاطبان مجله تقدیم میکنیم. این فهرست را با مقدمه و انتخاب آقای «حسن صنوبری» بشنوید
اهمیت حافظ در شعر فارسی و فرهنگ ایرانی
بیستم مهرماه روز گرامیداشت محبوبترین و رازآمیزترین شاعر تمام تاریخ زبان و ادبیات فارسی و سرزمین ایران یعنی شمسالدین محمد حافظ شیرازی ملقب به «لسان الغیب» و متخلص به «حافظ» است. آنکه نکتهگویی و شرح استادان ادبیات و عرفان بر شعرش پایانی ندارد و آنکه مردم ایران دیوانش را کنار قرآن بر طاقچه میگذارند، حکمتش را در دل مینشانند و در شادی و غم، در نوروز و یلدا و قدر، به فالش چون آیینی مقدس و به عنوان تجربهای مجرب در اوقات مهم خلوت خویش پناه میبرند. حافظ را بسیاری از بزرگترین شاعران زبان فارسی پس از او ستودهاند، از «صائب تبریزی» و «فیض کاشانی» و «بیدل دهلوی» تا «شهریار» و «اخوان» و دیگر شاعران بزرگ معاصر. حافظ بیرون از مرزهای ایران و زبان فارسی نیز محترم و رشکبرانگیز است و بسیاری از فیلسوفان، شاعران و پژوهشگران برتر دنیا او را دوست داشتهاند: «یوهان ولفگانگ فون گوته»، «فریدریش ویلهلم نیچه»، «رالف والدو امرسون» و... . البته شاید به نظر برسد حافظ به اندازه مولوی یا... محبوبیت جهانی ندارد، ولی از مولوی و دیگران محبوبیت ایرانیاش به مراتب بیشتر است و جزو مهمترین عناصر وحدتبخش ملی ما در جهان فرهنگ و هنر است.
حافظ و موسیقی
نکتهی مهمی که درمورد حافظ وجود دارد، وجود انواع گوناگون و پیشرفتهی موسیقیهای لفظی و معنوی در غزل اوست، چیزی که جدا از همه ارزشهای محتوایی، سنگ بنای پیوند شعر او با موسیقی در تمام ادوار تاریخ موسیقی ایرانی پس از حافظ شده است. جدا از اینکه باید یادآور شویم حافظ خود صدایی زیبا داشته است و اهل آواز بوده است:
غزلسرایی ناهید صرفهای نبرد
در آن مقام که حافظ برآورد آواز
بهترین تصنیفها، از بهترین آهنگسازها، با صدای بهترین خوانندهها
تصنیف و ترانههای زیبا با شعرهای حافظ کم نیستند، در این مطلب سعی کردیم ده تصنیف از بهترین تصنیفهای ساخته شده با غزلهای حافظ در موسیقی سنتی (ردیفدستگاهی) انتخاب کنیم که از ده خواننده و ده آهنگساز و ده غزل زیبای مختلف باشد. هم از میان شعرهای عاشقانه هم از میان شعرهای عرفانی. هم از شعرهای شاد حافظ هم از شعرهای غمگین. بیشتر این تصنیفها از بین آهنگهای ماندگار و معروف انتخاب شدهاند و بیشتر موارد تصنیف انتخاب شده احتمالا بهترین حافظخواندهی آن خواننده است، اما اصرارمان بر تنوع خوانندگان و آهنگسازان و شعرها در چند مورد این قاعده را نقض کرد.
در این فهرست غزلهای حافظ را با صدای خوانندگانی چون محمدرضا شجریان، شهرام ناظری، علیرضا افتخاری، ایرج بسطامی، ملکمحمد مسعودی، بیژن کامکار، سیدحسامالدین سراج، شیدا جاهد، سالار عقیلی و محمد معتمدی و نغمهپردازی آهنگسازانی چون جلال ذوالفنون، محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگفر، فرامرز پایور، محمدعلی کیانینژاد، محمد آذری، کیخسرو پورناظری، مسعود جاهد، رامین کاکاوند و سیامک آقایی میشنوید.
بشنوید و بگویید به نظر شما کدام یک بهترند و همچنین برایمان بنویسید ما کدام تصنیف زیبای موسیقی سنتی با شعر حافظ را در این فهرست جا انداختهایم؟
گزیده بهترین آهنگها با شعر حافظ
1. کمانابرو
آلبوم: راز گل | آهنگساز: محمد آذری | خواننده: علیرضا افتخاری
متن ترانه:
مرا چشمیست خونافشان ز دست آن کمانابرو
جهان پر فتنه خواهد شد از آن چشم و از آن ابرو
غلام چشم آن ترکم که در خواب خوش مستی
نگارینگلشنش روی است و مشکینسایبان ابرو
هلالی شد تنم زین غم که با طغرای ابرویش
که باشد مه که بنماید ز طاق آسمان ابرو؟
تو کافردل نمیبندی نقاب زلف و میترسم
که محرابم بگرداند خم آن دلستان ابرو
اگر چه مرغ زیرک بود، حافظ در هواداری
به تیر غمزه صیدش کرد، چشم آن کمان ابرو
2. صورتگر چین
آلبوم: پیرمغان | آهنگساز محمدعلی کیانینژاد و ناصر فرهنگفر | خواننده: ملکمحمد مسعودی
متن ترانه:
کی شعر تر انگیزد خاطر که حزین باشد
یک نکته از این معنی گفتیم و همین باشد
جامِ می و خونِ دل هر یک به کسی دادند
در دایرهٔ قسمت اوضاع چنین باشد
در کارِ گلاب و گل حکمِ ازلی این بود
کاین شاهدِ بازاری وآن پردهنشین باشد
هر کو نَکُنَد فهمی زین کِلکِ خیالانگیز
نقشش به حرام ار خود صورتگر چین باشد
3. حافظ خلوتنشین
آلبوم: بوی بهشت | آهنگساز: رامین کاکاوند |خواننده: سیدحسامالدین سراج
متن ترانه:
حافظِ خلوتنشین دوش به میخانه شد
از سرِ پیمان گذشت بر سرِ پیمانه شد
شاهد عهد شباب آمده بودش به خواب
باز به پیرانهسر عاشق و دیوانه شد
مغبچهای میگذشت راهزن دین و دل
در پی آن آشنا از همه بیگانه شد
آتشِ رخسارِ گل خرمنِ بلبل بسوخت
چهرهی خندان شمع آفت پروانه شد
صوفیِ مجنون که دی جام و قدح میشکست
دوش به یک جام می، عاقل و فرزانه شد
نرگس ساقی بخواند، آیت افسونگری
حلقهی اوراد ما مجلس افسانه شد
منزل حافظ کنون بارگهِ کبریاست
دل بر دلدار رفت جان بر جانانه شد
4. نفس باد صبا
آلبوم: کنسرت افشاری مرکب | آهنگساز: پرویز مشکاتیان | خواننده: ایرج بسطامی
متن ترانه:
نفس باد صبا مشکفشان خواهد شد
عالم پیر دگرباره جوان خواهد شد
ارغوان جام عقیقی به سمن خواهد داد
چشم نرگس به شقایق نگران خواهد شد
زین تطاول که کشید از غم هجران بلبل
تا سراپردهی گل نعرهزنان خواهد شد
مطربا مجلس انس است غزل خوان و سرود
چند گویی که چنین رفت و چنان خواهد شد؟
گل عزیز است غنیمت شمریدش صحبت
که به باغ آمد از این راه و از آن خواهد شد
5. درس سحر
آلبوم: گل صدبرگ | آهنگساز: جلال ذوالفنون | خواننده: شهرام ناظری
متن ترانه:
ما درس سحر در ره میخانه نهادیم
محصول دعا در ره جانانه نهادیم
در خرمن صد زاهد عاقل زند آتش
این داغ که ما بر دل دیوانه نهادیم
چون میرود این کشتی سرگشته که آخر
جان در سر آن گوهر یک دانه نهادیم
در دل ندهم ره پس از این مهر بتان را
مهر لب او بر در این خانه نهادیم
6. مزرع سبز فلک
آلبوم: خلوتگزیده | آهنگساز: فرامرز پایور | خواننده: محمدرضا شجریان
متن ترانه:
مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو
یادم از کشتهی خویش آمد و هنگام درو
گفتم ای بخت بخفتیدی و خورشید دمید
گفت با این همه از سابقه نومید مشو
گر روی پاک و مجرد چو مسیحا به فلک
از غروب تو به خورشید رسد صد پرتو
آسمان گو مفروش این عظمت کاندر عشق
خرمن مه به جوی خوشه پروین به دو جو
تکیه بر اختر شبگرد مکن کاین عیّار
تاج کاووس ربود و کمر کیخسرو
7. مغانه
آلبوم: افسانه تنبور | آهنگساز: کیخسرو پورناظری | خواننده: بیژن کامکار
متن ترانه:
تا ز میخانه و می نام و نشان خواهد بود
سرِ ما خاک ره پیر مغان خواهد بود
حلقهی پیر مغانم ز ازل در گوش است
بر همانیم که بودیم و همان خواهد بود
تُرک عاشقکش من مست برون رفت امروز
تا دگر خون که از دیده روان خواهد بود
چشمم آن دم که ز شوق تو نهد سر به لحد
تا دم صبحِ قیامت نگران خواهد بود
بر سرِ تربت ما چون گذری همّت خواه
که زیارتگه رندان جهان خواهد بود
8. یادباد
آلبوم: یادباد | آهنگساز: سیامک آقایی | خواننده: سالار عقیلی
متن ترانه:
یاد باد آن که ز ما وقت سفر یاد نکرد
به وداعی دل غمدیدهی ما شاد نکرد
دل به امّید صدایی که مگر در تو رسد
نالهها کرد در این کوه که فرهاد نکرد
مطربا پرده بگردان و بزن راهِ عراق
که بدین راه بشد یار و ز ما یاد نکرد
9. گفتم غم تو دارم
آلبوم: ای عاشقان | آهنگساز: محمدرضا لطفی | خواننده: محمد معتمدی
متن ترانه:
گفتم غم تو دارم گفتا غمت سر آید
گفتم که ماه من شو گفتا اگر برآید
گفتم ز مِهرورزان رسمِ وفا بیاموز
گفتا ز خوبرویان این کار کمتر آید
گفتم که بر خیالت راهِ نظر ببندم
گفتا که شبرو است او از راهِ دیگر آید
گفتم که بویِ زلفت گمراهِ عالَمَم کرد
گفتا اگر بدانی هم اوت رهبر آید
گفتم خوشا هوایی کز بادِ صبح خیزد
گفتا خُنُک نسیمی کز کویِ دلبر آید
گفتم که نوشِ لعلت ما را به آرزو کشت
گفتا تو بندگی کن کو بنده پرور آید
10. مژگان سیه
آلبوم: مجنون | آهنگساز: مسعود جاهد | خواننده: شیدا جاهد و مسعود جاهد
متن ترانه:
به مژگان سیه کردی هزاران رخنه در دینم
بیا کز چشم بیمارت هزاران درد برچینم
الا ای همنشینِ دل که یارانت بِرَفت از یاد
مرا روزی مباد آن دَم که بییادِ تو بنشینم
جهانِ فانی و باقی فدایِ شاهد و ساقی
که سلطانی عالم را فدای عشق میبینم
اَلا یا اَیُّهَا السّاقی اَدِرْ کَأسَاً و ناوِلْها
که عشق آسان نمود اوّل ولی افتاد مشکلها
شبِ تاریک و بیمِ موج و گِردابی چنین هایل
کجا دانند حالِ ما سبکبارانِ ساحلها؟
مطلب مرتبط: