مجله میدان آزادی: سریال خاطره‌انگیز «اوشین» که در ایران به نام «سال‌های دور از خانه» شناخته شده است تنها جزو خاطرات نوستالژیک مردم ایران نیست بلکه یک پدیده‌ی جهانی است. اگرچه این سریال جزو تولیدات تلویزیونی کشور ژاپن محسوب می‌شود و همینطور در زمان تولید و پخش آن خبری از سکوهای پخش به معنای امروزی کلمه نبود تا شامل موضوع پرونده‌ی «هزار و یک سریال» باشد، اما از آنجا که این سریال جزو اولین و محبوب‌ترین سریالهای خارجی‌ای بود که در کشور ما پخش شد به شکلی ویژه مطلبی برای مرور، بررسی و تحلیل آن تدارک دیده‌ایم. این مطلب را که به قلم خانم سروین مخبری‌نیا -کارشناس ارشد و فارغ التحصیل رشته زبان و ادبیات ژاپنی- نوشته شده است در ادامه خواهید خواند:
صدای نفس‌نفس زدن
صدای ترد له شدن برف زیر پا
دختربچه‌ای تنها، در بوران برفی شدید به‌سختی مسیری را طی می‌کند…
صحنه‌ی آغازین فیلم سینمایی اوشین، این‌گونه به تصویر کشیده می‌شود.
شاید افرادی که تا به حال سریال اوشین را ندیده‌اند گمان کنند که جایگزین کردن نسخه‌ی سینمایی آن بهتر است. اما سینمایی اوشین که با محوریت دوران کودکی اوشین و بازیگران جدید در سال ۲۰۱۳ ساخته شده حداقل برای ما ایرانی‌ها، مانند سریالش احساس‌برانگیز نیست. شاید فکر کنید نقد سریال اوشین هم چندان ضرورتی نداشته باشد چون این سریال طی حدود چهار دهه، بارها برای نسل‌های مختلف ایرانی از تلویزیون پخش شده و بینندگان با زیر و بم آن آشنا هستند. اما آنچه که در ایران درباره‌ی سریال اوشین یا «سال‌های دور از خانه» بیشتر از خود سریال شهرت داشت و دارد، حواشی سریال و افسانه‌ی سانسور و تغییر داستان اوشین در تلویزیون ایران است. افسانه‌ای که ادعا می‌کرد ژاپن دوباره نسخه‌ی ویرایش‌شده‌ی (سانسوری) اوشین را از ایران خریده! برای همین در این یادداشت بیشتر بر شرح خلاصه‌ی داستان سریال اوشین با استفاده از منبع سایت‌های ژاپنی تکیه می‌کنیم تا به نتیجه برسیم این حواشی واقعی‌اند یا جعلی؟
فیلم سینمایی «اوشین» محصول سال 2013
اوشین در ژاپن
سریال اوشین ساخته‌ی سوگاکو هاشیدا، در ۲۹۷ قسمت پانزده دقیقه‌ای از شبکه‌ی NHK ژاپن در آوریل سال ۱۹۸۳ و سپس در شصت و هشت کشور جهان به نمایش گذاشته شد. در بی‌بی‌سی نیوز ژاپن ذکر شده که درام اوشین جهان را مجذوب خود کرد و در فرهنگ دیگر کشورها نیز بسیار تأثیر گذاشت، در حدی که لغت اوشیندروم (اوشین+سندروم=سندروم اوشین) ساخته شد. گفته می‌شود که شخصیت اصلی این داستان تقریباً با الهام از زندگی کاتسو وادا و شیزوئه مارویاما ساخته شده است. کاتسو وادا همسایه‌ی کارگردان سوگاکو هاشیدا ( کارگردان سریال) بوده و الهام‌بخش او برای خلق این شخصیت در سریال. کاتسو وادا مادر کازو وادا رئیس فروشگاه‌های زنجیره‌ای یاوهان (Yaohan) بود که در طول سال‌های جنگ‌جهانی دوم با سخت‌کوشی فراوان توانست تا کسب و کار خانوادگی‌شان را از ورشکستگی نجات دهد. شیزوئه مارویاما نیز الگوی دیگری بود که شخصیت اوشین از آن برگرفته شده است. داستان زندگی این زن توسط دختر دومش چیزوکو در کتاب «میراث مادران ما» به چاپ رسید و سوگاکو هاشیدا صحنه‌هایی از کتاب را در اثر خود به تصویر کشید، مانند صحنه‌ای که اوشین روی الوارهای بهم وصل شده‌ای که به عنوان قایق استفاده می‌شده در رودخانه‌ای طولانی در حال حرکت است. دختر شینزوئه مارویاما بیان می‌کند که مادرش با اشک به تماشای این سریال می‌نشسته و داستان سخت زندگی‌اش را به یاد می‌آورده است. او و مادرش همچنین در فرآیند نوشتن فیلم‌نامه به درخواست سوگاکو و مدیران شبکه ان‌اچ‌کی همکاری کرده‌اند.
در ژاپن معتقدند اشک‌هایی که برای زندگی سخت اوشین ریخته شد باعث تقویت این کشور شده و از این سریال به‌عنوان «قدرت زندگی» یاد می‌کنند. به عبارت دیگر، مردم ژاپن زندگی سخت اوشین تانوکورا و تلاش‌های او برای حفظ زندگی و خانواده توام با کار طاقت‌فرسا را الگوی موفقیت در زندگی خود قرار دادند.
تصویر «ریوهی وادا» یکی از منابع الهام‌گرفتن «سوگوکو هاشیدا» برای شخصیت اوشین
اوشین و تأثیرات آن در ایران
این سریال در بحبوحه‌ی جنگ سال ۱۳۶۵ (سه سال پس از پخش در ژاپن) به‌صورت هفتگی در نود و نه قسمت چهل و پنج دقیقه‌ای در ایران پخش می‌شد و همراهی بیش از نود درصد مخاطبان صدا و سیما را داشت. در آن دوره بسیاری از همسران و پسران، دور از خانه مشغول جنگ بودند یا شهید شده بودند. شاید علت تغییر نام اوشین به «سال‌های دور از خانه» (در ایران) همین باشد. کمبود امکانات معیشتی و مشقت‌های اقتصادی و تحمل این وضعیت هم دلیلی برای هم‌ذات‌پنداری ایرانیان با جریان این سریال و پربیننده بودن آن در زمان خود شده است. پس از سریال اوشین و استقبال بی‌نظیر مردم، سریالهای ژاپنی مثل «داستان زندگی» با نام اصلی «هانه کو»، «جنگجویان کوهستان» با نام اصلی «کرانه‌ی رود» و دیگر سریالهای آسیای شرقی مورد توجه ایرانیان قرار گرفت.
در ایران با تأثیر گرفتن از لباس‌فروشی‌ای که اوشین تانوکورا تأسیس کرده بود و با بازارگرمی دست‌فروشان لباس‌های دست دوم شهر مهاباد، مردم از پوشاک تاناکورا استقبال زیادی کردند و طولی نکشید که در تهران و دیگر شهرها هم طرفداران زیادی پیدا کرد. همچنین علاقه به آستین کیمونو از این سریال بین زنان ایرانی رواج پیدا کرد.
خلاصه‌ی داستان اوشین بدون سانسور
اوشین تانوکورا (نوبوکو اوتاوا) در هشتاد و سه‌سالگی و در روز افتتاحیه‌ی هفدهمین شعبه‌ی لباس‌فروشی تانوکورا به‌همراه نوه‌ی ناتنی‌اش، کای (گورو اوهاشی) به زادگاه خود می‌رود و خاطراتش را تعریف می‌کند. ادامه‌ی سریال در سه دوره‌ی کودکی و جوانی و پیری اوشین روایت می‌شود.
دوران کودکی اوشین
پدر اوشین، ساکوزو (ایتو شیرو) به‌دلیل فقر شدید، اوشین (آیاکو کوبایاشی) و بقیه‌ی فرزندانش را برای کار به شهرهای دیگری می‌فرستاد. اوشین هفت‌ساله به‌دلیل سختگیری رئیسش، غیر از وظیفه‌ی پرستاری از کودک، باید بقیه‌ی کارهای خانه را هم انجام می‌داد و با این حال درس هم می‌خواند. روزی اوشین به‌دلیل اتهام ناروای دزدی در روزی برفی از آنجا فرار می‌کند. در میان راه، سربازی فراری به نام شونساکو (ماساتوشی ناکامورا) بدن یخ‌زده‌ی او را پیدا می‌کند و نجاتش می‌دهد. پس از مدتی او به خانه بازمی‌گردد اما متوجه می‌شود به‌دلیل فرار او خانواده ذخیره‌ی برنج‌شان را از دست داده‌اند. مادر اوشین تصمیم می‌گیرد برای کار به روسپی‌خانه‌ای در شهر دیگری برود. اوشین هم کمی بعد برای کار به شهر ساکاتا و منزل خانواده‌ی کاگایا می‌رود.
شخصیت «اوشین» در کودکی
جوانی اوشین
روزی در نزدیکی ساحل پسری به نام کوتا (تسونه هیکو واتاسه) که مخالف حکومت بود برای فرار از دیدرس مأموران، اوشین (یوکو تاناکا) را در آغوش گرفت و خود را به کمک او پنهان کرد و سرانجام آن دو به هم علاقه‌مند شدند. کایو (تِرومی آزوما) که دختر خانواده‌ی کاگایا و دوست صمیمی اوشین بود در یگ نگاه شیفته‌ی کوتا شد و نامه‌ی درخواست کوتا از اوشین برای رفتن اوشین به توکیو را مخفیانه برداشت. کایو با کوتا به توکیو رفت و به دروغ به او خبر ازدواج اوشین را داد. او با نزدیک شدن به کوتا، زندگی‌اش را با او در توکیو آغاز کرد. در حالی که اوشین ازدواجش را مدت‌ها قبل به علت درخواست نابجای نامزدش در ابتدای آشنایی، به هم زده بود.
پس از آن، اوشین به زادگاهش برگشت و به درخواست خواهر بیمارش برای کار در آرایشگاه زنان گیشا (geisha) به توکیو رفت. در آنجا به‌طور تصادفی کایو را دید. کایو جریان نامه‌ی کوتا را برای اوشین تعریف کرد و گفت که از کوتا جدا شده است. اوشین با قلب مهربانش کایو را بخشید. در همان زمان، کوتا برای مدتی مخفیانه به خانه‌ی اوشین می‌رفت اما برای فرار از حکومت دوباره توکیو را ترک کرد و اوشین این رابطه را از کایو مخفی نگه داشت. اوشین از طریق کایو با ریوزو (شیرو نامیکی) که تاجر پارچه بود آشنا شد. او با وجود اطلاع از ارتباط ریوزو با گیشاها و مخالفت هر دو خانواده، با ریوزو ازدواج کرد. اوشین پارچه‌فروشی ورشکسته‌ی شوهرش را با دست‌فروشی و کار طولانی در آرایشگاه سرپا نگه می‌داشت اما ریوزو با پول اوشین با همان گیشاهایی که دیگر دوست همسرش بودند وقت‌گذرانی می‌کرد که سرانجام با برخورد تند آنها به طرفداری از اوشین مواجه شد.
شخصیت «اوشین» در جوانی
اوشین و ریوزو هم‌زمان با بارداری اول او، با کمک هم لباس‌فروشی تانوکورا را افتتاح کردند و دوباره وضعیت مالی و زندگی خوبی را برای خود ساختند. اما زلزله‌ای ویرانگر زندگی آنها را به هم ریخت. اوشین، ریوزو و فرزند اول‌شان تاکه‌شی (هاساشی تامانو) برای زندگی به خانه‌ی پدری ریوزو در ساگا رفتند اما با بدرفتاری‌ها و مداخله‌های مادرشوهر اوشین، کیو (کازوکو تاکاموری) مواجه شدند. در آن زمان اوشین و خواهرشوهرش آتسوکو (نائومی هاسه) باردار بودند. روز زایمان آتسوکو، ریوزو به‌دنبال دکتر به شهر رفت اما دقیقاً همان زمان اوشین با درد زایمان زیاد بر زمین افتاد و بچه‌شان از بین رفت که همین باعث نفرت اوشین از ریوزو شد. او به‌همراه تاکه شی به ساکاتا برگشت و با کایو که چندی پیش به‌ناچار با شخصی به نام ماسائو (آتسوئو موری) ازدواج کرده بود رستورانی را اداره کردند. پس از مدتی کوتا به‌طور اتفاقی به آن رستوران رفت و به اوشین (به‌شرط مشخص کردن وضعیتش با ریوزو) پیشنهاد ازدواج داد اما اوشین دوباره ریوزو را انتخاب کرد. پس از چندین سال، روزی اوشین به دیدار کایو رفت. همسر کایو خودکشی کرده بود و خود او به گیشاگری مشغول بود. اوشین با بدن بی‌جان کایو مواجه شد و تصمیم گرفت پسرش نوزومی (کیجین اوفوچی) را بزرگ کند.
با شروع جنگ آمریکا و ژاپن، ریوزو با ارتش قرارداد بست و در این جنگ پسر اولش تاکه شی (یوکو آساجی) کشته شد و مدت کوتاهی بعد، جنگ به اتمام رسید. ریوزو بار دیگر ورشکسته شد و از شدت عذاب وجدانی که برای فرستادن افراد به جنگ داشت خودکشی کرد. پس از مرگ ریوزو، کوتا برای پرداخت بدهی‌های اوشین به او کمک‌های زیادی کرد.
کهنسالی
در اینجا به زمان حال می‌رسیم. اوشین (نوبوکو اوتاوا) با نوه‌اش کای، که در حقیقت فرزند نوزومی (توشی شی اویا) و نوه‌ی اصلی کایوست، از سفر برمی‌گردد و کوتا دوباره با کمک‌های مالی مانع از ورشکستی شرکت تانوکورا می‌شود. همین کار، خانواده‌ی اوشین را که برای ارثیه و پول دچار مشکل بودند نجات می‌دهد. سریال با تصویر اوشین و کوتا که در کنار هم ایستاده‌اند، به اتمام می‌رسد.
درباره‌ی یوکو تاناکا بازیگر جوانی اوشین
تصویر غالبی که از اوشین در خاطره‌ها مانده، مربوط به دوران جوانی تا میانسالی این نقش با بازی یوکو تاناکا (متولد ۱۹۵۵) و با صداپیشگی مریم شیرزاد است. یوکو تاناکا فعالیت خود را از سال ۱۹۷۹، با ایفای نقشی در سریال (Sister Ma) آغاز کرد و در سن شصت و نه‌سالگی همچنان در حرفه‌ی خود مشغول به فعالیت است. مجموع آثار سینمایی و تلویزیونی او به بیش از چهل اثر می‌رسد. یوکو تاناکا همچنین صداپیشگی آثار ماندگاری چون جودی در انیمه‌ی «بابا لنگ دراز» و نقش بانو اِبوشی در انیمه‌ی «شاهزاده مونونوکه» ساخته‌ی هایائو میازاکی را بر عهده داشته است.
«سوگوکو هاشیدا» کارگردان سریال (نفر اول از اسمت چپ) به همراه «یوکو تاناکو»، «نوبوکو اوتاوا» و «آیاکو کوبایاشی» بازیگران شخصیت اوشین در سنین مختلف
او پس از سریال اوشین دچار نوعی تغییر شد و از بازی در نقش‌های برهنه و غیراخلاقی که در مسیر شغلی‌اش به کلیشه تبدیل شده بود، دست کشید و به‌سمت فیلم و سریالهای کمدی، جنایی و... گرایش پیدا کرد. او در همه‌ی دوره‌های حرفه‌ی خود بسیار موفق بوده و در سطح بین‌المللی هم نقدهای مثبتی را دریافت کرده است. یوکو تاناکا توانسته در جشنواره‌ی Japan academy جایزه‌ی بهترین بازیگر مکمل زن و بهترین بازیگر تازه‌وارد را دریافت کند و همچنین جایزه‌های بین‌المللی Blue Ribbon (روبان آبی) و Kinema Junpo (کینما جونپو) را نیز از آن خود کرده است.
نقدها به اوشین
می‌توان ژانر سریال اوشین را نوعی ملودرام وهمچنین درام اجتماعی دانست که آغازگر جریان مستقل شدن زنان بوده و به گفته سوگاکوهاشیدا اصلا فیلمنامه‌ای‌ست که مختص خانم‌ها نوشته شده است. به طور کلی جریان «اوشین» با امیدبخشی به جامعه درحال توسعه‌ی ژاپن که طعم جنگ را چشیده بود، با نشان دادن حضور فعال و موثر زنان در جامعه قدیم مردسالار ژاپن، در مسیری موافق با فعالیت‌های فمنیستی گام برداشته است. کاراکترهای این سریال حتی منفی‌های آن مانند هیتوشی و میچیکو طوری طراحی شده‌اند که درست وقتی مخاطب فکر می‌کند از آنها متنفر است اتفاقی می‌افتد که با آنها همدلی می‌کند و حق را به آنها می‌دهد. درواقع زاویه دید داستان مختص اوشین نیست و نویسنده توانسته از زاویه دید همه کاراکترها به زندگی نگاه کند. زنان در کشورهای مختلف و در دوره‌های زمانی مختلف با کاراکتر اوشین که در این سریال، فردی جسور، مستقل، فداکار، صبور، قاطع و مطیع است ارتباط می‌گیرند.
اگرچه اندکی نقد منفی هم به این کاراکتر وارد است که یکی از آنها اغراق در صبوری و از خودگذشتگی اوشین است که می‌تواند باعث تخریب و تضعیف شخصیت افراد شود. برای مثال اوشین با کار بیش از حد به غرور ریوزو لطمه جدی وارد کرد و باعث شد که ریوزو تن به کار کردن ندهد و به عیش و نوش بپردازد. همچنین کنار آمدن اوشین با خشونت‌های اخلاقی پدر، برادر و همسرش مورد قبول نسل امروزی نیست و ممکن است آنها هرگز نتوانند این نوستالژی را دوست داشته باشند! مشکلات و شکست‌ها و دلهره و استرس‌های پی در پی نیز یکی از نقدهایی است که به اوشین وارد است و تماشای آن را برای افراد مضطرب، مشکل می‌کند.
اما در کل این سریال با دریافت نقدهای مثبت از سراسر دنیا بسیار مورد توجه جوامع خصوصا ایرانیانی که در گذشته در شرایطی مشابه قرار داشتند و هم درحال حاضر با مسائل اقتصادی روبه رو هستند قرار گرفته است.
سخن پایانی و بررسی واقعیت سانسور سریال اوشین
با مرور خلاصه داستانی که مستقیما با تماشای نسخه اصلی سریال اوشین و مقایسه آن با اوشینی که در ایران به نمایش گذاشته شد متوجه می‌شویم که برخلاف تصور درباره حواشی ساختگی آن، متن اصلی داستان تنها در چند مورد دچار تغییر شده و فرضیه‌های اغراق‌آمیز مبنی بر تغییر کلی داستان و خریداری نسخه ویرایش شده ایرانی اوشین توسط ژاپنی‌ها شایعه و تحریفی بیش نبوده است. از جمله این تغییرات می‌توان به شغل مادر اوشین که به اشتباه درباره خود اوشین توصیف شده بود، حذف چندین صحنه احساسی معمولی، حذف قسمتی از داستان که اتفاقا ضد آمریکایی بودن برخی شخصیت‌ها و اعتراض آنان به ارتباط گیری برخی افراد سریال با سربازان آمریکایی آن هم درست بعد از جنگ را نشان می‌داد، نامگذاری شخصیت کوتا به عنوان فردی انقلابی به جای کودتاگر، تغییر برخی نام‌ها جهت هماهنگ‌سازی با زبان فارسی، تغییر علت خودکشی ریوزو یعنی ورشکستگی به جای عذاب وجدان و غیره اشاره کرد. شاید بهتر باشد برای درک دقیق‌تر ماجرای این سریال، نسخه‌ی اصلی آن را ببینید!