مجله میدان آزادی: هشتم آبان در تقویم کشور ما به نام روز ملی نوجوان نام‌گذاری شده است، روز کسانی که نه بزرگسالند و نه کودک، بلکه کیستی‌ای منحصر به فرد و از آنِ خودشان دارند. در مجله میدان آزادی از این مناسبت برای قدم زدن در سرزمین ادبیات فانتزی که یکی از ژانرهای ادبی موردعلاقه‌ی نوجوانان است استفاده کرده‌ایم، فهرستی بی‌نهایت که سعی کردیم در قسمت اول آن با افزودن دو قید «تاریخی» و «تالیفی» به ادبیات فانتزی، گزینه‌هایی را محدودتر و تخصصی‌تر به شما ارائه بدهیم. این فهرست را که توسط مهشاد حمزه‌لو - دانش‌آموخته‌ی ادبیات کودک و نوجوان - گردآوری و نوشته شده است را در ادامه خواهید خواند:
خیال از دیرگاه با رج به رج جان آدمیان گره خورده و از زمانی که انسان اولین داستان‌ها و افسانه‌ها را در گنجینهی تاریخ نهفت، پا به جهان واقع گذاشته است. چراکه از همان زمانه‌های دور انسان در کنار نیاز به پناهگاهی که او را از سرما و گرما و خطرات محیطی امنیت ببخشد، به پناهگاهی از جنس تخیل نیاز داشت تا او را از جهان واقع که پر از غم و فقدان و اضطراب بود بیرون بکشد و به جهانی دیگر ببرد. و از همین رو فانتزی عام از دیرباز در ادبیات ملل مختلف وجود داشت. اما آنچه ما در چند سده‌‌ی اخیر به نام فانتزی می‌شناسیم نوعی دیگر از این ژانر ادبی مهم است: فانتزی مدرن.
فانتزی مدرن از قرن نوزدهم و در عصر ویکتوریا از پس دودهای کارخانه‌ی تکنولوژی سر برآورد؛ در زمانه‌ای که عقل‌گرایی و هیاهوی تغییرات سریع‌السیر صنعت، انسان را بیش از پیش نیازمند فرار به جهانی خیالی می‌کرد. رفته‌رفته روانشناسان و نظریه‌پردازان به کاوش در دلیل پیدایش این ژانر ادبی پرداختند و هر یک رأیی در ستایش یا تخریب آن صادر کردند. برخی همچون روسو آن را ادبیات فریب خواندند و برای کودکان مضر دانستند و برخی مثل سر والتر اسکات آن را نمایشی از دروغ و کذب محض معرفی کردند. دامنه‌ی مخالفت‌ها ادامه یافت تا بالاخره موکلانی قدر از فانتزی حمایت کردند و از فواید آن برای مخاطب کودک و نوجوان سخن راندند. در نهایت بر همگان محرز شد که فانتزی یکی از مهم‌ترین ژانرهای ادبیات کودک است؛ چراکه نقشی مهم در افزایش خلاقیت، مهارت حل مسئله، تقویت حافظه و قدرت زبانی کودکان و نوجوانان دارد. از همان زمان فانتزی مدرن بیشتر در ادبیات جهان جا باز کرد و زیرشاخه‌های متعددی را بر درخت تنومندش افزود که شاید از جذاب‌ترین آن‌ها زیرشاخه‌های فانتزی‌تاریخی باشد که حداقل در ادبیات غرب آثار مهمی را به خود اختصاص می‌دهند. در این فهرست اما به سراغ آثار تألیفی و نه ترجمه‌ای رفته‌ایم تا مخاطب خود را با پنج تا از بهترین‌های ژانر فانتزی تاریخی ایرانی آشنا کنیم. البته این کتاب‌ها برای همه نوجوانان مناسب نیست. برخی صحنه‌ها و مفاهیم موجود در این کتاب‌ها ممکن است برای برخی نوجوانان ناراحت‌کننده یا ترسناک باشد. بنابراین اگر نوجوان هستید قبل از خواندن این کتاب‌ها، بهتر است با والدین یا مشاور خود صحبت کنید.
1. لالایی برای دختر مرده | حمیدرضا شاه‌آبادی
«لالایی برای دختر مرده»، داستانی عجیب و حیرت‌آور دارد که آوازه‌خوان لالایی نویسنده برای دختران قوچانی خفته در تاریخ است. دخترانی که روزی در سال‌های مشروطه و در کنار خانواده‌ی قحطی‌زده و فقیرشان می‌زیستند و با تیزتر شدن آتش قحطی فروخته شدند! رمان «لالایی برای دختر مرده» در ژانر فانتزی‌تاریخی از نشر افق منتشر شده است و قصه‌ی دختری در تهران امروز را روایت می‌کند که مدعی است دختربچه‌ای با موهای خاکستری را می‌بیند که صد سال پیش مرده است! دختری که به‌دنبال خانواده‌ی گم‌شده‌اش می‌گردد و زندگی‌ای عجیب شبیه به روایتی تاریخی از میرزا جعفرخان منشی، نماینده‌ی مجلس مشروطه دارد! حمیدرضا شاه‌آبادی، نویسنده‌ی این اثر به‌خوبی توانسته است با فلش‌بک‌ها، تئوری سفر در زمان و تلفیق نثر امروزی و مشروطه پیوندی میان امروز و دیروز ایجاد کند. پیوندی که نشان می‌دهد تاریخ تکرار می‌شود؛ اگرچه با چهره‌ای متفاوت به میدان بیاید.
این اثر متمایز که با درون‌مایه‌ی اجتماعی و روایت پرفراز و نشیبش طرفداران بسیاری میان نوجوانان یافته، افتخارات متعددی را هم برای نویسنده‌اش به ارمغان آورده است؛ ازجمله قرار گرفتن در فهرست کلاغ سفید سال ۲۰۰۸، دریافت لوح زرین و دیپلم افتخار از جشنواره‌ی کانون پرورش فکری کودک و نوجوانان، برگزیده‌ی چهارمین دوره‌ی جشنواره‌ی کتاب برتر کودک و نوجوان، بهترین رمان نوجوان فارسی دهه‌ی هشتاد به انتخاب بیست و شش نویسنده و منتقد ادبیات نوجوان و اثر ویژه‌ی منتخب شورای کتاب کودک.
2. دروازه‌ی مردگان | حمیدرضا شاه‌آبادی
حمیدرضا شاه‌آبادی در این مجموعه، دروازه‌ای دیگر به روی دوره‌ی قاجار ایران باز می‌کند و خواننده را به درون سیاه‌چاله‌‌ی تاریخ می‌کشاند. در این اثر فانتزی‌تاریخی زندگی‌نامه‌ی خودنوشت میرزا قلی، به دست پسری به نام مجید می‌افتد که در تهران اکنون زندگی می‌کند و از همین‌جا قصه‌ی سورئال «دروازه‌ی مردگان» آغاز می‌شود.
میرزا قلی که در عنفوان کودکی ربوده شده، به سرنوشتی تلخ محکوم شده است. اربابش او را در ازای جای خوابی نمور و غذایی که شکمش را سیر کند به بافندگی مجبور کرده. در این اثنا میرزاقلی در ورق‌پاره‌های زندان از روزهای زندگی خود می‌نویسد. در برگ‌برگ این نوشته‌ها، تکه‌های مختلف تاریخ قاجار از ورود قطار مدرنیته به ایران تا بی‌عدالتی‌های نظام ارباب‌رعیتی ورق می‌خورند و تلاش‌های میرزا قلی را که کودک کاری آزاداندیش و مبارز است به تصویر می‌کشند. حالا مجید به تک‌تک مکان‌هایی که نظاره‌گر وقایع زندگی میرزاقلی بوده‌اند، می‌رود تا در بستری ماورائی از معمای او سر دربیاورد!
این مجموعه رمان نوجوان که در سال ۱۳۹۷ از نشر افق منتشر شده است، با درون‌مایه‌ی تاریخی و اجتماعی‌اش خوانندگان بسیاری را مسحور قلم شاه‌آبادی کرد و افتخارات متعددی را برای خالقش به ارمغان آورد؛ ازجمله برگزیده‌ی سی و هفتمین دوره‌ی کتاب سال و آمدن در فهرست کلاغ سفید.
۳. اَشوَزدَنگهِه | آرمان آرین
شش هزار سال پیش، اشوزدنگهه که از مغان شهر باستانی سیلک بود به ماجرایی که گفتنش سهل نیست و خواندنش لذیذتر است به صف انسان‌های جاودانه پیوست و به یک ابراسطوره‌ی ایرانی مبدل شد. اشوزدنگهه هر سال تنها یک روز به عمرش افزوده می‌شد و به همین دلیل تا زمانه‌ی اکنون زنده و جاوید مانده است. او که شاهد و حاضر سلسله‌های مختلف پادشاهی بوده و در دوران‌های مختلف فرهنگی و تاریخی ایران‌زمین زیسته است داستان‌های پرفراز و نشیبی برای روایت کردن دارد و موزه‌ای شخصی در پستوی سکونتش نهفته دارد که حافظ اشیای گمشده‌ی تاریخ ایران و جهان است و حتی غول چراغ نیز پس از علاءالدین در اختیار او قرار گرفته!
مجموعه‌ی «اشوزدنگهه» که اثری دیگر از فانتزی‌نویس ایرانی آرمان آرین است، در ژانر فانتزی‌تاریخی و در نشر موج منتشر شده و در چهار جلد («اسطوره‌ی هم‌اکنون»، «اهریمنان یکه‌تاز»، «حماسه‌ی نجات‌بخش» و «دست‌نوشته‌های اشوزدنگهه») با نگاه فلسفی و عرفانی‌اش جوایز متعددی را در جشنواره‌های معتبر به دست آورده است؛ جایزه‌ی کتاب سال در جشنواره‌ی استاد جعفر پایور، کتاب برگزیده‌ی تألیفی شورای کتاب کودک و لوح تقدیر و جایزه از جشنواره‌ی ادبی مهدی آذر یزدی از آن جمله است.
۴. گورشاه | سیامک گلشیری
«گورشاه» داستان ناپدید شدن دخترکانی است که در خانه و در پیش چشم خانواده‌های‌شان ربوده می‌شوند. حالا برادر یکی از این دختران به‌سراغ آقای نویسنده رفته تا همان‌طور که از ماجرای خون‌آشام‌های تهران سر درآورد جواب معمای این معضل را هم پیدا کند. آقای نویسنده مأموریت را قبول کرده و تلاش‌هایش برای یافتن سرنخ از دزدان را در جلد به جلد رمان «گورشاه» روایت می‌کند. تلاش‌هایی که در نهایت به راهی بس عجیب و ماورایی رسیده و نویسنده را به درون جهانی مخوف می‌کشد.
سیامک گلشیری که خالق این مجموعه رمان فانتزی‌تاریخی است در خلال بیان قصه‌ای پر رمز و راز و مخوف جهان خیالی‌اش را با حقایق تاریخی ترکیب می‌کند تا داستان‌هایی از پادشاهان سلسله‌های مختلف ایران را نیز در آن بگنجاند. این اثر خواندنی و جذاب که در پنج جلد («دختران گمشده»، «به‌سوی قلمرو شاه»، «طلسم فرشته‌ی مرگ»، «یاران پادشاه» و «مردگان قلعه‌ی سیاه») از نشر افق منتشر شده است با قلم پرکشش خالق اثر توانسته نهمین جایزه‌ی کتاب مهر را از آن خود کند.
۵. آرش و تهمینه | سیامک گلشیری
«آرش و تهمینه» اثری دیگر از سیامک گلشیری است که در ژانر فانتزی‌تاریخی نوشته شده و دو انتشارات افق و هوپا آن را منتشر کرده‌اند. کتاب، داستان پسربچه‌ای را روایت می‌کند که برای گشت و گذار به پارک رفته و به‌ناگاه در تاریکی شب از کاخ متروک هشت بهشت سر درمی‌آورد! اینجاست که آرش قصه‌ی ما در اتاقی عجیب به دختری به نام تهمینه برمی‌خورد که قرار است پدرش به دست شاه‌سلیمان اعدام شود. در همین نقطه است که قهرمان درمی‌یابد که به سه قرن پیش سفر کرده و پا به دوران صفویه گذاشته است! حالا وقایع این عصر در مقابل چشمانش رخ می‌دهند و او باید راه چاره‌ای برای نجات گرفتاران این زمانه پیدا کند.
اگرچه در ژانر فانتزی‌حماسی و فانتزی‌تاریخی آثاری مهم و معتبر خلق شده‌اند اما هنوز گنجینهی تاریخ و ادبیات ایران ظرفیتی سرشار برای بازآفرینی و تولد دوباره دارد. افسانه‌های عامیانه، اسطوره‌ها و داستان‌های حماسی متعدد همه و همه خمیره‌ای هستند برای آثاری که می‌توانند پا به دنیای ادبیات فانتزی ایران بگذارند. باشد که در آینده‌ای نه‌چندان دور فهرست بلندبالاتری از داستان‌های خلق‌شده در این ژانرها را نظاره‌گر باشیم. همان‌طور که البته خبر انتشار آثاری همچون «تابوت سرگردان» نوشته‌ی حمیدرضا شاه‌آبادی نوید این را می‌دهد که در ادامه حماسه‌ها و تاریخ سرزمین‌مان در جهان فانتزی نبردی پرقدرت را به نمایش بگذارند.
مطالب مرتبط:
5 داستان فانتزی حماسی برای نوجوانان
ده رمان برتر از بهترین رمان‌های فانتزی ، برای خرید از نمایشگاه کتاب تهران
«رادیو رازآلو» با موضوع «رمان و داستان فانتزی» منتشر شد