مجله میدان آزادی: در صفحه دیگری از پرونده «ماجرای انیمیشن ایرانی» به سراغ ارائه‌ی فهرستی از بهترین انیمیشن‌های ایرانی با موضوع جنگ تحمیلی رفته‌ایم. این یادداشت را که به قلم «محدثه محمدی» -کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی- نوشته شده است، در ادامه خواهید خواند:
وقتی عبارت «نقد انیمیشن شجاعان» را جست‌وجو می‌کنم، جز یک مقاله‌ی علمی‌پژوهشی و مصاحبه‌ای با کارگردان این انیمیشن، چیز دیگری پیدا نمی‌شود. در عوض نقدهای فراوانی از انیمیشن «شجاع» (Brave) به چشم می‌آید. این موضوع در جست‌وجوی «نقد انیمیشن شجاع‌مرد کوچک» نیز تکرار می‌شود؛ فقط به‌خاطر واژه‌ی مشترک «شجاع»، دوباره نقدهای همان انیمیشن پیکسار و دیزنی را می‌بینم! آیا تعداد مخاطبان انیمیشن‌های مربوط به جنگ تحمیلی ما آن‌قدر کم است که کسی برای‌شان نقدی نمی‌نویسد؟ انیمیشن‌هایی که درباره‌ی قهرمانانی هستند که آسایش خود را فدای نجات ایران کردند. حالا که هنرمندانی انیمیشن‌هایی درباره‌ی دفاع از ایران و شهیدانش ساخته‌اند، شاید بد نباشد ما هم برای دیده شدن‌شان کاری کنیم. فهرست بهترین انیمیشن‌های ایرانی با موضوع جنگ تحمیلی هشت‌ساله تلاشی است برای معرفی این انیمیشن‌ها و دعوت مخاطبان به دیدن و نقد آن‌ها.
فهرست برترین انیمیشن‌های ایرانی با درون‌مایه جنگ تحمیلی
بهترین مجموعه انیمیشن‌های ایرانی با درونمایۀ جنگ تحمیلی ایران
1. شجاعان
در میانه‌ی آتش توپ و خمپاره و در بحبوحه‌ی محاصره‌ی عراقی‌ها، یک صدا می‌توانست دل رزمنده‌ها را قرص کند: صدای بالگردهای هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی ایران. «سیاوش زرین‌آبادی» که پیش از این انیمیشن موفق «پهلوانان» را ساخته بود، این بار در انیمیشن «شجاعان» به‌سراغ قهرمانانی رفت از جنس آسمان. او به‌همراه نویسنده و مجری طرح اثر، «دانش گیتی» و «سیدعلیرضا گلپایگانی»، نزدیک به چهل کتاب و هزاران صفحه خواند، با خلبانان هوانیروز مصاحبه کرد و شرح زندگی شهیدان هوانیروز را برای روایت داستان انیمیشن «شجاعان» انتخاب کرد.
این مجموعه انیمیشن پنجاه و دو قسمت پانزده تا بیست دقیقه‌ای دارد و در دو فصل در میان سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ تولید شده است. سرهنگ منصور، سرگرد احمد، سرگرد شاهین، سروان جمشید، سرهنگ داور و تیمسار فضل‌الله آریایی در قرارگاه عقاب، در هر قسمت از انیمیشن «شجاعان» با مأموریت‌های پرخطری چون انهدام تسلیحات و قرارگاه دشمن یا کمک‌رسانی به رزمندگان روبه‌رو می‌شوند. «زرین‌آبادی» با تکنیک سه‌بعدی و الگوبرداری از زندگی و شخصیت شهیدان واقعی (مانند شهید «منصور وطن‌پرست» در شخصیت منصور میهن‌دوست)، روحیه‌ی قهرمانی و حماسی را در جوانان تقویت می‌کند.
انیمیشن «علی کوچولو»
2. علی‌کوچولو
«علی کوچولو، این مرد کوچک
علی کوچولو، تو قصه‌ها نیست
مثل من و تو، اون دور دورا نیست
نه قهرمانه، نه خیلی ترسو
نه خیلی پرحرف، نه خیلی کم‌رو
...
اینم باباشه، چه خالیه جاش
رفته به جبهه، خدا به همراش»
تمام داستان مجموعه‌ی «ماجراهای علی‌کوچولو» را می‌توان در این ترانه‌ی «محمود مشرف آزاد تهرانی» (ملقب به م. آزاد) همراه با موسیقی خاطره‌انگیز مرحوم «بابک بیات» خلاصه کرد. مجموعه‌ای که در اوایل دهه‌ی شصت، کودکان و نوجوانان بسیاری را به پای تلویزیون می‌کشاند و هنوز هم برای آن‌ها نوستالژیک است. «علی‌کوچولو» (با بازی امید آهنگر) پسری است که پدرش به جبهه رفته و همراه با مادرش (با بازی فرزانه کابلی) در خانه‌ای با درِ کلون‌دار و حیاط و ایوان زندگی می‌کند. «علی‌کوچولو» در هر قسمت همراه با دوستانش به‌دنبال ماجراهایی می‌روند و در پایان، حرف‌هایی تازه برای مخاطبان دارد.
حالا داستان ساخت این برنامه‌ی محبوب چیست؟ «حسن تهرانی»، تهیه‌کننده‌ی این مجموعه، تصمیم می‌گیرد سی قصه‌ی کوتاه از «مجید راستی» را که در کیهان بچه‌ها چاپ شده بود، در قالب فیلم یا سریال بسازد. «تهرانی» که بودجه‌ی خیلی کمی برای ساخت کار داشت، نمی‌توانست از نگاتیو زیادی برای فیلم گرفتن استفاده کند. او به‌همراه تیمی حرفه‌ای از شیوه‌ای به نام فتوانیمیشن استفاده کرد. تیمی متشکل از «امیرحسین قهرایی»، «جواد میرمیران»، «شهلا اعتدالی» و «امیر اثباتی» که هر کدام در برهه‌ای کارگردانی کار را در دست داشتند و «رعنا جوادی» و «بهمن جلالیِ» عکاس و «ابراهیم حقیقیِ» گرافیست.
فتوانیمیشن به این صورت بود که از موقعیت‌های مختلف بازیگران عکس‌برداری می‌شد، عکس‌ها چاپ و پشت طلق انیمیشن چسبانده می‌شد، در فضای اطراف بازیگران نقاشی‌هایی قرار می‌گرفت و در پایان از طلق‌ها فیلم‌برداری می‌شد. چنین خلاقیتی در میان کمبود امکانات، باعث ماندگاری مجموعه‌ی «علی‌کوچولو» شد. صدای «فهمیه راستکار» که روایت‌گر بود و همه‌ی نقش‌ها را گویندگی می‌کرد، از دیگر دلایل اصلی ماندگاری «علی کوچولو» است.
انیمیشن «هم‌سنگران»
3. هم‌سنگران
شخصیت‌های اصلی مجموعه‌ی «هم‌سنگران» دانش‌آموزان و نوجوانان پردل و جرئتی هستند که در جبهه حضور داشتند. سه دوست نوجوان به نام‌های رضا، قاسم و مجتبی همراه با فرمانده علی، در هر قسمت از مجموعه در عملیاتی شرکت می‌کنند. آن‌ها از خانه‌ی امن و آرام‌شان که در قسمت‌هایی از مجموعه به آن فلاش‌بک زده می‌شود، برای دفاع از مرزهای کشور به جبهه آمده‌اند.
«صمد غلام‌زاده» که انیمیشن‌های دیگری نیز با درونمایۀ جنگ تحمیلی ساخته است، کارگردان و انیماتور مجموعه‌ی «هم‌سنگران» است؛ مجموعه‌ای محصول سال ۱۳۹۳ در دو فصل و در مجموع سی و نه قسمت پانزده دقیقه‌ای به نویسندگی «کورش کرمی». شخصیت‌های «هم‌سنگران» با تکنیک دوبعدی طراحی شده‌اند و فضاها و افکت‌های سه‌بعدی کامپیوتری بعداً به آن‌ها اضافه شده است.
انیمیشن «پلاک»
4. پلاک
فقط کسانی که در خط مقدم می‌جنگیدند، در دفاع از کشور سهیم نبودند؛ آن‌هایی که در خط مقدم علم و دانش فعالیت می‌کردند نیز به همان اندازه در تعالی وطن‌شان نقش داشتند. مجموعه انیمیشن «پلاک» با کارگردانی و تهیه‌کنندگی «امیر کساوندی»، داستان پلاک رزمنده‌ای است که سال‌ها بعد به‌طور اتفاقی، به دست برادرزاده‌اش، سپهر می‌افتد. سپهر که علاقه‌ای به درس خواندن و امتحان ندارد، فقط به فکر بازی‌های کامپیوتری است. او با لمس پلاک، به سال‌های جبهه و پیش عمویش می‌رود و با او وارد گفت‌وگو می‌شود. سپهر نوجوان از عمویش درس زندگی می‌گیرد و بر آن می‌شود که هدف جدیدی برای زندگی‌اش تعیین کند. این اثر سیزده قسمتی، محصول سال ۱۳۹۴ مرکز پویانمایی صباست که با رویکردی تربیتی، نسل جدید را با ارزش‌های دفاع مقدس و اهمیت دانش‌اندوزی آشنا می‌کند.
انیمیشن «بچه‌های شهر خرم»
5. بچه‌های شهر خرم
«بچه‌های شهر خرم» را هم می‌توان در دسته‌ی انیمیشن‌های سینمایی جای داد، هم در دسته‌ی مجموعه انیمیشن‌ها.
این اثر داستان دانش‌آموزانی را روایت می‌کند که در زمان اشغال خرمشهر، از خانواده جدا می‌شوند و در مواجهه با عراقی‌ها، موقعیت‌های بامزه‌ای خلق می‌کنند. این مجموعه در سیزده قسمت یازده دقیقه‌ای، از سوم خرداد ۱۳۸۸ پخش شد و هم مخاطبان از آن استقبال کردند، هم جایزه‌ی بهترین تهیه‌کنندگی انیمیشن دفاع مقدس را در جشنواره‌ی خرمشهر برای «رضا اکبری‌راد» به ارمغان آورد. نسخه‌ی سینمایی آن در سال ۱۳۹۰ نیز مخاطبان زیادی جذب کرد. این مجموعه انیمیشن و انیمیشن سینمایی، با کارگردانی «محمدحسین علمدار» و نویسندگی «رضا خمسه» و موسیقی «حمیدرضا صدری»، با تلفیق طنز و جنگ، نگاهی متفاوت به جنگ هشت‌ساله دارد.
بهترین انیمیشن‌های سینمایی با درونمایۀ جنگ تحمیلی ایران
انیمیشن «شجاع‌مرد کوچک»
6. شجاع‌مرد کوچک
«رهبر ما آن طفل سیزده‌ساله‌ای است که با قلب کوچک خود که ارزشش از صدها زبان و قلم بزرگ‌تر است، با نارنجک، خود را زیر تانک دشمن انداخت و آن را منهدم نمود و خود نیز شربت شهادت نوشید.»
این سخنان از امام خمینی (ره) در پایان انیمیشن «شجاع‌مرد کوچک» بر صفحه نقش می‌بندد. همه‌ی ما پایان داستان را می‌دانیم: محمدحسین فهمیده‌ی سیزده‌ساله با بستن نارنجک به خود، تانک‌های عراقی را منفجر می‌کند. اما احتمالاً خیلی از ما دل‌مان بخواهد بدانیم این نوجوان چگونه به جبهه آمد و چنین حماسه‌ای را رقم زد. انیمیشن «شجاع‌مرد کوچک» که اسمی درخور دارد، داستان این رزمنده‌ی نوجوان را از مدرسه تا زمان شهادت تعریف می‌کند. «صمد غلام‌زاده» که نامش باز هم در این فهرست آمده است، کارگردانی و «علیرضا فرمانی» نویسندگی این اثر را بر عهده داشته‌اند. شرکت انیمیشن «بیوا» انیمیشن «بزرگ‌مرد کوچک» را به‌سفارش سازمان حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس در سال ۱۳۸۴ و در پنجاه و پنج دقیقه ساخته است.
.jpeg?ver=FpdYt_noYv_ubtMu1qFQsQ%3d%3d)
7. تپه‌ی عقاب‌ها
سعید نوجوانی است که مستقیم از پشت میزهای مدرسه به جبهه آمده است و هنوز در دنیای نوجوانی سیر می‌کند. روزی او با رزمنده‌ای دیگر به نام حبیب، با دیدن دو عقاب در نزدیکی‌های تپه‌ای بلند، به‌دنبال آن‌ها می‌روند و ناگهان از دو سو به آن‌ها حمله می‌شود: از یک طرف عقاب‌ها و از طرف دیگر توپخانه‌ی عراقی‌ها. بعد از آرام شدن اوضاع، آن‌ها می‌بینند دو عقاب نر و ماده کشته شده‌اند و صدای جوجه عقابی از آشیانه می‌آید. سعید و حبیب جوجه عقاب را با خود به قرارگاه می‌برند و تربیت می‌کنند. کم‌کم جوجه عقاب با این دو نفر خو می‌گیرد و به یکی از اعضای اصلی جبهه تبدیل می‌شود!
انیمیشن سینمایی «تپه‌ی عقاب‌ها» اثری دیگر از «صمد غلام‌زاده» است که با اقتباس از کتاب «عقاب‌های تپه‌ی ۶۰»، نوشته‌ی «محمدرضا بایرامی»، ساخته شده. «بایرامی» نیز با الهام از حادثه‌ای واقعی در جبهه، این داستان زیبا را خلق کرده است. این اثر محصول سال ۱۳۸۲ و سازمان فرهنگی هنری صبا، حدود هفتاد و دو دقیقه، به کودکان بالای سه سال و نوجوانان، درس‌های زیادی می‌دهد: دوستی با طبیعت، عشق به حیوانات، دفاع از وطن، شجاعت و فداکاری و... .
8. تا آخرین نفس
عادل نوجوان که با گاری پر از خاک‌شیر زندگی خانواده را می‌چرخاند، پدرش را در بمباران از دست داده و حالا دشمن به شهر او، خرمشهر، تجاوز کرده است. او و صادق، دوستش، نمی‌خواهند که شهرشان به‌دست عراقی‌ها بیفتد؛ پس پابه‌پای رزمندگان در مقابل دشمن ایستادگی می‌کنند. انیمیشن «تا آخرین نفس»، محصول سال ۱۳۹۳، در هشتاد و پنج دقیقه، داستان اشغال خرمشهر را روایت می‌کند؛ اما همه می‌دانیم که این داستان پایان خوشی دارد. به همین دلیل است که این اثر چندین بار در سال‌روز آزادسازی خرمشهر از تلویزیون پخش شده است. نویسنده و کارگردان این اثر به‌ترتیب «احمد علمدار» و «محمدحسین علمدار» هستند. «علیرضا باشکندی»، سرپرست گویندگان انیمیشن «تا آخرین نفس» است.
بهترین انیمیشن‌های کوتاه ایرانی با درونمایۀ جنگ تحمیلی ایران
9. رقص قاصدک‌ها
«رقص قاصدک‌ها» یکی از زیباترین انیمیشن‌های کوتاه با درونمایۀ جنگ تحمیلی است که برگزیده‌ی سیزدهمین دوره‌ی جشنواره‌ی فیلم مقاومت شد و به جشنواره‌ی فیلم کوتاه دینی رویش نیز راه پیدا کرد. انیمیشن «رقص قاصدک‌ها» با زبانی شاعرانه و لطیف، به آخرین روزهای زندگی شهید «احمد کشوری» می‌پردازد. شهیدی که قبل از گذراندن دوره‌ی خلبانی هلیکوپتر، با طرح‌ها و نقاشی‌هایش مبارزه علیه رژیم شاه را آغاز کرده بود. «احمد شاکری»، کارگردان این اثر، با دیدن مستند «ققنوس» از شهید کشوری، تصمیم گرفت انیمیشنی بر اساس زندگی این شهید بسازد. او با فیلم‌نامه‌ی «آرزو لشگری»، اثری ساخت که به‌گواه پسر شهید کشوری و هم‌رزم ایشان، به‌خوبی توانسته در حدود چهل دقیقه، ابعاد مختلف زندگی این شهید گران‌قدر را به تصویر بکشد.
10. شیرهای آلواتان
اثری دیگر درباره‌ی هم‌زیستی مسالمت‌آمیز رزمندگان با حیوانات. شخصیت اصلی انیمیشن «شیرهای آلواتان»، «علی‌اصغر رنجبران»، برای شناسایی به کوه‌های آلواتان می‌رود و عراقی‌ها او را به‌شدت مجروح می‌کنند. او در حین فرار از دست دشمن، به غاری پناه می‌برد و ناگهان با موجودات خطرناک دیگری روبه‌رو می‌شود: بچه‌شیر کوهی و مادرش!
«محمدابراهیم سلطانی‌فر» نویسندگی این انیمیشن بیست دقیقه‌ای و «بهروز سلطانی‌فر» اجرای طرح آن را بر عهده داشته‌اند. انیمیشن «شیرهای آلواتان» با داستانی متفاوت، جنبه‌های انسانی و ارتباط رزمندگان با طبیعت را نشان می‌دهد و به‌نوعی به لطافت‌های روحی قهرمانان جنگ می‌پردازد.
هنر و صنعت انیمشین ایران، با وجود آثار خوب و مخاطبان زیاد، آن طور که باید دیده نشده است. پرونده‌ی ماجرای انیمیشن ایرانی، به‌زعم من، گام بزرگی است در شناساندن توانایی بالای پویانمایی ایران و انیمیشن‌های ایرانی و خرسندم که نقشی هرچند کوچک در این مسیر فرهنگی داشتم. شما هم می‌توانید به ادامه پیدا کردن این جریان کمک کنید؛ با گفتن نظرتان درباره‌ی هر کدام از انیمیشن‌هایی که در این فهرست معرفی شد و حتی نام بردن از انیمشین‌هایی که جای‌شان در این فهرست خالی است. منتظر نقد و نظرتان هستیم.