فهرست: بهترین فیلم‌های سینمای ایران و جهان مرتبط با هواپیما

مجله میدان آزادی: امروز هفتم دسامبر، روز جهانی هواپیماست. روزی که در آن در سال 1944 سازمان جهانی هواپیمایی کشوری تاسیس شد و همه ساله کشورهای مختلفی در این روز بر اهمیت این صنعت در توسعه‌های مختلف اجتماعی تاکید می‌کنند و این روز را گرامی می‌دارند. ما نیز در مجله میدان آزادی به همین بهانه فهرستی از فیلم‌هایی که در ایران و جهان با این موضوع ساخته شده‌اند، پرداخته‌ایم. این فهرست خواندنی را به قلم سمیه کشوری بخوانید: 

از کابین تا پرده نقره‌ای:  هواپیما در سینما

۷ دسامبر در تقویم جهانی «روز جهانی هوانوردی غیرنظامی» یا به عبارتی «روز هواپیمایی» است؛ روزی که یادآور دست‌یابی به رؤیای دیرین بشر برای گشودن آسمان است. رؤیای پرواز و تبدیل شدن فاصله‌های چندروزه و چندماهه به چند دقیقه و چند ساعت. در این روز، نگاه‌کردن به آسمان بهانه‌ای می‌شود برای مرور قصه‌هایی که در آن‌ها هواپیما فقط وسیله‌ای برای جابه‌جایی و سفر نیست، بلکه عنصری دراماتیک دارد: گاهی آغازگر یک ماجراجویی و محرک طرح داستان، گاهی سازندۀ تعلیق و اضطراب، گاهی یک موقعیت و گاهی پلی میان گذشته و آیندۀ شخصیت‌ها است.

به همین بهانه به سراغ فیلم‌هایی رفتیم که در آن‌ها هواپیما در آن نقش پررنگی دارد. نقشی که گاه سرنوشت انسان‌ها را تغییر می‌دهد و گاه جهان احساسی قهرمانان را شکل می‌دهد. بنابراین فهرست بهترین فیلم‌های سینمایی مربوط به هواپیما در مجلۀ میدان آزادی این است:

سینمای ایران

در آثار هواپیمایی سینمای ایران، هواپیما گاهی نقش «کاراکتر پنهان» را پیدا کرده است؛ حضوری که تنش، مهاجرت، گریز، امید، یا حتی گره‌های عاطفی را برجسته می‌کند. گاهی هواپیما در این فیلم‌ها مرز میان ماندن و رفتن است، گاهی نشانه‌ای از تقدیر و حادثه، و گاهی مکانی که شخصیت‌ها مجبور می‌شوند با حقیقتِ درون خود روبه‌رو شوند و ساختار داستانی را شکل دهند.

فیلم سینمایی ابلیس (۱۳۶۹) ساختۀ احمدرضا درویش

1. ابلیس (۱۳۶۹) – احمدرضا درویش

«ابلیس»، ساختۀ «احمدرضا درویش»، یک درام حادثه‌ای اجتماعی است که با بازی درخشان «خسرو شکیبایی» در نقش سعید کوشان همراه است. داستان فیلم حول زندگی یک کارمند فرودگاه می‌چرخد که با بحران‌های حرفه‌ای و شخصی مواجه می‌شود و تصمیمات او، مسیر سرنوشت خود و خانواده‌اش را تغییر می‌دهد. خانواده‌ای که مسافر ایرباس ایرانی مورد اصابت قرار گرفته توسط ناو آمریکایی بودند. فیلم با ترکیبی از اکشن و تنش روانی، هواپیما را نه‌صرفاً به‌عنوان وسیلۀ نقلیه، بلکه به‌عنوان عنصر دراماتیک و نماد بحران و گسست انسانی به کار می‌گیرد. این اثر یکی از فیلم‌های شاخص سینمای ایران در اواخر دهۀ ۶۰ به‌شمار می‌رود و بازی خسرو شکیبایی که سال قبلش به خاطر «هامون» ستاره شده بود، از ویژگی‌های برجستۀ آن است.

فیلم سینمایی شوخی (1378) ساختۀ همایون اسعدیان

2. شوخی (۱۳۷۸) – همایون اسعدیان

«شوخی» درامی اجتماعی‌حادثه‌ای با درونمایۀ طنز است به کارگردانی و نویسندگی «همایون اسعدیان» و با بازی «پرویز پرستویی»، «فاطمه معتمدآریا» و «حبیب رضایی». پرویز پرستویی در نقش رضا فتحعلی خلافکار است. او در یکی از روز‌ها، سقوط یک هواپیما، رضا را در موقعیتی اخلاقی قرار می‌دهد: او درحالی‌که می‌تواند بی‌تفاوت بگذرد، تصمیم می‌گیرد مسافران را نجات دهد اما دوست خلافکار رضا، این عمل را به نام خود می‌زند. رضا در پی اعادۀ حیثیت برمی‌آید اما به‌خاطر سابقۀ بدش هیچکس حرفش را باور نمی‌کند و... در این فیلم، سقوط هواپیما صرفاً یک حادثه نیست، بلکه موقعیت تعیین‌کنندۀ خیر و شر است؛ نقطه‌ای که شخصیت از دل بحران هوایی وارد بحران انسانی می‌شود و کنش او معنا پیدا می‌کند.

فیلم سینمایی ارتفاع پست (1380) ساختۀ ابراهیم حاتمی‌کیا

3. ارتفاع پست (۱۳۸۰) – ابراهیم حاتمی‌کیا

«ارتفاع پست» یکی از مهم‌ترین و پرتنش‌ترین فیلم‌های ایرانی با محوریت مستقیم هواپیما است. این فیلم با بازی «لیلا حاتمی» و «حمید فرخ‌نژاد» از آثار شاخص کارنامۀ اجتماعی «ابراهیم حاتمی‌کیا» است. بر اساس ماجرای واقعی هواپیماربایی آذر ۱۳۷۹ ساخته شده و تقریباً تمام فیلم در داخل هواپیما می‌گذرد. فضای بستۀ پرواز، فشار روانی، و رابطۀ سرنشینان، با زوج هواپیما، داستان را به سوی تعلیق و تراژدی می‌برد. در این فیلم، هواپیما شخصیت کامل است: محفظه‌ای که عدم امکان فرار و استیصال همزمان در آن شکل می‌گیرد، و پر از تعلیق، درگیری‌های انسانی و صحنۀ تقابل ترس، امید، ناچاری و رویاهای سرکوب‌شده است، طوری که رفتار آدم‌ها را آشکارتر از هر زمان دیگری نشان می‌دهد. تمام درام بر محور کنترل‌شدن یا ازدست‌رفتن کنترل فضای پرواز بنا شده است.

«ارتفاع پست» در بیستمین دورۀ جشنوارۀ فجر مورد توجه قرار گرفت و در نهایت برندۀ سیمرغ بلورین بهترین فیلم برای «منوچهر محمدی» به عنوان تهیه‌کننده در بخش مسابقۀ سینمای ایران و برندۀ سیمرغ بلورین فیلم منتخب تماشاگران شد.

سینمای جهان

بعد از معرفی بهترین فیلم‌های هواپیمایی سینمای ایران، حالا سراغ سینمای جهانی و هالیوود می‌رویم که فیلم‌های هواپیمایی در آن بسیارند:

فیلم سینمایی کنکورد؛ فرودگاه 79 (1979) ساختۀ دیوید لوول ریچ

۱. کنکورد؛ فرودگاه ۷۹ / Concorde (۱۹۷۹)

«کنکورد؛ فرودگاه ۷۹» فیلمی اکشن حادثه‌ای به کارگردانی دیوید «لوول ریچ» با بازی «رابرت واگنر»، «آلن دلون»، «سوزان بلیکلی» و «سیلویا کریستل» است. داستان حول پرواز هواپیمای مافوق صوت Concorde است که گروهی تروریستی قصد دارند این پرواز را به خطر بیندازند ولی خدمه و مسافران در مواجهه با تهدید، تلاش می‌کنند بحران را کنترل کنند. هواپیمای با فناوری پیشرفته در این اثر، نه‌تنها لوکیشن اصلی بلکه محور تنش و تعلیق داستان و حتی هیچ‌انگاری تکنولوژی است.

فیلم سینمایی اگه می‌تونی منو بگیر (2002) ساختۀ استیون اسپیلبرگ

۲. Catch Me If You Can (۲۰۰۲)

«اگه می‌تونی منو بگیر» در ژانر زندگینامه‌ای و درام، زندگی واقعی «فرانک ابگنیل»، کلاهبردار نابغه و استاد جعل اسناد و مشاغل، را روایت می‌کند. فیلم با کارگردانی «استیون اسپیلبرگ» و با بازی «لئوناردو دی‌کاپریو» و «تام هنکس» ساخته شده است و بزرگ‌ترین ربطش به هواپیما همان جعل شغل خلبانی، جعل مدارک شرکت‌های هوایی و جعل چندین بلیط و مدارک استفاده از خدمات این شرکت‌هاست. فیلم اگه می‌تونی منو بگیر دارای ردۀ سنی بالای هجده سال است.

فیلم سینمایی هوانورد (2004) ساختۀ مارتین اسکورسیزی

۳. The Aviator (۲۰۰۴)

«هوانورد» درام بیوگرافیک دربارۀ زندگی «هوارد هیوز»، کارگردان و خلبان مشهور، ساختۀ  «مارتین اسکورسیزی» و با بازی «لئوناردو دی‌کاپریو» است. فیلم تلاش‌ها، موفقیت‌ها و اختلالات روانی هیوز را دنبال می‌کند و هواپیما و پرواز عنصر اصلی روایت است؛ هم به‌عنوان نماد جاه‌طلبی و تکنولوژی و هم به‌عنوان محیطی که شخصیت با ترس‌ها و محدودیت‌های خود مواجه می‌شود. فیلم به دلیل برخی مسائل اخلاقی دارای رده‌بندی سنی است.

هوانورد نامزد ۱۱ جایزۀ اسکار و برندۀ ۵ اسکار از جمله: بهترین طراحی صحنه، بهترین طراحی لباس، بهترین فیلمبرداری، بهترین میکس صدا و بهترین تدوین صدا شد. همچنین برندۀ ۶ جایزه گلدن گلوب از جمله بهترین فیلم درام، بهترین بازیگر مرد و بهترین موسیقی و نیز برندۀ بفتای بهترین فیلم شد.

فیلم سینمایی نقشه پرواز (2005) ساختۀ رابرت شونتکه

4. Flight Plan (۲۰۰۵)

«نقشه پرواز» فیلمی در ژانر دلهره و تعلیق به کارگردانی «رابرت شونتکه» با بازی «جودی فاستر»، «پیتر سارسگارد» و «شان بین» است. داستان مادری که دخترش در طول پرواز ناپدید می‌شود و دیگران به او می‌گویند چنین دختری در بین مسافران نبوده است. حالا آن مادر  باید حقیقت را کشف کند. بازی جودی فاستر در این فیلم مورد تحسین قرار گرفت.

فیلم سینمایی بالا در آسمان (2009) ساختۀ جیسون رایتمن

5. Up in the Air (۲۰۰۹)

«بالا در آسمان» درام کمدی به کارگردانی «جیسون رایتمن» با بازی «جرج کلونی» است. شخصیت اصلی یک مشاور است با شغل عجیب اعلام خبر اخراج کارمندان در سراسر دنیا! مشاوری که دائماً در پرواز است و همین باعث شده به شخص یا مکان خاصی دل نبندد. پروازهایی که کمک می‌کند او به آرزویش یعنی پیوستن به باشگاه ده هزار مایلی‌ها برسد. هواپیما عنصر مرکزی روایت و نماد تنهایی، آزادی، معلق بودن و در نهایت تغییر مسیر زندگی است. این فیلم نامزد ۶ جایزۀ اسکار، از جمله بهترین بازیگر مرد و بهترین فیلم  شد. در «گلدن گلوب» و  «بفتا» در بخش بهترین فیلم‌نامه، «جیسن رایتمن» و «شلدون ترنر» جایزه را از آن خود کرد.

فیلم سینمایی پرواز (2012) ساختۀ رابرت زمکیس

6. Flight (۲۰۱۲)

«پرواز» درام‌ حادثه‌ای ساختۀ «رابرت زمکیس» با بازی «دنزل واشنگتن»، «کلی ریسلی» و «دان چیدل». این فیلم داستان خلبانی است که علی‌رغم بودن در وضعیت غیرطبیعی، یک پرواز را از خطر نجات می‌دهد و هنگامی که قرار است از او تقدیر شود، چالش‌های اخلاقی گریبان او را می‌گیرند. این فیلم برندۀ ۳ جایزۀ انجمن بازیگران فیلم (SAG) شد.

فیلم سینمایی بدون توقف (2014) ساختۀ ژائومه کولت-سرا

7. Non-Stop (۲۰۱۴)

«بدون توقف» فیلم اکشن هیجانی به کارگردانی «ژائومه کولت-سرا» با بازی «لیام نیسون»، «جولیان مور» و «میشل داکری» است. داستان در طول یک پرواز بین‌المللی رخ می‌دهد که تهدیدی امنیتی مسافران و هواپیما را تهدید می‌کند. هواپیما مکان محدود و کلیدی برای تعلیق و تصمیم‌گیری‌های حیاتی است و روایت حول آن شکل می‌گیرد.

فیلم سینمایی سالی (2016) ساختۀ کلینت ایستوود

8. Sully (۲۰۱۶)

«سالی» درام بیوگرافیک ساختۀ «کلینت ایستوود» با بازی «تام هنکس»، «آرون ایکهارت» و «لورا لینی» است. این فیلم روایت‌کنندۀ خلبانی به نام «سالی (چسلی) سالنبرگر» است که پرواز ۱۵۴۹ یو اس ایرویز را در ژانویۀ ۲۰۰۹ با ۱۵۵ مسافر و خدمه با فرود اضطراری در رودخانۀ هادسون نجات می‌دهد. با این‌حال مأموران امنیتی با استناد به شبیه‌سازهای پرواز، به این عمل او با دید تردید نگاه می‌کنند و... سالی و همکارانش تصمیم می‌گیرند مقابل جریان تصمیم‌گیری شبیه‌ساز به جای هوش انسانی بایستند.