مجله میدان آزادی: پنجمین فهرست از مجموعه فهرستهای آموزشی را برای دوستداران عالم نویسندگی و داستان و رمان تدارک دیدیم. تازهترین صفحه پرونده «اردیبهشت کاغذی» و فهرست کتابهای پیشنهادی برای خرید از نمایشگاه کتاب را با این فهرست بهروز میکنیم که توسط آقای مجید اسطیری -رماننویس سرشناس و مدرس هنر داستاننویسی- نوشته شده است.
آلفونس دوده در جایی میگوید «کلمات فقط وقتی سر میرسند که همه چیز برای ما تمام شده است.». بله! نوشتن قدرتمندترین ابزاری است که ما در دست داریم و همه انسانها باید نوشتن را بیاموزند. درست است که نوشتن به یک سبک و نوع خاص محدود نمیشود اما در این فهرست قرار است از نوشتنی حرف بزنیم که عموما به ادبیات مرتبط است. به داستاننویسی، رماننویسی و حتی شاید تا حدی فیلمنامهنویسی و نمایشنامهنویسی. به همین علت سعی شده کتابهای این فهرست هدایتگر مخاطب در ساختار و زبان متن باشد.
1. عناصر داستان، جمال میرصادقی
در میان کتابهای آموزش داستاننویسی کمتر کتابی وجود دارد که این اندازه کاربردی باشد و بعد از گذشت سالها هنوز هم برای علاقهمندان به داستاننویسی راهگشا باشد. جمال میرصادقی در این کتاب عناصر داستان را دقیق و جامع معرفی میکند و تقریباً چیزی را از قلم نمیاندازد. برای هر عنصر داستانی هم مثالهایی از داستانهای ایرانی و خارجی ذکر شده است.
2. هنر نویسندگی، ابراهیم یونسی
کتاب «هنر نویسندگی» ابراهیم یونسی ازجمله کتابهای آموزشی در زمینهی داستاننویسی است که میتواند تا حد خیلی زیادی راهگشای هر نویسندهی نوقلمی باشد. یونسی هم مانند میرصادقی در کتابش سرفصلها را بر اساس عناصر سازندهی داستان انتخاب کرده است. البته توضیحات او کمی انشاگونه و آمیخته با ذوق شخصیاش است و دقت و شفافیت یک کتاب علمی را ندارد.
3. حرکت در مه، محمدحسن شهسواری
شاید مفیدترین کتاب برای کسی که بخواهد داستان یا فیلمنامه بنویسد و قدم به قدم با یک روش روشن پیش برود و در هر قدم آموزگار را در کنار خود احساس کند، همین کتاب است. کتاب محمدحسن شهسواری اگر نگوییم ناسخ همهی کتابهای آموزشی نویسندگی پیش از خودش است، لااقل مخاطب جدی خودش را از سرگردانی بین متون مختلف نجات میدهد.
4. براعت استهلال، نادر ابراهیمی
آغاز کردن داستان، یکی از سختترین کارها برای نویسندگان است. شاید اگر این سنگ بزرگ از جلوی پای نویسنده برداشته شود بقیهی کار برای او ساده باشد. دلیلش این است که هر داستاننویسی از خود توقع دارد آغاز داستانش درخشان و پرکشش باشد. در شعر نیز از دیرباز آغازیدن با بیتی زیبا که چکیدهای از مفاهیم کلی شعر را در خود داشته باشد با نام آرایهی براعت استهلال شناخته میشده است. نادر ابراهیمی این نام را برای کتابی که دربارهی نحوهی شروع کردن داستان نوشته، برگزیده است.
5. گشودن رمان، حسین پاینده
همانند کتاب «براعت استهلال»، کتاب «گشودن رمان» نیز به اهمیت چگونگی آغاز داستان میپردازد. دکتر حسین پاینده بهعنوان شناختهشدهترین چهرهی دانشگاهی کشور در زمینهی نقد ادبی در این اثر شیوهی شروع شدن برخی از بهترین رمانهای ایرانی را بررسی کرده است.
6. داستان، رابرت مک کی
کتاب «داستان، ساختار، سبک و اصول فیلمنامهنویسی» که با نام کوتاه «داستان» بههمراه نام نویسندهاش رابرت مک کی در میان اهالی ادبیات شناخته شده است، با اینکه برای فیلمنامهنویسان نوشته شده، اما رهنمودهای بسیار جالب توجهی برای هر کسی دارد که میخواهد داستان بنویسد.
7. سفر نویسنده، کریستوفر ووگلر
کریستوفر ووگلر در کتاب معروفش «سفر قهرمان» (که در ایران با نام «سفر نویسنده» منتشر شده است)، الگویی اسطورهای را برای فیلمنامهنویسی بر اساس کتاب «قهرمان هزار چهره» از جوزف کمبل، اسطورهشناس آمریکایی ارائه داده است. خود کتاب «قهرمان هزار چهره» نیز بسیار متکی بر نظریات کارل گوستاو یونگ، روانشناس بزرگ سوییسی است. این کتاب هم علیرغم اینکه مملو از مثالهای سینمایی است، برای هر کسی که بخواهد رمان بنویسد بینهایت مفید خواهد بود.
8. یک شیوه برای رماننویسی، حسین سناپور
شاید بشود گفت اولین کتاب آموزش رماننویسی در ایران همین اثر کمحجم و بیادعا از حسین سناپور باشد. سناپور که در این اثر بر اساس تحلیل شش رمان «همسایهها» از احمد محمود، «شازده احتجاب» از هوشنگ گلشیری، «ناطور دشت» از جی دی سلینجر، «وداع با اسلحه» از ارنست همینگوی، «جای خالی سلوچ» از محمود دولت آبادی و «صد سال تنهایی» از گابریل گارسیا مارکز، شیوهی خودش برای رماننویسی را ارائه میدهد، با انتخاب این نام برای کتابش حتی ادعا ندارد که این تنها شیوهی رماننویسی باشد.
9. اصول شکستهنویسی، علی صلحجو
یکی از کتابهای ساده و کمحجم اما بسیار حیاتی برای همهی نویسندگان، این کتاب علی صلحجو است. اهمیت این کتاب را در بلبشویی که نثر نویسندگان معاصر ما از آن رنج میبرد میتوان درک کرد. در حالی که عدهای اصلاً معتقد به شکستهنویسی نیستند، خیلیها تمام داستان یا لااقل گفتوگوهای داستانشان را محاورهای مینویسند حال آنکه پایبند به هیچ قاعدهای برای شکستهنویسی نیستند. صلحجو اینجا قواعد بسیار دقیقی وضع کرده است که حتی به درد وضعیت افتضاح شکستهنویسی در گفتوگوهای فضای مجازی هم میخورد.
10. ارواح شهرزاد، شهریار مندنیپور
شهریار مندنیپور، داستاننویس شیرازی که سالهاست رحل اقامت در فرنگ افکنده در این کتاب به بررسی شگردها و فرمهای داستان نو پرداخته است. مندنیپور که از سویی ویژگیهای مکتب جنوب را در آثارش دارد و از طرفی دلبستگی به فرمگرایی مکتب اصفهان را، اینجا در شکلی فشرده و تحلیلی برداشتهایش از شیوههای فرمگرایانهی داستاننویسی مدرن را ارائه میدهد. میشود گفت این کتاب بیشتر به درد کسانی میخورد که تجربیات اولیهی نوشتن را پشت سر گذاشتهاند.