مجله میدان آزادی: اواخر اسفندماه سالروز تولد یکی از ادیبان ادب فارسی است که علاوه بر ادبیات در تاریخ نیز تالیفات متعددی دارد. عبدالحسین زرّین‌کوب، ۲۷ اسفند ۱۳۰۱ در بروجرد به دنیا آمد و از اساتید بنام ادبیات فارسی بود که سال‌ها در دانشگاه تهران ادبیات و تاریخ اسلام تدریس می‌کرد و علاوه بر تدریس، آثار بسیاری در نقد ادبی و تاریخ دارد. به بهانه سالروز تولد او در فهرستی به قلم منصوره رضایی -نویسنده و دکترای ادبیات- نگاهی خواهیم داشت به برترین تالیفات او که در ادامه بخوانید:
ارزش میراث زرین‌کوب
بعضی از انسان‌ها عمر پربرکتی دارند؛ یعنی هر طور حساب می‌کنیم طول و عرض زندگی‌شان در مختصات ذهنی ما نمی‌گنجد. وقتی به دستاوردهای‌شان نگاه می‌کنیم انگار به‌اندازه‌‌ی چندین انسان معمولی، کار و کوشش کرده‌اند و آثار جاویدانی از خود به جای گذاشته‌اند.
عبدالحسین زرین‌کوب، نمونه‌ی برجسته‌ای از همین افراد مبارک‌العمر و مبارک‌الحیات است! اندیشمندی که در هفتاد و هفت سال زندگی پربرکتش بیش از صد اثر نوشته؛ آن هم نه آثار سطحی و معمولی. هریک از کتاب‌ها و مقالات استاد زرین‌کوب، زوایای ارزشمندی از تاریخ و ادبیات ایران را نشان می‌دهد و درمجموع، مانند تابلویی زیبا و هنرمندانه، تصویری جامع از فرهنگ و ادبیات سرزمین عزیزمان است.
در این مطلب در دریای وسیع آثار دکتر زرین‌کوب، قدمی تر کرده و هشت اثر برجسته‌ی ایشان درباره‌ی شاعران بزرگ ایرانی را معرفی می‌کنیم.
1. با کاروان حله
این اثر را می‌توان، چکیده‌ی تاریخ ادبیات ایران نامید. دکتر زرین‌کوب در بیست مقاله، بیست شاعر برجسته‌ی ایران را معرفی کرده و مطالب اساسی از زندگی، زمانه و آثار هر شاعر را آورده و گزیده‌های چشمگیری از اشعار هر شاعر را درج کرده است. این مقالات از رودکی شروع می‌شود و به فردوسی، فرخی، منوچهری، ناصر خسرو، مسعود سعد، خیام، سنایی، انوری، خاقانی، نظامی، عطار، مولوی، سعدی، امیرخسرو دهلوی، ابن یمین، حافظ، جامی و صائب می‌رسد و در نهایت به بهار ختم می‌شود.
2. نامورنامه
شاهنامه‌ی فردوسی، شناسنامه‌ی ملت ایران است و همواره مورد توجه ادیبان و پژوهشگران بوده. استاد زرین‌کوب نیز در مقالات متعددی، ابعاد گوناگون شاهنامه‌ی فردوسی را بررسی کرده است. پس از درگذشت استاد زرین‌کوب، همسر ایشان، دکتر قمر آرین، مجموعه‌مقالات زرین‌کوب درباره‌ی شاهنامه را در کتاب «نامورنامه» منتشر کرد. در این اثر، علاوه‌بر مقالاتی که در سایر کتب زرین‌کوب بوده، مقالات جدیدی نیز درباره‌ی فردوسی و اثر سترگش وجود دارد.
3. دیدار با کعبه‌ی جان
خاقانی شروانی یکی از شاعران دشوارسرا و مغلق‌گوی زبان فارسی است که اشعارش نیازمند شرح دقیق و غور عمیق است. از سوی دیگر، خاندان خاقانی جزو اقلیت مسیحی بودند و این موضوع در جای‌جای اشعار او نمود دارد. استاد زرین‌کوب در کتاب «دیدار با کعبه‌ی جان»، نخست مختصری از زندگی و احوال خاقانی را بیان می‌کند، سپس طرحی نو درمی‌اندازد و ترجمه‌ی رساله‌ی مینورسکی درباره‌ی قصیده‌ی «ترسائیه» و شرح آن را در این کتاب منتشر می‌کند. در پایان کتاب نیز چند قصیده‌ی مشهور از خاقانی با شرح و حواشی استاد زرین‌کوب درج شده است.
4. پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد
کیست که آوازه‌ی خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نظامی گنجوی را نشنیده باشد؟ گنجه، شهری در جمهوری آذربایجان کنونی، یکی از نقاط مهم سیاسی، تجاری، مذهبی و تاریخی ایران بوده است. دکتر زرین‌کوب در کتاب «پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد» با قلمی داستانی، موقعیت شهر گنجه را شرح می‌دهد و از دل این پس‌زمینه‌ی داستانی، زندگی نظامی گنجوی را بیرون کشیده و نظامی را به‌عنوان شاعری معرفی می‌کند که در جستجوی ناکجاآباد خود، به شکوفایی ذهنی و هنری رسیده است. مطالعه‌ی این کتاب مثل خواندن منظومه‌های نظامی گنجوی، شیرین و جذاب و پرنکته است.
5. صدای بال سیمرغ
نام عطار نیشابوری با سیمرغ گره خورده است؛ پرنده‌ای اساطیری که در منطق‌الطیر نقش اساسی دارد و معانی شگرفی خلق می‌کند. اگرچه عطار نیشابوری، یکی از چهره‌های سرآمد ادبیات عرفانی است اما اطلاعات زیادی از زندگی او در دسترس نیست. دکتر زرین‌کوب در کتاب «صدای بال سیمرغ»، تمام اسناد و مدارک موجود درباره‌ی عطار را بررسی و با قلمی فاخر و فخیم و خواندنی بیان کرده است. در این اثر، علاوه‌بر زندگی و اندیشه‌ی عطار، نمونه‌هایی از اشعار او نیز نقل و تشریح شده است.
6. حدیث خوش سعدی
نوشتن درباره‌ی استاد سخن به دانش و قلمی قوی نیازمند است؛ عناصری که در وجود استاد زرین‌کوب گرد آمده تا زندگی و زمانه و آثار سعدی را در قالب داستانی دلکش به مخاطبان معرفی و آنان را شیفته‌ی سعدی کند. زرین‌کوب در این اثر، ابتدا تاريخ عصر سعدی و روزگار مغول و اوضاع شیراز را شرح می‌دهد، سپس کودکی و جوانی جناب سعدی و تحصیل او در بغداد و سفرهای درازدامنش را تبیین می‌کند و در ادامه به معرفی و بیان نکاتی دقیق و خواندنی درباره‌ی آثار جناب سعدی می‌پردازد.
7. پله‌پله تا ملاقات خدا
یکی از حسرت‌های بزرگم این است که چرا افراد کتاب‌خوان ایرانی، به‌جای مطالعه‌ی رمان غیرموثق «ملت عشق»، کتاب «پله پله تا ملاقات خدا» را نمی‌خوانند؟ برخلاف رمان کذا که روایتی جعلی و مخدوش از زندگی و رابطه‌ی شمس و مولانا ارائه می‌دهد، کتاب «پله‌پله تا ملاقات خدا» حکایتی داستانی و خواندنی و موثق و مستند از روزگار جناب مولانا و ارتباطش با استادش، شمس تبریزی و عوالم عرفانی و اشعار و آثار اوست. بی‌گمان، هر کس این کتاب را بخواند از نثر داستانی و پخته‌ی آن لذت می‌برد و به مطالعه‌ی آثار مولانا علاقه‌مند می‌شود. کتاب‌های «بحر در کوزه»، «سرّ نی» و «نردبان شکسته»ی زرین‌کوب نیز درباره‌ی آثار و افکار مولاناست.
8. از کوچه‌ی رندان
از هرچه و هرکه بگذریم، سخن حافظ خوش‌تر است. بی‌شک، حافظ شیرازی، مشهورترین و محبوب‌ترین شاعر ایرانیان است. زرین‌کوب در کتاب «از کوچه‌ی رندان» با قلمی شیرین و تحلیل‌هایی عمیق، حافظ را نه فقط به‌عنوان یک شاعر، بلکه به‌عنوان اندیشمندی پررمز و راز معرفی می‌کند. این کتاب دوازده فصل دارد و در هر فصل، موضوعی خاص در اشعار حافظ بررسی می‌شود؛ از فلسفه و عرفان گرفته تا طنز و نقد اجتماعی. زرین‌کوب در این اثر به خواننده نشان می‌دهد که چگونه حافظ توانسته است در لابه‌لای اشعار ظاهراً عاشقانه‌ی خود، حقایق بزرگ انسانی، الهی و نقدهای سیاسی و دینی را بیان کند.
