مجله میدان آزادی: برنامه تلویزیونی «دونقطه» یکی از برنامه‌های تماشایی این روزهای تلویزیون است که مورد توجه دوستداران ادبیات قرار گرفته است. در این یادداشت، محدثه محمدی مروری بر این برنامه تلویزیونی داشته است که شما را به خواندن آن دعوت می‌کنیم:
انجمن شاعران زنده
تصویر بیشتر ما از کلاس‌های ادبیات مدرسه چیست؟ معلم از روی شعر یا متن کتاب می‌خواند، کلمات را معنی می‌کند، از آرایه‌ها و دستور زبان می‌گوید، اگر حوصله داشته باشد کمی درباره‌ی زندگی آفریننده‌ی اثر حرف می‌زند و سر آخر جواب تمرینات کتاب درسی را می‌دهد. نقش دانش‌آموزان در این کلاس چیست؟ بنشینند و صبر پیش گیرند و با نوشتن واو به واو حرف‌های معلمشان، دنباله‌ی کار خویش گیرند!
کمتر معلمی پیدا می‌شود که خلاف این مسیر را برود و کمتر دانش‌آموزی هم پیدا می‌شود که چیز بیشتری از کلاس ادبیات بخواهد. اما در این میان معلم‌هایی هستند که مانند جان کیتینگ (با بازی درخشان رابین ویلیامز) در فیلم «انجمن شاعران مرده» علیه این شیوه‌ی آموزشی قیام می‌کنند، صفحاتی از کتاب درسی را پاره می‌کنند، روی میز می‌پرند و بخشی از شعر والت ویتمن را تکرار می‌کنند: «ای ناخدا، ناخدای من!» این معلم‌ها می‌دانند که ادبیات فقط کتاب درسی نیست؛ «ادبیات و عشق و زیبایی، دقیقاً همان چیزهایی هستند که ما به‌خاطرشان زنده هستیم و نفس می‌کشیم.» و همین معلم‌های ادبیات هستند که هیچ‌وقت از یادها نمی‌روند و برای همیشه در ذهن شاگردانشان می‌مانند.
:
برنامه تلویزیونی «دو نقطه»
بر پا خیزید، ای معلمان ادبیات!
یکی از این معلم‌ها که معادله‌ی آموزش زبان و ادبیات فارسی را به هم زده است، امیرحسین خانی‌زارع است. معلم خوش‌فکر و خلاقی که بیشتر از ده سال است سعی می‌کند از طریق بازی و سرگرمی، زبان و ادبیات را به شاگردانش آموزش دهد. او از مدت‌ها پیش، اردوهایی را برگزار می‌کرد که در آن ادبیات و بازی‌های فکری و فیزیکی با هم ترکیب شده بودند. خانی‌زارع این ایده را با دوستش مجید ظریف، تهیه‌کننده‌ی تلویزیون، در میان گذاشت. این دو در کنار هم رویدادهایی میدانی ادبی در پارک‌های مشهد برگزار کردند و آن را گسترش دادند. تااین‌که بعد از دو سال تلاش تیم کاربلدشان، سرانجام مسابقه‌ی دونقطه متولد شد؛ برنامه‌ای که از نوروز 1404، از شبکه‌ی دو سیما پخش می‌شود.
در این تیم کاربلد نام افراد سرشناسی هم به چشم می‌خورد؛ مانند «ناصر فیض»، شاعر و طنزپرداز؛ «مهدی صالحی»، از هم‌بنیان‌گذاران مؤسسه‌ی ویراستاران و «حامد قدیری»، دانش‌آموخته‌ی ادبیات و فلسفه و تهیه‌کننده‌ی پادکست لوگوس. «محمد پورصباغیان»، کارگردان مسابقه‌های تلویزیونی موفق، کارگردانی دونقطه را بر عهده دارد و از اعضای تیم تحریریه و اتاق فکر می‌توان به حسین باغ‌گلی، علی نوفرستی و علیرضا گرانپایه اشاره کرد. «نیما کرمی» نیز پس از سه سال دوری از تلویزیون، با اجرای این برنامه به قاب تلویزیون برگشته است و برای نوجوانان 12 تا 15 ساله خاطره‌سازی می‌کند. البته کرمی تنها مجری برنامه نیست. «مصطفی صاحبی»، شاعر طنزپرداز، با حضور پویایش در میان آیتم‌های مسابقه و مصاحبه با شرکت‌کنندگان، شوخ‌طبعی را به برنامه تزریق می‌کند و با ایجاد فضایی شاد و آرامش‌بخش برای بچه‌ها، اضطرابشان را کمتر می‌کند.
برنامه تلویزیونی «دو نقطه»
مسابقه‌ی دونقطه: فرمول ایرانی برای زنده نگه داشتن زبان
بر کسی پوشیده نیست که زبان فارسی در وضعیت خوبی قرار ندارد. کافی است نگاهی به فضای مجازی بیندازید و ببینید چطور همه تیشه به ریشه‌ی زبان فارسی می‌زنند. برای مثال مدتی قبل ویدئویی از الناز سخایی‌زاده، مدیرعامل نستله، دست به دست می‌شد که در حدود دو دقیقه، سی کلمه‌ی انگلیسی گفته می‌شد! یا زمانی که مهران مدیری در برنامه‌ی دورهمی از مردم درخواست می‌کرد از روی دیوان حافظ بخوانند و هیچ‌کس از عهده‌ی این کار برنمی‌آمد. اصطلاحات نسل جدید هم که آن‌قدر زیاد شده که خیلی‌هایش را نمی‌شود فهمید. نهادهایی هستند که وظیفه دارند به چنین مشکلاتی رسیدگی کنند؛ اما آن‌قدر درگیر حواشی هستند که زبان فارسی را پاک فراموش کرده‌اند!
در این میان برنامه‌های کمی با محوریت زبان و ادبیات فارسی ساخته می‌شوند. اگر هم برنامه‌ای باشد، بیشتر آموزشی یا آکادمیک است، از شبکه‌ی چهار پخش می‌شود و به درد مردم عادی نمی‌خورد! جای مسابقه‌ای سرگرم‌کننده و خلاقانه در میان این برنامه‌ها خالی بود و دونقطه این جای خالی را پر کرده است. عوامل دونقطه می‌دانند که آموزش و پرورش از سنین کودکی و نوجوانی مؤثرتر است و به همین دلیل به‌سراغ قشر نوجوان رفته‌اند. این برنامه قصد ندارد پلیس زبان فارسی باشد یا به دیگران آموزش دهد؛ بلکه قصد دارد لحظاتی شاد و سرگرم‌کننده را برای مخاطبانش رقم بزند و از این خلال، توجه آن‌ها را به مسئله‌ی زبان فارسی جلب کند.
برنامه تلویزیونی «دو نقطه»
آماده‌ی صادرات به تمام کشورهای جهان!
وقتی مسابقه یا رئالیتی‌شو جدیدی در میان مردم محبوب می‌شود، بیشتر منتقدان و کارشناسان به‌دنبال نمونه‌ی خارجی آن می‌گردند؛ چون تصورشان این است که این برنامه‌ها فقط به‌خاطر تقلید از برنامه‌های مشهور خارجی، موفق شده‌اند. اما دونقطه در دسته‌ی برنامه‌های کپی برابر اصل جا نمی‌گیرد. این برنامه کاملاً و اصالتاً ساخت ایران است و اتفاقاً کشورهای دیگر می‌توانند از این نمونه‌ی موفق ایرانی الگوبرداری کنند.
دونقطه کاملاً ایرانی است و جز بخش «ادابازی»، هیچ نمونه‌ی داخلی یا خارجی‌ای ندارد؛ آماده برای معرفی به جهان! تیم سردبیری به سرپرستی علیرضا گرانپایه، بازی‌هایی خلق کرده‌اند که از اردوهای خانی‌زارع الهام گرفته شده‌اند؛ بازی‌هایی ساده، اما پر از هیجان! طراحی صحنه و لباس نیز با الهام از فرهنگ ایرانی شکل گرفته است؛ به‌طوری‌که تیم طراحی صحنه حتی برای اشعار روی تخته‌ای که ممکن است فقط چند ثانیه در مسابقه نمایش داده شود، ساعت‌ها جلسه برگزار می‌کنند.
شرکت‌کنندگان برنامه تلویزیونی «دو نقطه»
رمز موفقیت «دونقطه» چیست؟
«حرف همو می‌فهمیم!» این شعار برنامه‌ی دونقطه است و چه چیزی زیباتر از این؟ این‌که ما نه‌تنها حالا حرف همدیگر را می‌فهمیم؛ بلکه سخنان سعدی را که استاد مسلم سخن است و قرن‌ها قبل می‌زیسته، متوجه می‌شویم. و نام برنامه دونقطه است؛ زیرا ما دونقطه را در جایی استفاده می‌کنیم که می‌خواهیم چیزی را برای طرف مقابل توضیح دهیم. دونقطه نشانه‌ی فهم متقابل، گفت‌وگو و ادامه دادن است. برنامه‌ی دونقطه هم برای همین است؛ این‌که در راه پاسداشت از زبان فارسی قرار بگیریم و این راه را ادامه دهیم. شما فقط به روند مسابقه و مراحل آن نگاه کنید تا متوجه شوید چه چیزی مسابقه‌ی دونقطه را این‌چنین خاص کرده است.
256 نوجوان شرکت‌کننده در این مسابقه، به 32 گروه دختر و 32 گروه پسر تقسیم شده‌اند؛ گروه‌هایی با با نام حروف الفبای فارسی از «الف» تا «ی». یکی از نقاط قوت مسابقه‌ی دونقطه این است که شرکت‌کنندگانش از سراسر ایران آمده‌اند و هر قسمت با بخشی از فرهنگ سرزمینمان آشنا می‌شویم. شرکت‌کنندگانی که از میان حدود دوازده‌هزار نفر گزینش شده‌اند و از بهترین‌ها هستند.
این شرکت‌کنندگان که 12 تا 15 سال دارند، باید در 4 چالش شرکت کنند:
• چالش املا: به‌هرحال غلط املایی یکی از مهم‌ترین مشکلاتی است که در فضای مجازی به چشم می‌خورد. در زمانه‌ای که غلط‌هایی مانند «بزار»، «راجب»، «توجیح» و... رواج پیدا کرده‌اند، نوجوانانی پیدا می‌شوند که از پس سخت‌ترین املاها هم برمی‌آیند!
• چالش بغلی‌بگیر: یکی از بخش‌های اصیل مسابقه که در آن هر کدام از اعضای گروه با گفتن یک حرف، باید یک کلمه بسازند. هماهنگی ذهنی بین اعضای گروه، کلید موفقیت در این چالش است.
• چالش ضرب‌المثل: یکی دیگر از بخش‌های هیجان‌انگیز مسابقه‌ی دونقطه، چالش ضرب‌المثل است که خود به سه بخش اشیا، ادا و صدا تقسیم می‌شود. در این چالش به یک نفر از اعضای هر گروه، برگه‌ای پر از ضرب‌المثل داده می‌شود. برای اجرای بعضی از آن‌ها باید به فارسی‌خانه بروند؛ بخشی که در آن اشیای مربوط‌به هر ضرب‌المثل قرار داده شده است و بسیار نوستالژیک و زیباست. اجرای بعضی هم به ادابازی یا صدا نیاز دارد.
• کتیبه‌خوانی: بخش موردعلاقه‌ی من در مسابقه‌ی دونقطه! در این بخش، حکایت یا شعری از سعدی نمایش داده می‌شود که بخش‌هایی از آن نقطه ندارد و شرکت‌کنندگان باید آن بخش را حدس بزنند. در مراحل بالاتر مسابقه، شعرها برعکس می‌شوند و حتی بعضی از آن‌ها را باید از روی حروف ابجد حدس زد. (کاری که متخصصان ادبیات هم به‌سختی از پسش برمی‌آیند!)
• دیگر مراحل: در مرحله‌های بالاتر مسابقه، چالش‌ها رفته‌رفته سخت می‌شوند. به‌جای چالش ضرب‌المثل، بخشی به‌نام «یارآگاه» قرار داده شده است که هر گروه باید با سؤال‌های مختلف، سه شخصیت یا اثر یا هنرمند را حدس بزند. یا در بخشی دیگر هر گروه باید تولید محتوا کند یا حتی به یک شعار جذاب برای کسب‌وکار برسد!
بعد از 32 قسمت مسابقه‌ی مقدماتی و یک‌هشتم و یک‌چهارم و نیمه‌نهایی و فینال، سرانجام یک گروه از دختران و یک گروه از پسران، برنده‌ی جایزه‌ی نهایی مسابقه می‌شوند: سفر به یکی از کشورهای فارسی‌زبان.
شرکت‌کنندگان برنامه تلویزیونی «دو نقطه»
نقدها و پیشنهادهایی برای آینده
• محدودیت گروه سنی مخاطبان: حقیقتش با دیدن مسابقه‌ی دونقطه، دائماً با خودم تکرار می‌کردم: «کاش زمان ما هم چنین چیزی بود!». هر لحظه از مسابقه خودم را جای شرکت‌کنندگان می‌گذارم و همراه با آن‌ها خوشحال می‌شوم و غمگین. اما برنامه‌ی «دونقطه» برای نوجوانان دوازده تا پانزده‌ساله طراحی شده است و برای گروه‌های سنی دیگر نیست. این تمرکز ممکن است مخاطبان خارج از این محدوده‌ی سنی، مانند کودکان زیر دوازده‌سال یا بزرگسالان، را کمتر جذب کند. افزودن بخش‌هایی متناسب با گروه‌های سنی متنوع‌تر، دامنه‌ی سنی مخاطبان را گسترش می‌دهد. البته در مصاحبه‌ای از تهیه‌کننده‌ی مسابقه، متوجه شدم که قصد دارند فصل‌های بعدی را با حضور دانشجویان و خانواده‌ها برگزار کنند. اگر این اتفاق بیفتد، قطعاً طیف مخاطبان وسیع‌تری برنامه را تماشا می‌کنند.
• پیچیدگی برخی چالش‌ها: برخی چالش‌ها، نظیر کتیبه‌خوانی با حروف ابجد یا شعرهای معکوس در مراحل پیشرفته، علی‌رغم ارزشمند بودن ممکن است برای بخشی از شرکت‌کنندگان یا مخاطبان عام یا حتی متخصصان ادبیات بیش از حد سخت باشد. ساده کردن این بخش‌ها یا توضیحات تکمیلی، تعادل بهتری میان آموزش و سرگرمی ایجاد می‌کند.
• نبود پلتفرم دیجیتال: در حال حاضر دونقطه فقط از طریق تلویزیون پخش می‌شود و پلتفرم دیجیتال یا اپلیکیشن اختصاصی ندارد. در پایان هر قسمت یک بازی رومیزی به نام «فارسی‌بازی» به شرکت‌کنندگانی اهدا می‌شود که در آن قسمت حذف شده‌اند. دوست داشتم این بازی را بخرم؛ اما آن را در جایی پیدا نکردم. به دست‌اندرکاران برنامه پیشنهاد می‌کنم که تولید انبوه این بازی را جدی بگیرند تا ما هم در خانه بتوانیم دلی از عزا دربیاوریم. اگر توانستند، اپلیکیشن مسابقه را بسازند تا تعداد بیشتری از مخاطبان با این بازی آشنا شوند.
• رعایت نکردن نکات ویرایشی: وقتی اسم یکی از بنیان‌گذاران مؤسسه‌ی ویراستاران در میان اعضای هیئت‌علمی برنامه دیده می‌شود، توقع می‌رود که همه‌ی نکات ویرایشی، چه در خود مسابقه و چه در سایت مسابقه، رعایت شود. با مراجعه به سایت مسابقه، می‌بینیم که بعضی از نکات ویرایشی رعایت نشده‌اند.