مجله میدان آزادی: دوازدهمین ماه از سال 1403 به پایان رسید و مثل همیشه نوبت به مرور اخبار هنر و ادبیات در قالب «کاغذ اخبار هنر» رسید. دوازدهمین شماره‌ی این ماهنامه را به قلم «حنانه شکیبا» بخوانید:
اسفند ماه، آخرین ماه از سال نیز به روز پایانی خود رسید بعد از یک بهمن پرخبر و شلوغ، طبیعی است که اسفندماه، ماهی خلوت‌تر از لحاظ خبری به نظر برسد اما اینطور نیست! اسفندماه هم به واسطه‌‌ی برخی رخدادهای هنری در ایران و جهان ماه خبری شلوغی بود؛ کاغذ اخبار اسفند ماه با خبرهایی از دنیای ادبیات، سینما، نقاشی، هنرهای تجسمی و انیمیشن به روایت و انتخاب مجله‌ی میدان آزادی پیش روی شماست.
اسکار و غافلگیری پشت غافلگیری
کاغذ اخبار ماه اسفند را با اسکار 2025 آغاز خواهیم کرد که مهمترین رویداد هنری-سینمایی این ماه و البته سال است.
وقتی نامزدهای اسکار 2025، اوایل بهمن‌ماه اعلام شد، رسانه‌ها تیتر زدند غافلگیری اسکار! از آن جهت که نامزدهای این رویداد با دیگر رویدادهای سینمایی تفاوت‌های فاحشی داشت در حالی‌که فیلم‌های سال 2024 که مورد بررسی جشنواره‌های جهانی قرار گرفتند، فیلم‌های مشترکی بودند. اسکار 2025 از این جهت که برخی نام‌ها را در میان نامزدهایش داشت و برخی نام‌ها را نداشت همه را غافلگیر کرد. نام‌هایی که همه در گاتهام، گلدن گلوب و انجمن بازیگران حضور داشتند.
بزرگترین غافلگیری اسکار 2025 نادیده گرفته شدن آنجلینا جولی برای فیلم ماریا و نیکول کیدمن برای فیلم دختربچه بود که در بسیاری از پیش‌بینی‌ها جایزه بهترین بازیگر زن را برده بودند اما در اسکار کاملا نادیده گرفته شدند و حتی یک نامزدی هم نداشتند.
غافلگیری دیگر اسکار این بود که در میان نامزدها، فیلم امیلیا پرز با وجود 13 نامزدی و شرور و بروتالیست و مجمع کاردینال‌ها با 10 نامزدی از آنورا که تنها در 6 رشته نامزد بود عقب ماندند و آنورا توانست در چهار رشته از شش رشته، اسکار را از دیگر رقبای قدرش برباید و شان بیکر را به تنها هنرمندی تبدیل کند که در طول تاریخ اسکار، در یک شب چهار اسکار را به خانه ببرد.
آنورا اگرچه به نظر بسیاری از منتقدین نه تنها خارق‌العاده نبود که متوسط هم محسوب می‌شد، اما دیگر باید به انتخاب‌های اسکار عادت کرد و او را از جایگاه تعیین‌کننده‌ی انتخابگر بهترین‌های سینمای جهان پایین آورد.
اسکار 2025 با تمام حاشیه‌هایش اما برای ایرانیان یک خبر خوش داشت که اصلا غافلگیرانه نبود و بسیاری انتظارش را داشتند و آن برگزیده شدن انیمیش «در سایه سرو» به عنوان بهترین انیمیشن کوتاه بود.
نقدها و حواشی آثار اسکار 2025 را در پرونده «جایزه سینمایی اسکار» مجله میدان آزادی به صورت مبسوط بخوانید.
ادبیات، اسفند پرخبر و یک تذکر شعری
اما ادبیات در بهمن‌ماه در ایران پرخبرتر از همیشه بود. جشنواره شعر فجر اگرچه در بهمن‌ماه برگزار شد اما برگزیدگانش در اولین روزهای اسفند جوایزشان را دریافت کردن. در میان این برگزیدگان نام شعرایی همچون محمدرضا روزبه، الهه رشیدی، سامی تحصیلداری، عباس کیقبادی و حسنا محمدزاده دیده می‌شود.
خبر دیگر از دنیای شعر اینکه در دیدار شاعران با رهبری که هرساله در ماه رمضان برگزار می‌شود، شاعران بسیاری طبق روال هر سال شعر می‌خوانند و شب شعری صمیمی برگزار می‌شود. این دیدار امسال برخلاف سال‌های گذشته حاشیه‌ای مهمتر از متن داشت و انتقاد رهبری به یک برنامه‌ی شعری تلویزیون بود که ذکر آن در کاغذ اخبار خالی از لطف نیست اگرچه بسیاری از رسانه‌ها نامی از آن نبردند.
رهبری در این دیدار با اشاره به برخی برنامه‌های تلویزیونی که در آن، شاعران برجسته به شنیدن و بحث درباره‌ی سروده‌های شاعران جوان می‌نشینند، این شیوه را باعث تنزل سطح و اعتبار شعر و بازاری شدن شاعران خوب دانستند و گفتند: البته شعر باید حتماً از رادیو و تلویزیون خوانده شود اما به شیوه‌ای که شأن شاعر در آن رعایت شود.
جدای از اینکه مگر تلوزیون چند برنامه شعری دارد که ندانیم اشاره ایشان به تنها برنامه‌ی شعری این روزها یعنی «سرزمین شعر» است، چه خوب است که صدا و سیما در نوآوری‌های این روزهایش علاوه بر توجه به انتقاد بزرگان حوزه‌ی شعر، در کل به شأن میراث ادبی این سرزمین و دوری از قبیله‌گرایی در برنامه‌های ادبی توجه کند و با این تذکر به خود بیاید.
بعد از شعر اما خبرهایی از نمایشگاه کتاب تهران در اسفندماه نیز خبرساز شد. در این ماه بر اساس تصمیم شورای سیاست‌گذاری سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، این رویداد از هفدهم تا بیست‌وهفتم اردیبهشت ۱۴۰۴، همچنان در مصلای تهران برگزار خواهد شد.
مثل هر سال نمایشگاه کتاب در بهمن ماه فراخوانی داد برای شعار پیشنهادی سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران. از میان 1500 شعار پیشنهادی، پس از بررسی توسط کارشناسان که در اختیار شورای سیاست گذاری سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران قرار گرفت، این شورا از میان آن‌ها «بخوانیم برای ایران» را برگزید و «بخوانیم برای ایران» شعار سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران شد.
از دیگر خبرهای جدید این نمایشگاه در اسفند حذف کتابفروشان از نمایشگاه کتاب تهران بود. کتابفروشان اولین‌بار به صورت مجازی در سال 1402 حضور یافتند و این حضور سال 1403 نیز ادامه پیدا کرد. اما در مدیریت جدید متولیان نمایشگاه، این صنف از نمایشگاه حذف شدند که بودن و نبودنشان هر کدام حاشیه‌هایی را برای نمایشگاه کتاب به دنبال داشته و دارد.
سینمای ایران و پرده سینما در اسفند
در سینمای ایران نیز در اسفند ماه فهرست فیلم‌های اکران نوروزی ۱۴۰۴ اعلام شد. هشت فیلم برای اولین اکران سال جدید معرفی شدند که عبارتند از «بامبولک» به کارگردانی آرش معیریان، «پسر دلفینی ۲» ساخته محمد خیراندیش، «پیشمرگ»، به کارگردانی علی غفاری، «رها» ساخته حسام فرهمند، کمدی «دایناسور» به کارگردانی مسعود اطیابی، «عینک قرمز» به کارگردانی حسین مهکام، کمدی «کوکتل مولوتوف» به کارگردانی حسین امیری دوماری و «موسی کلیم‌الله» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا. این فیلم‌ها به تدریج از هشت اسفند اکران خود را در سینماها آغاز کردند.
از این هشت فیلم، 4 فیلم «موسی کلیم‌الله»، «پسر دلفینی 2»، «پیشمرگ» و «رها» از فیلم‌های چهل‌و‌سومین جشنواره فجر بودند که به فاصله دو هفته از پایان جشنواره، روی پرده‌ی سینماها رفتند.
علاوه بر این هشت فیلم، فیلم‌های دیگری هم روی پرده سینماها هستند که جزو فیلم‌های اکران نوروزی نبودند ولی در ماه‌های اخیر به نمایش درآمدند و همچنان در سانس‌های متعدد به در برخی سینماها روی پرده هستند.
حرف از پرده‌ی سینما شد، بد نیست به پرفروش‌های گیشه سال ۱۴۰۳ که در اسفندماه منتشر شد نیز اشاره کنیم:
«هفتاد سی»، «تگزاس 3»، «زودپز»، «تمساح خونی»، «صبحانه با زرافه‌ها»، «مست عشق»، «پول و پارتی»، «خجالت نکش ۲: جدایی قنبر از صنم»، «ببعی قهرمان» و «سال گربه» به ترتیب 10 فیلم پرفروش سال بودند که سهم سینمای کمدی از این آمار فیلم، هفت فیلم بود.
تا از بحث فیلم و سینما خارج نشدیم به حاشیه‌های یک سریال در اسفندماه اشاره کنیم.
اوایل اسفند ماه بود که خبر انتشار سریال تاسیان در رسانه‌ها منتشر شد. تاسیان را تینا پاکروان نوشته و کارگردانی کرده است و از همان روزهای اولِ خبرِ انتشارش وارد حاشیه شد. دعواهای ساترا و سکوهای پخش شبکه‌ی خانگی در این چند سال، چیز عجیبی نیست! اما مورد تاسیان بیش از اینکه عجیب باشد قابل تامل است. تاسیان همزمان با موعد پخش قسمت چهارم، در ششم اسفندماه، با خبر خبرگزاری رسمی قوه قضائیه، توقف پخش خورد و همان دعواهای همیشگی ساترا و تهیه‌کننده‌ها شروع شد؛ به این دو،کامنت‌ها و پیام‌ها و پست‌های بازیگران و سینماگران و منتقدان را هم بیافزایید که چه همهمه‌ای در رسانه‌ها برای پوشش خبری این توقیف به وجود آمد.
حال سوال اینجاست، فارغ از محتوای سریال تاسیان، خوب یا بد؛ موافق یا مخالف؛ چگونه سریالی با اندازه‌های تاسیان و قدرت رسانه‌ای بعد از توقف پخش، توانسته بدون مجوز در معروفترین دانشگاه تهران و روبه‌روی دانشکده‌ی ادبیات و انسیتو گوته فیلمبرداری شود و سه قسمتش در شبکه‌های رسمی خانگی یک کشور پخش شود و بعد از پخش سه قسمت، تازه مسئولان نظارتی یا هر نهادی که متولی است وارد شود و بگوید مجوز نداشته‌اند؟ یا نظارتتان را قوی‌تر کنید یا لااقل دلایل توقف پخش را؟
نقاشی و این‌بار با حاشیه
خبرهای نقاشی برعکس سینما کمتر وارد حاشیه می‌شود اما این‌بار نه! اوایل اسفندماه خبر نمایش 26 اثر دیده نشده از پیکاسو در تهران منتشر شد.
در آستانه برپایی نمایشگاه در موزه هنرهای معاصر تهران، خبرهایی مبنی بر آسیب‌دیدگی یکی از آثار پیکاسو در حین مرمت در فضای مجازی منتشر شد که البته در ادامه از سوی نماینده‌ی وزارت ارشاد نادرست خوانده شد.
موزه‌ی هنرهای معاصر که بعد از رفتن محمد خراسانی‌زاده هنوز مدیر ندارد و مستقیما توسط نادره رضایی، معاون هنری وزارت فرهنگ اداره می‌شود، پاسخی به این حواشی نداد اما مشاور موزه‌ها و میراث هنر معاونت هنری وزارت فرهنگ گفت که برای نمایش این آثار، اصلا برنامه‌ای برای مرمت نداشته‌اند و تابلوهای پیکاسو بهبودسازی شدند نه مرمت!
و یک خبر دیگر از نقاشی که بیشتر جالب است تا مهم، پیدا شدن یکی از اتودهای اولیه‌‌ی اثری از «جورج رامنی»، نقاش پرتره مشهور انگلیسی قرن هجدهم در زباله‌های نزدیک یک موزه بود.
یک یابنده ناشناس، در جریان جست‌وجو در میان زباله‌ها، با کشفی حیرت‌انگیز روبه‌رو شد. او زمانی که سال گذشته میلادی مشغول جست‌وجو در سطل‌های زباله در «هادسون» نیویورک بود، به یک طرح دور انداخته‌شده با قلم و جوهر برخورد.
این فرد خوش‌شانس گفت: «وقتی برای نخستین‌بار آن را در میان زباله‌ها پیدا کردم، به نظرم جالب آمد، اما اصلاً تصور نمی‌کردم که نزدیک به ۳۰۰ سال قدمت داشته باشد. پس از اینکه آن را به خانه بردم و تحقیقی انجام دادم، باورم نمی‌شد. چطور ممکن است یک طراحی مربوط به اواسط قرن هجدهم از انگلستان، سر از سطل زباله‌ای در شمال ایالت نیویورک دربیاورد؟»
طراحی «هِنریتا گِرِویل» (Henrietta Greville)، کُنتِس وارویک | اثر رامنی
این طراحی در حراجی «نقاشی‌های استادان قدیم نقاشی، بریتانیایی و اروپایی» در حالی که قیمت تخمینی آن ۶۰۰ تا ۸۰۰ پوند (۷۵۰ تا ۱۰۰۰ دلار) برآورد شده بود، در نهایت به مبلغ ۲,۳۶۲ پوند (۳,۰۵۵ دلار) به یک مجموعه‌دار خصوصی در مالزی فروخته شد.
هنرهای تجسمی و مجسمه‌ی مادر پرویز تناولی
در حوزه‌ی هنرهای تجسمی علاوه بر پایان جشنواره هنرهای تجسمی فجر، خبر امیدوارکننده‌ای در اسفند منتشر شد. چهار سال پس از سرقت سرو میانی مجسمه «تقدیس» اثر پرویز تناولی، به نظر می‌رسد برای مرمت این مجسمه می‌شود امیدوار بود.
مجسمه «تقدیس» (مادر) اثر پرویز تناولی که جزو آثار شاخص مکتب سقاخانه است، سه بار در اصفهان مورد سرقت واقع شده است. تناولی این مجسمه را سال ۱۳۵۷ و به یاد مادر مرحومش ساخت.
این اثر حجمی سال ۱۳۸۰ روبه‌روی شهرداری محل نصب شد و اولین‌بار سال ۱۳۸۹ سرو میانی مجسمه به سرقت رفت که خوشبختانه با توجه به وزن سنگین آن، سارق پس از کندن، موفق به جابه‌جایی نشد و آن را رها کرد. سرو میانی تقدیس سال ۱۳۹۸ برای دومین بار به سرقت رفت که با بررسی فیلم دوربین‌های سطح شهر، خودروی سارق شناسایی و با پیگیری نیروی انتظامی و حراست شهرداری اصفهان قطعه مسروقه پیدا شد اما با توجه به صدمات وارده به آن، نیازمند مرمت اساسی بود.
تندیس تقدیس (مادر) پرویز تناولی | فبل و بعد از سرقت
در بهمن ۱۳۹۹ پس از اتمام مرمت اثر که در سرقت دوم آسیب دیده بود، در یازدهمین روز پس از مرمت، سرو میانی آن برای سومین‌بار به سرقت رفت!
در اسفندماه، زیباسازی شهرداری اصفهان آمادگی خود را برای مرمت این اثر نفیس اعلام کرده است. طبق اظهارنظر نماینده‌ی استاد تناولی، مرمت بخش آسیب‌دیده مجسمه،۶۰ روز به طول خواهد انجامید.
اما مهمتر از مرمت این اثر، در نظر گرفتن تدابیری است که این مجسمه برای چهارمین‌بار به سرقت نرود چون تلاش برای مرمت اثری که طعمه‌ی سارقان است تنها کمک به سود بیشتر تبهکاران است.
انیمیشن جهان در تسخیر چینی‌ها
خبرسازترین انیمیشن اسفندماه، انیمیشن چینی «نژا ۲» بود که خبر رکوردشکنی‌هایش تا آخرین روزهای اسفتد نیز ادامه داشت. در جدیدترین رکورد، «نژا 2» با عبور از مرز ۲ میلیارد دلار در گیشه جهانی، به پنجمین فیلم پرفروش تاریخ سینما تبدیل و موفق شد از فیلم‌های پرطمطراقی مانند «جنگ ستارگان: نیرو برمی‌خیزد» و «انتقام‌جویان: جنگ ابدیت» هم پیشی بگیرد.
این انیمیشن پیشتر همچنین با عبور از «درون‌بیرون ۲» (Inside Out ۲) به رتبه اول گیشه انیمیشن‌ها در سینمای جهان رسیده بود.
شاید چینی‌ها با این اکران این فیلم در برخی کشورهای دیگر و اکران‌های آینده در بازارهای جدید، قصد ورود به جمع چهار فیلم پرفروش تاریخ سینما را دارند؛ اگرچه کار دشواری است.
یادی از درگذشتگان
آغازین روز اسفند درگذشت ایرج رضایی را به خود دید. صدای آسمانی ایرج رضایی در مستند «از سرزمین نور» هیچ‌گاه از حافظه‌ی مردم ایران که در ده‌ی هفتاد زیسته‌اند و با این صدا مانوس بودند پاک نخواهد شد. سریال مختارنامه و هنرنمایی او در کارتون معاون کلانتر و آثار متعدد دیگر فراموش نخواهد شد.
اما این فقط ایراج رضایی نبود که با رفتنش جای خالی‌شان در دوبله‌ی ایران همیشه خالی می‌ماند. هنوز خاک ایرج رضایی سرد نشده بود که درگذشت منوچهر والی‌زاده با صدایی جوان و سرشار از انرژی ضایعهای بزرگ برای دوبله‌ی ایران شد.
همچنین اهالی هنرهای تجسمی کامران کاتوزیان، هنرمند پیشکسوت طراح گرافیک را روز شنبه ۲۵ اسفند ماه به خاک سپردند.
کامران کاتوزیان |ایرج رضایی | منوچهر والی‌زاده
ماه تمام، سال تمام و کاغذ اخبار اسفند هم تمام شد.